Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ. Àæ òºðºõ ¸ñ - Ýð¿¿ë ìýíäèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éë È.Ï.Ïàâëîâ Õýçýý ºâчíèé á¿õ øàëãààí íºõöëèéã ìýäñýí òýð öàãòàà àíàãààõ óõààí èðýýä¿é óõààíä. - презентация

1 Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ

2 Àæ òºðºõ ¸ñ - Ýð¿¿ë ìýíäèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éë È.Ï.Ïàâëîâ Õýçýý ºâчíèé á¿õ øàëãààí íºõöëèéã ìýäñýí òýð öàãòàà àíàãààõ óõààí èðýýä¿é óõààíä áóþó ºðãºí óòãààðàà ýð¿¿ë àõóéä øèëæèíý ãýæ ºã¿¿ëñýí áàéäàã.

3 Ýð¿¿ë ìýíäèéã íºõöºëä¿¿ëäýã õ¿чèí ç¿éëñ: Àæ òºðºõ ¸ñíûÀæ òºðºõ ¸ñíû – ñýòãýëèéí äàðàìò, áàëàíñëàãäààã¿é õîîë, õºäºëãººíºº õîðèõ, ãýð á¿ëèéí òîãòâîðã¿é áàéäàë, ãàíöààðäàë, ñî¸ë áîëîâñðîëûí ò¿âøèí,õîòæèëò. Ýì áóðóó õýðýãëýõ, àðõè òàìõè ìýò õîðò çóðøèë – /49-53%/ Áèîëîãèéн óäàìøëûí ç¿éëñÁèîëîãèéн óäàìøëûí ç¿éëñ : 1.Óäàìøëûí – îâîã óäàì äàìæñàí ºâчèí, óã ºâчíèé óðüäàë áàéäàëä îðîõ ã.ì. - /18-20%/ 2.Ãàäààä îðчíû íºëºº - àãààð, óñ, õºðñ, áîõèðäîõ, öàã àãààðûí ýðñ òýñ ¿çýãäë¿¿ä, ñàíñðûí öàöðàã /ðàäèàöè/, ñîðîíçîí îðíû áà áóñàä òóÿàíû íºëºº - /17-20%/

4 Ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõûí ¿éë àæèëëàãààÝð¿¿ëèéã õàìãààëàõûí ¿éë àæèëëàãàà – óðüäчèëàí ñýðãèéëýõ àæëûí ò¿âøèí ñóë, ýìíýëãèéí òóñëàìæèéí чàíàð ìóó áàéõ, öàã àëäàæ òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ã.ì. Ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàðíèóëæ ºâчèí ¿¿ñýõýä íºëººëæ áàéíà – 8-10% /Þ.Í.Ëèñèöûí, 1987/

5 Àæ òºðºõ ¸ñ áîë õóâü, õ¿í õàìò îëíû àæ áàéäëàà çîõèöóóëæ áàéãàà äàäàë çàíøëûí îáüåêòèâ òóñãàë þì. Íèéãìèéí ýð¿¿ë àõóéчèä äàäàë çàíøëûã ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñûã òºëºâø¿¿ëýõ íýã ¿íäýñ ãýæ èõýä ¿íýëæ ¿çäýã.

6 Õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà, äàäàë çàíøèë íü ýð¿¿ë ìýíääýý ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëäýãÕ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà, äàäàë çàíøèë íü ýð¿¿ë ìýíääýý ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã ãýæ õóðààíãóéëæ òîìü¸îëæ áîëíî. ª.õ. õ¿ì¿¿ñèéí õºäºëìºðèéí, íèéãìèéí, îþóí ñàíààíû, áîëîâñðîëûí, áèå áÿëäðûí áàéäàë, ýìíýëãèéí èäýâõ íü òýäíèé ýð¿¿ë ìýíäýä ãýæ íºëººëäºã ãýñýí ¿ã þì.

7 Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñÝð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ ãýäýã îéëãîëòîíä õàìò îëîí, íèéãìýýñ ýð¿¿ë ìýíäèéí õàëãààò õ¿чèí ç¿éë¿¿äèéã ÿàæ äàâàí òóóëæ áàéãàà áàéäàë, ýð¿¿ë ÿâàõûí òóëä õóâèéí áîëîí íèéãìèéí ÿìàð àÿòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà, òýä ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõ òàëààð þó ìýäýæ, ýð¿¿ë àõóéí ÿìàð äàäàë çàíøëûã ñàõèæ áàéãààã õàìðóóëæ ¿çíý. Ýíä õàìãèéí ãîë õºø¿¿ðýã áîë õ¿í àì ýð¿¿ëÿâàõ ýðõýý òºäèéã¿é ¿¿ðãýý ìýäðýí ýìíýëãèéí èäýâõýý äýýøë¿¿ëýõ ÿâäàë þì.

