Зваротак – гэта слова ці спалучэнне слоў, што называюць асобу, прадмет, зяву, да якой (якога) звяртаецца аўтар (субяседнік, прамоўца): Ты вельмі багатая, - презентация

1

2 Зваротак – гэта слова ці спалучэнне слоў, што называюць асобу, прадмет, зяву, да якой (якога) звяртаецца аўтар (субяседнік, прамоўца): Ты вельмі багатая, наша зямля. (П. Панчанка) Зваротак – гэта слова ці спалучэнне слоў, што называюць асобу, прадмет, зяву, да якой (якога) звяртаецца аўтар (субяседнік, прамоўца): Ты вельмі багатая, наша зямля. (П. Панчанка) назоўнікам або іншай часцінай мовы ў значэнні назоўніка ў форме назоўнага склону і вымаўляецца з асаблівай, клічнай інтанацыяй: Беларусь, твой народ дачакаецца залацістага яснага дня. (М. Багдановіч) назоўнікам або іншай часцінай мовы ў значэнні назоўніка ў форме назоўнага склону і вымаўляецца з асаблівай, клічнай інтанацыяй: Беларусь, твой народ дачакаецца залацістага яснага дня. (М. Багдановіч) былой клічнай формай: Спі, сыночку, спі, каточку, спі. (П. Глебка) былой клічнай формай: Спі, сыночку, спі, каточку, спі. (П. Глебка) Часцей за ўсё зваротак выкарыстоўваецца ў вусным дыялагічным маўленні: Таварыш Сыцька, думайце, пра што гаворыце і дзе гаворыце! (А.Жук) Часцей за ўсё зваротак выкарыстоўваецца ў вусным дыялагічным маўленні: Таварыш Сыцька, думайце, пра што гаворыце і дзе гаворыце! (А.Жук)

3 неразвіты развіты Муляры, у чэрвеньскай цішыні асцярожна абслухвайце кожную цагліну балючую. (Р. Барадулін) Муляры, у чэрвеньскай цішыні асцярожна абслухвайце кожную цагліну балючую. (Р. Барадулін) Я не знаю, дзе вашы магілы, героі народа. (Н. Гілевіч) Я не знаю, дзе вашы магілы, героі народа. (Н. Гілевіч) у мове мастацкай літаратуры у публіцыстыцы у гутарковым стылі у моўным этыкеце У паэтычным маўленні зваротак можа быць і неадушаўлёным назоўнікам. Гэта адзін з прыёмаў увасаблення: Ты, вясна, – маладая красуня. (П. Глебка) У паэтычным маўленні зваротак можа быць і неадушаўлёным назоўнікам. Гэта адзін з прыёмаў увасаблення: Ты, вясна, – маладая красуня. (П. Глебка)

4 Зваротак у сказе выдзяляецца коскамі: Дзякуй, маці, што мне падарыла ты любоў да зямлі маёй роднай. (Е. Лось) Знак прыпынку ў канцы сказа ставіцца ў адпаведнасці з агульнымі правіламі, незалежна ад зваротка: Добры дзень вам, лясы і гоні! (Я. Колас) Што там у цябе, Серада? (В. Казакевіч) Калі зваротак знаходзіцца перад сказам і вымаўляецца з асаблівым пачуццём, то пасля яго ставіцца клічнік, а сказ пачынаецца з вялікай літары: Лес! Што шэпчаш, векавы? (Я. Колас) Заўвага. Перад звароткам можа быць часціца о, якая зліваецца з ім у маўленні і коскай не аддзяляецца: О мова матчына, пявучая мая! (Э. Валасевіч) Зваротак, які знаходзіцца ў сярэдзіне сказа, вымаўляецца больш хутка і з паніжэннем тону. У канцы сказа зваротак можа набываць своеаблівы, выразны націск, а можа вымаўляцца і паніжаным тонам (у апавядальных сказах).