8 Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ òºëºâøèõ Ýð¿¿ë ÿâàõ õ¿чèí ç¿éë Õàëãààò õ¿чèí ç¿éë Õºäºëìºðèéí èäýâõ ºíäºð, àæëûã áàÿð áàÿñãàëàí áîëãîõ Õºäºëìºðèéí èäýâõ ñóë, àæëûã çîâëîí ãóíèã áîëãîõ Áèå áÿëäàð, îþóí ñàíààíû èäýâõòýé áàéäàë Àëèâààä áýðõøýýæ, ñóë ñóõûã õ¿ñýõ Àìüäðàëûí èäýâõòýé áàéð ñóóðü ñî¸ë áîëîâñðîëûí ºíäºð ò¿âøèí Íèéãìèéí èäýâõã¿é áàéäàë, ñî¸ëûí äîðîé áàéäàë Îðчíûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõýä îðîëöîõ îðîëöîî áîëîí ýêîëãèéí èäýâõ ñàéí Ýêîëîãèéí èäýâõ ñóë áàéõ Áèå áÿëäðûí èäýâõò áàéäàëÕºäºëãººíºº õîðèõ Áàëàíñëàãäñàí õîîë õ¿íñèéã çºâ õýðýãëýõ Áóðóó õîîëëîõ Ãýð îðíû ñýòãýë ç¿éí óóð àìüñãàë, òàâ òóõò áàéäàë Ãýð á¿ëèéí áóäëèàí, àæ àìüäðàëàà áóðóó çîõèöóóëàõ Ýð¿¿ë óäàìòàé áàéõÓäàìøëûí ºâчèí ÝÀÒ ¸ñíû áóñàä ýåðýã õ¿чèí ç¿éë¿¿ä òóõàéëáàë àðõè, òàìõè õýðýãëýõã¿é ÀÒ ¸ñíû ñºðºã õ¿чèí ç¿éë¿¿ä¿èéã õýðýãëýõ

9 Àæ òºðºõ ¸ñíû ýëåìåíò¿¿ä 1.Òóõàéí õóâü õ¿í, íèéãýì,áàéãàëü îðчíûã ººðчëºõºä чèãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà 2.Ýä àãóóðñûí áîëîí îþóíû õýðýãöýýãýý õàíãàõàä чèãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà 3.Íèéãìèéã óäèðäàõ, íéèãìèéí óëñ òºðèéí ¿éë àæèëëàãààíä õ¿ì¿¿ñèéí îðîëöîõ îðîëöîî

10 4. Ñóóðü áîëîâñðîë, ìýðãýæèë îëæ àâàõ ¿éë àæèëëàãàà 5. Àðä ò¿ìýí,àíãè á¿ëýã, ãýð á¿ë ãýõ ìýò íèéãýì õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàðèëöààíä îðîëöîõ 6. Õ¿í áèå áÿëäàð, îþóíàà õºãæ¿¿ëýõ,¿ð õ¿¿õäýý ºñãºæ õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõèéí òºëººõ ¿éë ¿éë àæèëëàãàà/Þ.Ï.Ëèñèöûí,Å.Í.Ñàâåëüåâà,1977/

11 Íèéãýì ñî¸ëûí áîëîí àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òºðë¿¿ä Àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ÁàéðÍèéãýì, ñî¸ëûã ¿éë àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä Ýõíýð íºõðèéí õàðüöààIÁîëîâñðîëûí áàéäàë Ãýð á¿ëèéí îðëîãîII¯ðãýëæëýí ñóðàëöàæ áàéãàà áàéäàë Ãýð á¿ë äýõ õ¿¿õäèéí òîîIIIÓðëàã, ñî¸ëûí àðãà õýìæýýíä îðîëöîõ îðîëöîî Áàéðíû òîõèæèëòIVÒýäãýýðò çàðàõ çàðäàë Óíàà, íèéòèéí àõóéí ¿éëчèëãýýíèé õàíãàìæ YÑîíèðõîæ îðîëääîã /àîááè/ Ãýð îðíû àæèëä çàðàõ öàãYIÃýð îðíû íîìûí ñàí ªðõèéí îðëîãûí õóâààðèëàëòYIIÑî¸ëûí áàðààíû õàíãàìæ Ãýð îðíû õºäºëìºð õºíãºâчèëñºí òåõíèêèéí õàíãàìæ YIIIÇàõèàëñàí õýâëýë, ¿çâýðò îчäîã òîî

12 Àæ òºðºõ ¸ñíû êàòåãîðèóä Õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí íºõöºëÕ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí íºõöºë Àæ òºðºõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëæ òîäîðõîéëæ áàéãàà íºõöºë þì. Àìüäðàëûí íºõöºëèéã íèéãýì-óëñ òºðèéí, ýä àãóóðñûí, îþóí ñàíààíû, áàéãàëèéí, ñî¸ë, áîëîâñðîëûí ã.ì. àíãèëàõ áà ýõíèé õýä íü òîäîðîéëîõ õ/ç¿éë, õàðèí áàéãàëèéí íºõöºë áîë àæ òºðºõ ¸ñîíä íºëººëºõ õ/ç¿éë þì.

13 Àìüäðàëûí ò¿âøèíÀìüäðàëûí ò¿âøèí Ýíý íü ýä àãóóðñûí áîëîí îþóíû õýðýãöýýã õàíãàæ áàéãàà ¿ç¿¿ëýëò áºãººä ýíä íèéãìèéí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿íäýñíèé îðëîãûí íýã õ¿íä íîîãäîõ õýìæýý, õ¿í àìûí öýâýð îðëîãî, îðîí ñóóöíû õàíãàìæ, ñî¸ë áîëîâñðîë, õóäàëäàà, àìðàëò ñóâèëëûí áàéãóóëëàãûí õ¿ðýëöýý, õ¿í àì ç¿éí, õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿ç¿¿ëýëò, õºäºëìºð àìðàëòûí öàã, õºäºëìºðчäèéí îðëîãî, çàðëàãûí áàéäàë çýðýã îëîí ¿ç¿¿ëýëòýýñ á¿ðäýíý.

14 Àìüäðàõ õýâ ìàÿã / óêëàä æèçíè /Àìüäðàõ õýâ ìàÿã / óêëàä æèçíè / Ýíý íü íèéãìèéí àìüäðàëûí öàã õóãàöààíû èëíðõèéëýë þì. Àæèë, ãýð îðíûõîî íºõöºëä õºäºëìºð àìðàëòàà õýðõýí çîõèöóóëæ áàéãàà áàéäëààð èëýðíý. ̺í life style ãýäýã îéëãîëòûã õýðýãëýäýã áà ýíý íü ¿éë àæèëëàãààãàà õýðõýí çîõèöóóëæ áàéãàà õóâü õ¿íòýé õîëáîîòîé. Àìüäðàëûí чàíàðÀìüäðàëûí чàíàð Àìüäðàëûí ò¿âøíèé ¿ç¿¿ëýëò, àìüäðàõ õýâ ìàÿãàà õàìòàòãàí ¿çäýã.

15 ÝÀÒ ¸ñíû õýì õýìæýý: 1.Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë 2.Ñýòãýöèéí ýð¿¿ë àõóé 3.Àðõè, òàìõè õýðýãëýõã¿é áàéõ 4.Áèå áÿëäðàà õºãæ¿¿ëýõ 5.Õºäºë㺺íèé èäýâõòýé áàéõ 6.Ǻâ õîîëëîõ 7.Äèñïàíñåðчëàëûí çîõèõ ìýäëýãòýé 8.Óã àæèëä èäýâõòýé îðîëöîõ 9.ªºðòºº áîëîí íºõºðòºº àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ

16 Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë

17 Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë íü ýð¿¿ë ìýíä, ºâчèí ýìãýãò õàíäàõ ìýäëýã, ¿çýë áîäîë, óõààðàë äàäëûã òºëºâø¿¿ëäýã áºãººä ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõ òîãòîëöîîíû ñàëøã¿é õýñýã þì.

18 ¯¿íä äàðààõ ç¿éëñ áàãòàíà : Õ¿íèé åðºíõèé áîëîâñðîë, äàäàë, çàíøèë, çóðøèë, ººðèéí õ¿ì¿¿æèë, ñóðãàëò áàãòàíà. ÝÌÁ íü áèå õ¿í áîëîã òýäíèé àæ òºðºõ ¸ñíû õºãæèëòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîéãîîð õ¿íèé àìüäðàë,ñóðãàëò, õºäºëìºðèéí ýð¿¿ë îðчèíã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãûí ¿¿äíýýñ òýäãýýðèéí çàí çàíøèë, ñýòãýëãýýíä íºëººëæ àðèóí öýâýð, ñî¸ëûí т¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëäýã.