5 Пабочнымі называюцца такія граматычна не звязаныя з членамі сказа канструкцыі (словы, спалучэнні слоў і сказы), якія служаць для выражэння адносін таго, хто гаворыць, да выказанай думкі. Пабочныя словы (ці спалучэнні слоў) не зяўляюцца членамі сказа: Тады спрэчкі не разлучалі іх, а, наадварот, яшчэ болей умацоўвалі дружбу. (Я. Колас) Пабочныя словы і спалучэнні слоў пры вымаўленні выдзяляюцца кароткімі паўзамі, паніжаным тонам, а на пісьме – коскамі. Пабочныя кампаненты сказа шырока ўжываюцца ў кніжным і размоўным стылях, выкарыстоўваюцца як сродак выразнасці. Навуковаму і дзелавому стылям уласцівы пабочныя словы і спалучэнні слоў, якія выражаюць лагічныя сувязі і адносіны паміж часткамі сказа, указваюць на паслядоўнасць выкладу думак.

6 Значэнні ацэнка пэўнасці паведамлення: для выражэння ўпэўненасці для выражэння меркавання пачуцці (эмоцыі) крыніца паведамлення Пабочныя словы, спалучэнні слоў бясспрэчна, несумненна, безумоўна, сараўды, канечне, вядома і інш. відаць, магчыма, мажліва, здаецца, мусіць, можа, можа быць, напэўна і інш. на шчасце, на жаль, на маё здзіўленне, на бяду, на радасць, на гора, як на шчасце і інш. па чутках, на думку (чыю, каго), па словах (чыіх, каго), па-мойму, па-твойму, кажуць, як кажуць, паводле звестак, на наш погляд, з пункту гледжання, маўляў і інш. Прыклады Андрэй, сапраўды, устаўшы, падаўся ў Галы. (І. Дуброўскі) А лес, здаецца, закружыўся ў вальсе. (П. Панчанка) А зручны выпадак, як на шчасце, зараз жа выпаў. (П. Броўка) Паводле самога Панчанкі, Святлоў – гэта рыцар паэзіі і дабраты. (Г. Бураўкін)

7 Значэнні парадак думак і іх сувязь прыёмы і спосабы афармлення думак Пабочныя словы, спалучэнні слоў па-першае, па-другое, па-трэцяе, нарэшце, напрыклад, так, у прыватнасці, значыць, насупраць, наадварот, дарэчы, наогул, між іншым, апрача таго, такім чынам і інш. адным словам, словам, інакш кажучы, лепш сказаць, дакладней сказаць, прасцей кажучы, можна сказаць, ва ўсякім выпадку і інш. Прыклады Значыць, як мае быць возьмуцца даганяць уранку. (В. Быкаў) Патрэбны, інакш кажучы, усе свае, беларускія асветныя і культурныя ўстановы. (Я. Сіпакоў) Адносіны да выказвання могуць выражацца і пабочнымі сказамі: Адгукнуцца, я ўпэўнены, дзесяткі людзей, якія дагэтуль маўчалі. (І. Шамякін) Пабочныя сказы, якія выражаюць дадатковыя заўвагі ці паясненні, выдзяляюцца дужкамі ці працяжнікамі: У летні поўдзень – была спёка – выходзіць рой, снуе высока. (Я. Колас)

8 Заўвага. Гэтак жа, як і пабочныя словы, выдзяляюцца коскамі выклічнікі, словы так, не: Эх, сынок, мой сынок. (П. Глебка) Не, мы не пойдзем словы пазычаць, па прыгажосць не пойдзем на чужыну. (С. Шушкевіч) Так, пазіцыя выбрана ўдала. (В. Вольскі) Але і пабочныя словы, і словы так, не, і выклічнікі могуць выкарыстоўвацца ў якасці самастойных сказаў. Пасля такіх слоў-сказаў знакі прыпынку ставяцца гэтак жа, як у канцы простых сказаў: О, як я рада, я вас прашу… Я малю вас аб судовай кары… – Так… Мы сурова пакараем злачынцаў. (М. Лынькоў)