19 ÝÌÁ íü ýëäýâ ýìãýãýýñ ñýðãèéëýõ, ºâчòºíèéã àìæèëòòàé ýìчëýõ, õ¿íäðýë äàõèëòààñ ñýðãèéëýõ, íºõºí ñýðãýýõ чóõàë õýðýãë¿¿ð þì. Èéìä ÝÌÁ íü èðãýäèéí ýð¿¿ë, çºâ òýãø õºãæëèéí òºäèéã¿é íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì. ÝÌÁ íü øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðûí õóâüä ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõ, àíàãààõ óõààíû á¿òöýä õàìààðíà.

20 ÝÌÁ –ûí çîðèëãî Õ¿í àìûí áèå ñýòãýöèéí áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõýä чèãëýñýí èäýâõò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ªºðèéí áîëîí áóñäûí ýð¿¿ë ìýíäýä õîð óðøèã óчðóóëàõ àæ òºðºõ ¸ñíû çàí çàíøëààñ òàòãàëçàõ Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿ðýýëýí áàéãàà îðчèíä óðøèã òàðèõ, áóñäûí ýð¿¿ë àõóéч áóñ çàí çàíøèëä ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàõ, öýýðëýõ

21 Õºäºëìºð àõóéí íºõöëèéã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ áîëîí ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõàä èäýâõòýé îðîëöîõ ªâчèí ÿëàíãóÿà àðõàã ºâчíèé ¿åä ºâчíºº ýð¿¿ëæ¿¿ëýõýä чèãëýñýí çºâ çàí çàíøèë áàðèìòëàõ Íèéãìèéí õàíãàìæ, ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõûí áîëîìæèéã çîõèñòîé àøèãëàæ, ÿëàíãóÿà óðüäчèëàí ñýðãèéëýõ ñàëáàðò òýäíèé õ¿ч îðîëöîîã èäýâõòýé äýìæèõ Ýð¿¿ë àõóéч çàí çàíøèëòàé õîëáîîòîé ìýäëýã ýçýìøèõ

22 ÝÌÁ-ûí àãóóëãà Àìüäðàõ îðчíû àðèóí öýâýð-ýð¿¿ë àõóéí íºõöºëèéã äýýøë¿¿ëýõ òàëààð çîõèîõ ÝÌÁ Àìüäðàõ îðчíû àðèóí öýâýð-ýð¿¿ë àõóéí íºõöºëèéã äýýøë¿¿ëýõ òàëààð çîõèîõ ÝÌÁ. Õ¿ðýýëýí áàéãàà îðчèí, õîò ñóóðèí, îðîí áàéðíû ýð¿¿ë àõóéí íºõöëèéã äýýøë¿¿ëýõýä чèãëýñýí ÝÌÁ-ûí èæ á¿ðäýë àðãà õýìæýý þì. Äóó чèìýýíèé íºëººã àðèëãàõ, àãààðæóóëàëò, õàëààëò, óñàí õàíãàìæ, ãýðýëò¿¿ëýãò òàâèõ ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã ñàõèõ

23 Îðîí ñóóöíû öýâýðч áàéäëûã ñàõèõ, òóõàé á¿ð îðîí áàéðàà çàñч òîõèæóóëàõ, îðîí áàéðíû àðчèëãààã äýýøë¿¿ëýõ Îðîí áàéðíû ÿëàíãóÿà óíòëàãûí áîëîí õ¿¿õäèéí ºðººíèé áèчèë öàã óóðò òàâèãäàõ ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã ñàõèõ Õ¿í àìûí ÿíç á¿ðèéí íàñíûõàíû õýðýãöýýíä òààðóóëæ çîõèöóóëàõ

24 2. Õ¿ðýýëýí áàéãàà îðчíû ýð¿¿ë àõóéí àñóóäëààð çîõèîõ ÝÌÁ. Õàøàà îðîí áàéðíû îðчèí, áèчèë õîðîîëëûí òîõèæèëòûã äýýøë¿¿ëýõýä чèãëýãäñýí ÝÌÁ-ûí á¿ðäýë àðãà õýìæýýí¿¿ä. Õîã õàÿãäàëûã öóãëóóëæ, çàéëóóëàõ áîëîíãóäàìæ òàëáàéí ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýõ Îðчíîî ç¿ëýãæ¿¿ëæ ìîäæóóëàõ

25 Ñïîðòûí òàíõèì, áèåèéí òàìèðûí òàëáàéã òºõººðºìæëºõ Òýýâðèéí õºäºë㺺íèé áîëîí äóó чèìýýã áóóðóóëàõ. ÝÌÁ-ûí àæèë íü ìýðãýæèëòí¿¿ä, ñîíèðõñîí áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëæ îðîí ñóóöíû îðчèíã òîõèæóóëàõ àæèëä òýäíèé èäýâõ îðîëöîîã äýýøë¿¿ëíý.

26 3. Õîò ñóóðèíû ýð¿¿ë àõóéí àñóóäëààð çîõèîõ ÝÌÁ. Óñ õàíãàìæèéí ýð¿¿ë àõóé, áîõèð óñûã öýâýðëýõ, õîã õàÿãäëûã çàéëóóëæ óñòãàõ Àðèéí öýâýð-ýð¿¿ë àõóéí ìýðãýæëèéí àëáà áèé áîëãîõ Àðèóí öýâýð-ýð¿¿ë àõóéí íýãæ¿¿äèéã òºõººðºìæëºõ Öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí, óñàí ñàí çýðýã õºäºëìºðчäèéí àìðàëòûí òîõèòîé íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ îðîëöîîã äýýøë¿¿ëýõýä îðøèíî.

27 4. Àæëûí áàéðíû áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí îð÷íû ýð¿¿ë àõóé àñóóäëààð çîõèîõ ÝÌÁ. Õºäºëìºðºº çºâ çîõèîí áàéãóóëàõ, õºäºëìºðºº õºíãºâчëºõ áîëîí ÝÌõóâüä àøèãòàé ¿éëäâýðèéí îðчèíã áèé áîëãîõ Õºäºëìºð àõóéí øààðäëàãàä òîõèðñîí ýð¿¿ë àõóéí ýåðýã äàäëûã òîãòîîõ Ýð¿¿ë ìýíääýý àøèãòàé, á¿òýýëч ñàíààчëàãòàé àæèëëàõàä òîõèðñîí õàìò îëíû ñýòãýë ç¿éí óóð àìüñãàëûã á¿ðä¿¿ëíý.

28 5. Ãàäààä îð÷íûã õàìãààëàõ òàëààð çîõèîõ ÝÌÁ Àãààðûã õàìãààëàõ Óñûã õàìãààëàõ Õºðñ õàìãààëàõ ÝÌÁ íü ¿éëäâýðëýëèéí áà õîã õàÿãäàë, õèìèéí áîðäîî, õîðóóäûã àøèãëàõ ä¿ðýì, á¿õ íèéòèéí àìüäðàëûí àðèóí öýâðèéí íºõöºë áîëîí óðãàìàë àìüòäàä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëæ áóé õ/ç òàëààð ìýäýýëíý.

29 6. Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñíû ÝÌÁ Õºäºëìºðèéí ýð¿¿ë àõóéí ñýäýâò ÝÌÁ Àìðàëòûí äýãëýìèéí òóõàé ÝÌÁ Õóâèéí ýð¿¿ë àõóéí ñýäýâò ÝÌÁ Õ¿íñíèé ýð¿¿ë àõóéí ñýäýâò ÝÌÁ-ûí àæèë íü õ¿í àìûí ÿíç á¿ðèéí á¿ëãèéí íàñíû îíöëîã, óóð àìüñãàë, ãàçàð ç¿é, õºäºëìºðèéí, ¿íäýñíèé çàí çàíøëûí îíöëîãóóäûã õàðãàëçñàí áàéõ ¸ñòîé.

30 7.Àíõäàãч, 2-ãч ñýðãèéëýëòèéí чèãëýëýýð çîõèîõ ÝÌÁ Ç¿ðõ ñóäàñíû ºâчíººñ ñýðãèéëýõ ÝÌÁ Õîðò õàâäðûí ýñðýã ñóðòàëчèëãàà Ãýìòëýýñ ñýðãèéëýõ ñýäýâò ñóðãàëò, ñóðòàëчèëãàà Ìýäðýë-ñýòãýöèéí ºâчí¿¿äýýñ ñýðãèéëýõ ñóðòàëчèëãàà Áîäèñûí ñîëèëöîîíû ºâчí¿¿äýýñ ñýðãèéëýõ Õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòíèé ºâчíººñ ñýðãèéëýõ

31 ÝÌÁ-ûí àðãóóä Õóâüчèëñàí ÿðèà – ìýäýýëýë õ¿ðãýõ, óðàìøóóëàõ, äýìæèõ, çààâàðëàæ çºâëºõ øèíæèéã àãóóëäàã. Çààâàðчèëãàà Ǻâëºãºº Òåëåôîíû àëáà Óòàñ ñîðîíçîí áèчëýãèéí àëáà Óòàñíû çºâºë㺺 Ñóðâàëæëàãà