9 Пасля выклічнікаў, якія не зяўляюцца членамі сказа і знаходзяцца ў пачатку сказа, ставіцца коска, а ў сярэдзіне сказа яны з двух бакоў выдзяляюцца знакамі прыпынку: Ну, а дзяўчына? Э, што там! Збаю калісь аб ёй потым. (Я. Купала) Пасля выклічнікаў, якія не зяўляюцца членамі сказа і знаходзяцца ў пачатку сказа, ставіцца коска, а ў сярэдзіне сказа яны з двух бакоў выдзяляюцца знакамі прыпынку: Ну, а дзяўчына? Э, што там! Збаю калісь аб ёй потым. (Я. Купала) Калі выклічнік стаіць у пачатку сказа і вымаўляеййа ўзнёсла, то пасля яго ставіцца клічнік і наступнае слова пішацца з вялікай літары: Го! Я сеў бы на каня і паказаў бы яшчэ, чаго варты стары Талаш. (Я. Колас) Калі выклічнік стаіць у пачатку сказа і вымаўляеййа ўзнёсла, то пасля яго ставіцца клічнік і наступнае слова пішацца з вялікай літары: Го! Я сеў бы на каня і паказаў бы яшчэ, чаго варты стары Талаш. (Я. Колас) Калі ж выклічнік з клічнікам стаіць у сярэдзіне сказа, то наступнае слова звычайна пішацца з малой літары: А во! хто ж кнігі так раскідаў?! (Я. Колас) Калі ж выклічнік з клічнікам стаіць у сярэдзіне сказа, то наступнае слова звычайна пішацца з малой літары: А во! хто ж кнігі так раскідаў?! (Я. Колас) Знакі прыпынку пры выклічніках: Заўвага. У некаторых выпадках выклічнікі выступаюць у ролі ўзмацняльных часціц і тады знакамі прыпынку не выдзяляюцца: Ну чым я табе замінаю? (М. Паслядовіч) Заўвага. У некаторых выпадках выклічнікі выступаюць у ролі ўзмацняльных часціц і тады знакамі прыпынку не выдзяляюцца: Ну чым я табе замінаю? (М. Паслядовіч)

10 Выклічнікі ў канцы сказа выдзяляюцца коскай ці працяжнікам: Вось як мы ездзілі, о! – сказаў ён потым, саскочыўшы з каня. (Я. Брыль) У канструкцыях з асабовымі займеннікамі, а таксама пры адмоўях ці сцвярджэннях выклічнікі не выдзяляюцца: Эх ты, - кажа яна, - лепш вось да хаты ідзі. (Я. Брыль) Не выдзяляюцца коскамі і выклічнікі, узятыя аўтарам у двукоссе: Практыкантка, вядома, ах! ды назад. (Я. Брыль)

11 Сінтаксічны разбор сказа з пабочным словам (словазлучэннем, сказам) Сінтаксічны разбор сказа з пабочным словам (словазлучэннем, сказам) Сказ просты, апавядальны, няклічны, двухсастаўны, развіты, ускладнены пабочным словам на жаль, якое выражае засмучэнне. (Хто?) сувязны– дзейнік, выражаны назоўнікам у форме Н. скл., адз. л.; сувязны(што зрабіў?) заблудзіўся– просты дзеяслоўны выказнік, выражаны дзеясловам абв. ладу, пр.ч., адз. л., 3-й ас.; заблудзіўся (калі?) уначы– акалічнасць часу, выражана прыслоўем. Пабочнае слова на жаль не зяўляецца членам сказа, знаходзіцца ў сярэдзіне сказа, выдзяляецца коскамі. Сказ просты, апавядальны, няклічны, двухсастаўны, развіты, ускладнены пабочным словам на жаль, якое выражае засмучэнне. (Хто?) сувязны– дзейнік, выражаны назоўнікам у форме Н. скл., адз. л.; сувязны(што зрабіў?) заблудзіўся– просты дзеяслоўны выказнік, выражаны дзеясловам абв. ладу, пр.ч., адз. л., 3-й ас.; заблудзіўся (калі?) уначы– акалічнасць часу, выражана прыслоўем. Пабочнае слова на жаль не зяўляецца членам сказа, знаходзіцца ў сярэдзіне сказа, выдзяляецца коскамі. Уначы, на жаль, сувязны заблудзіўся. (У. Карпаў)