32 ÝÌÁ îëãîõ àæëûí ч èãëýë Õ¿ì¿¿ñ ºâчèí ýìãýã áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí àëèâàà àñóóäëààð õýäèéä, õààíà õàíäàõàà ìýääýã áàéõ Ýð¿¿ë ÿâàõ, ºâчíººñ ñýðãèéëýõèéí òóëä þó õèéõ, ÿàõ ¸ñòîéãîî ìýäýæ, ýð¿¿ë çàí ¿éëèéã ýçýìøñýí áàéõ

33 ÝÌÁ îëãîõ òºëºâëºãºº Ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ Àñóóäëûã îíîøëîõ Àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, äýñ äàðààã òîäîðõîéëîõ Çîðèëòûã òîäîðõîéëîõ Çîðèëòîíä õ¿ðýõ ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîéëîõ ¯éë àæèëëàãààíä øààðäëàãàòàé íººöèéã òîäîðõîéëîõ ¯éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº õèéõ Òîõèðîìæòîé àðãûã ñîíãîõ ¯ð ä¿íã ¿íýëýõ

34 ÝÌÁ îëãîõ àðãà ç¿éí àч õîëáîãäîë Áîëîâñðîë áîë õ¿íèé õºãæëèéí ñàëøã¿é á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áºãººä õ¿í ñàéí ñàéõàí àìüäðàõûí, ýð¿¿ë ñàðóóë ÿâàõûí чóõàë íºõöºë áîëäîã

35 Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ

36 Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ òîäîðõîéëîëò Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ ãýäýã íü õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéíõºº ýð¿¿ë ìýíäèéã õÿíàí ýð¿¿ë ìýíäýý ñàéæðóóëàõûí òºëºº ãýð á¿ë, õàìò îëîí, ¿íäýñòýí ò¿ìýíòýéãýý õàìòðàí ººðñ人 õèéæ чàäàõ ç¿éëèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ýð¿¿ë àæ òºðºõ çàí ¿éëèéã äýìæèõýä ч èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà þì.

37 ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî Ýð¿¿ë ìýíäýä ýåðýãýýð íºëººëºõ îðчèíã á¿ðä¿¿äæ, õºãæ¿¿ëæ, ýð¿¿ë ìýíääýý òóñòàé çºâ ñîíãîëò õèéæ, çºâ øèéäâýð ãàðãàäàã áîëîõîä íü õ¿ì¿¿ñò òóñëàõ, ýíýõ¿¿ òóñëàëöàà íü íèéò õ¿í àìä õ¿ðòýýìæòýé áàéõûã áàòàëãààæóóëàõ ÿâäàë þì.

38 ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãàà Õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëæ, áýõæ¿¿ëýõýä õóâü õ¿í, õàìò îëíû îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà Õóâü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíääýý õàíäàõ õàíäëàãûã ººðчëºí чàäâàðûã íü äýýøë¿¿ëýõ Áàéãàëü îðчíû áîõèðäîëòîîñ õàìãààëàõ Òºðèéí áîäëîãûã çºâ çîõèöóóëàí õýðýãëýõ

39 ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãààíû çàð÷èì ÝÌįÀ íü ºâчèëñºí òîäîðõîé õ¿íä õàíäàõààñàà èë¿¿ íèéò õ¿í àìûí ºäºð òóòìûí àìüäðàëä чèãëýñýí áàéõ ÝÌįÀ íü ÝÌ-ã òîäîðõîéëîãч õ/ç-ä чèãëýñýí áàéõ ÝÌ-èéí ñàëáàðààñ ãàäíà õ¿íèé ÝÌ, àìüäðàëûí íºõöºëä íºëºº á¿õèé áóñàä ñàëáàð õîîðîíäûí íÿãò õàìòûí àæèëëàãààíä òóëãóóðëàõ ÝÌÄ ÿíç á¿ðèéí àðãà,õàíäëàãóóäûã õîñëóóëàí õýðýãëýäýã áàéõ ÝÌįÀ íü õàìò îëíû áîäèòîé áºãººä èäýâõòýé îðîëöîîíä òóëãóóðëàõûí çýðýãöýý àñóóäëûã òîäîðõîéëîõ áà øèéäâýð ãàðãàõ õóâü õ¿íèé áîëîí õàìò îëíû чàäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ, õàìòûí îðîëöîîíä ¿ð ä¿íòýé ìåõàíèçìûã àøèãëàõ Õýäèéãýýð ÝÌįÀ-íä ÝÌ-èéí àæèëòíóóä чóõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áîëîâч ýíý íü ýìíýëãèéí ¿éëчèëãýý áèø, õàðèí íèéãýì, óëñ òºðèéí ìºí чàíàð á¿õèé ¿éë àæèëëàãàà ãýäýã çàðчìààð õàíäàõ

40 Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ õàíäëàãà Ýìíýëãèéí õàíäëàãà Õàâäðûã ýðò èëð¿¿ëýõ Äàðõëààæóóëàëò õèéõ Õ¿íèé çàí òºëºâèéã ººðчëºõ çýðýã çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ¿éë àæëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð ºâчíººñ óðüäчèëàí ñýðãèéëýí, ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ

41 2.Çàí ¿éëèéí õàíäëàãà Çîõèñã¿é õîîëëîëò Õºäºë㺺íèé õîìñäîë Õîðò çóðøèë Áýëãèéí àþóëòàé õàðüöàà çýðýã õàðø çàí ¿éëèéã àðèëãàõàä чèãëýõ áºãººä õèéõ ñòðàòåãè íü ÝÌÁ, ñóðãàëò ñóðòàëчèëãàà, àæëûí áàéðàíä òàìõè òàòàõûã õîðèãëîõ

42 3.Íèéãýì, îðчíû õàíäëàãà Îðчíû ñºðºã íºëºº Íèéãìèéí õàëãààòàé õ¿чèí ç¿éëä áîëîí îëîí ò¿ìíèé àæèëëàæ àìüäàðч áàéãàà òóõàéí ¿åèéí íèéãýì,ýäèéí çàñàã, õ¿ðýýëýí áóé îðчíû áàéäëûã ñàéæðóóëàõ çàìààð õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ

43 ÝÌÄ îðчèí á¿ðä¿¿ëýõ øàëãóóð Íèéãìèéí øàëãóóð – ýíý íü íèéãìèéí ¿éë ÿâö, ¸ñ çàíøèë áà íèéãìèéí õýì õýìæýý Óëñ òºðèéí øàëãóóð – ýíý íü íººö áà ýðõ ìýäëèéã ¿ë òºâëºð¿¿ëýõ áîëîí àðäчèëñàí çàðчìààð øòéäâýð ãàðãàõ áàòàëãààã Çàñãèéí ãàçðààñ øààðääàã Ýäèéí çàñãèéí øàëãóóð – á¿õ íèéòýýð ýð¿¿ë áàéõàä íººöèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëîí òàñðàëòã¿é õºãæòë äýâøëèéí àñóóäëóóä, òåõíîëîãè áà òýýâýðëýëòèéí àþóëã¿é áàéäàë Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæäýã äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ áà õ¿í àìûí õýðýãöýýã ìýäýõèéí òóëä á¿õ ñàëáàðò ÿëàíãóÿà ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ìýäëýã áîëîâñðîëûã àøèãëàõ

44 Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ Îòòàâàãèéí çàðчèì Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ ìýðãýæëèéí ïðàêòèêò ýð¿¿ë ìýíäèéãäýìæèõ òóõàé îëîí óëñûí àíõíû áàðèìò áèчèã îíû Îòòàâàãèéí çàðчèì þì. Ýð¿¿ë íèéãìèéí áîäëîãî ÿâóóëàõ Äýìæèõ îðчèí áèé áîëãîõ Õàìò îëíû îðîëöîîã õàíãàõ Õóâü õ¿íèé чàäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éëчèëãýýã øèíýчèëýõ Óã áàðèìò áèчèãò ÝÌÄ ãýäýã íü õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéíõºº ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàëä õÿíàëò òàâüæ, ÝÌ ñàéæðóóëàõûí òºëºº чàäàõ á¿õíýý õèéõ ïðîöåññ þì. Ýíý íü ¿çýë áàðèìòëàë áóñ, õàðèí ïðàêòèê àðãà çàì þì. Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ ¿éë àæèëëàãààã áîãèíî õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëíý ãýæ áàéäàãã¿é, óðò õóãàöààíû ïðîöåññ þì.

45 ÝÌÄ îðíûã áèé áîëãîõ Ñàíäñâýëëûí ìýäýãäýë ÝÌÄ îð ч íûã áèé áîëãîõ Ñàíäñâýëëûí ìýäýãäýë / Ñàíäñâýëëûí çºâëºãººíèé èëòãýë, 6 ñàðûí 9-15, Ñàíäñâýëë, Øâåä 1991 / ÝÌÄ îðчíûã áèé áîëãîõîä íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààã àìüäðàëûí á¿õ õ¿ðýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºõ ìºí çàëóó ¿åèéíõýíèé õýðýãöýýã á¿õèé ë òàëààñ õàíãàõàä áàéãàëèéí íººöèéã çºâ óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ¸ñòîé. ¯éë àæèëëàãààíû çîðèëò : Õàìò îëîí, ÿëàíãóÿà ýìãýòýé÷¿¿äèéí ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãàà, ñóðòàëчèëãààã ýðчèìæ¿¿ëýõ Áîëîëöîîã¿é õàìò îëîí, õóâü õ¿íä áîëîâñðîë îëãîõ áà ýðõ ìýäëèéã øèëæ¿¿ëýõ çàìàà𠺺ðñäèéí ÝÌ-ä õÿíàëò òàâèõ áîëîëöîî îëãîõ Äýìæèõ îðчèí áà ýð¿¿ë ìýíäèéí õîîðîíäûí íÿãò õîëáîî íýãäëèéã áèé áîëãîõ ÝÌÄ îðчèíä á¿õ õ¿í òýãø àìüäðàõ áîëîëöîîã õàíãàõàä íèéãìèéí ÿíç á¿ðèéí ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéí ñàíàëûã õàðãàëçàí äóíäûã áàðèìòëàõ õýðýãòýé.

46 Æàêàðòûí òóíõàãëàë 1997 îíä õóðàëäñàí Èíäîíåçèéí Æàêàðòà õîòîä ÝÌÄ áàãà õóðëààñ ÝÌÄ òýðã¿¿ëýõ чèãëýëèéã òîäîðõîéëñîí. Ýð¿¿ë ìýíäèéí òºëºº íèéãìèéí õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõ Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæèëä îðóóëàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ Õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ Õàìò îëíû чàäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ Õ¿í á¿ðò ýðõ ìýäýë îëãîõ ÝÌÄ äýä á¿òöèéã áèé áîëãîõ

47 ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ àðãà çàì Óõóóëãà ñóðòàëчèëãàà Ñóðãàëò ñóðòàëчèëãàà Ñàëáàð õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãàà Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ îðчèí á¿ðä¿¿ëýõ

48 Îòòàâàãèéí 5 ñòðàòåãèéã õýðýãëýí õàìãèéí ñàéí ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ àðãà çàìóóä Ñóðãóóëü,àæëûí áàéð, õîò, îðîí íóòãèéí õàìò îëíûã ò¿øèãëýí ÝÌÄ íèéãìèéí îðчèí áèé áîëãîõ, ººðººð õýëáýë ÝÌÄ áàéãóóëëàãà áèé áîëãîõ ÝÌ-èéí ÿìàð íýãýí àñóóäàëòàé õ¿ì¿¿ñò ÝÌįÀ òóñãàé ìºðèéí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ áîäèòîé ¿ð àøèã ºãºõ¿éö øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãàà õýðýãòýé Îéëãîìæòîé õýëýýð, ñîíèðõîëòîé àìüä õýëáýðýýð ìýäýýëýë ñóðãàëò ñóðòàëчèëãààã æèíõýíý ¸ñîîð íü õ¿ì¿¿ñò õ¿ðãýõ ÝÌÄ ãýäýã áîë íèéãýì, ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõ ýíãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò þì.

49 ÝÌÄ àæëûí áàéð Ýð¿¿ë îðчèí Ýð¿¿ë îðчèí Àãààðûí áîõèðäîëã¿é Òàìõè òàòäàãã¿é Àðõè óóäàãã¿é Õîîëíû ãàçàð íü ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà õàíãàñàí Àæèëчäûí àþóëã¿éí áàéäàëä ñàíàà òàâõ Ýð¿¿ë чèéðýã áàéõûã äýìæäýã ªºð þó áàéæ áîëîõ âý?

50 ÝÌÄ àæëûí áàéð 2. Ýð¿¿ë áàéãóóëëàãà Óäèðäàõ àæèëòàí õîîðîíäîî ñàéí õîëáîîòîé Èòãýë èõòýé Ñòðåññ áàãàòàé Àæîûí ¿ð ä¿í ñàéòàé Àæëûí чàíàð ñàéí áàéõ Áàéãóóëëàãà íü ñàéí èðãýí áàéõ ªºð þó áàéõ áý?

51 ÝÌÄ àæëûí áàéð 3. Ýð¿¿ë àæèëчèä Àæèë òàñëàëò áàãà ªâчëºëò áàãà Ãýìòýõ íü áàãà Ãýð á¿ë, àæèëàà çîõèöóóëäàã Ãýìòñýí, ºâчèëñºí àæèëòàí àæèëäàà áóöàæ îðîõîä íü òóñàëäàã ªºð þó âý?