ТҮСІНДІРМЕЛІ САЛАЛАС. Құрмалас сөйлем Құрмалас сөйлем (кемінде 2 жай сөйлем, күрделі ой) (кемінде 2 жай сөйлем, күрделі ой) ұласпалы интонация жалғаулық. - презентация

1 ТҮСІНДІРМЕЛІ САЛАЛАС

2 Құрмалас сөйлем Құрмалас сөйлем (кемінде 2 жай сөйлем, күрделі ой) (кемінде 2 жай сөйлем, күрделі ой) ұласпалы интонация жалғаулық шылаутиянақсыз салалассабақтас аралас Білім арзан, Өзің білгенмен, Білу қымбат. өзгеден білім сұра. Ашу келсе – ақыл кетер, ашудан ақыл көп болса, ашу не етер?

3 Құрамындағы жай сөйлемдердің Компоненттері өзара тең баяндауыштары тиянақты дәрежеде байланысқа түскен түскен Байланысу түріне қарай Жалғаулықты Жалғаулықсыз Жалғаулықты Жалғаулықсыз САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

4 Саластың түрлері Жалғаулық шылаулары Тыныс белгісі Ыңғайлас да, де, та, те, және, әрі, Себеп-салдар сондықтан, себебі, өйткені, неге десеңіз, т.б., : Қарсылықты бірақ, алайда, дегенмен, әйтсе де, т.б., - Түсіндірмелі ұласпалы дауыс ырғағы : - Талғаулы болмаса, әйтпесе, не, Кезектес біресе, бірде, кейде,

5 Құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы Құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы соңғысына нұсқап, ал соңғысы алдыңғы- соңғысына нұсқап, ал соңғысы алдыңғы- сының мазмұнын ашатындай, сының мазмұнын ашатындай, талдап түсіндіріп тұ- талдап түсіндіріп тұ- ратын құрмалас. ратын құрмалас. Жалғаулық шылаусыз Сілтеу мәнді сөздер байланысады. Түсіндірмелі с. арқылы. Тыныс белгісі: тиянақты, Тыныс белгісі: : тең. - : тең. - Ешқандай жалғаулық шылау Ешқандай жалғаулық шылау болмайды, сілтеу есімдіктері, болмайды, сілтеу есімдіктері, сілтеу мәнді сөздер арқылы сілтеу мәнді сөздер арқылы байланысады. байланысады.

6 Салаластың Салаластың түрі түрі Мысалдар Мысалдар Ыңғай- лас Себеп- салдар Қарсы- лықты Түсін- дірмелі жылы Н.Назарбаевтың Қазақстан-2030 бағдарламасы жарияланды, халқы қызу қолдады. 2. Білмеген нәрсеңді сұрап алуды ар көрме: адам сұрап білмесе, ештеңе үйренбейді. 3. Бас болмақ оңай, - бастамақ қиын. 4. Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас: қардың суы секілді тез суалар.

7 Салаластың Салаластың түрі түрі Мысалдар Мысалдар Ыңғай- лас Себеп- салдар Қарсы- лықты Түсін- дірмелі жылы Н.Назарбаевтың Қазақстан-2030 бағдарламасы жарияланды, халқы қызу қолдады. 2. Білмеген нәрсеңді сұрап алуды ар көрме: адам сұрап білмесе, ештеңе үйренбейді. 3. Бас болмақ оңай, - бастамақ қиын. 4. Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас: қардың суы секілді тез суалар. ++++

8 1. Күн бесіндікке келген кезде Көркемтайдың ауылы астан- кестен болды: 2. Көкөзек Ушаковты алдап ұрды: 3. Олардың төбесі төмен төңкерілген судағы көлеңке түрлі-түрлі: 4. Балалар ол ұяға барудың да әдісін табады: 5. Қазір Оспанның үйі үйтіп- бүйтіп ретке келтірілді: 1. нәлі бар да, бақыры шықты. 2. терезелерге жаңа әйнек салынды, қабырғалары әктелді, ауласына дейін сыпырылды. 3. кемсеңдеп кемпір-шал жылады, қанын тартып сұрланып сең соққан балықтай мең-зең болып жастар тұрды. 4. кейбіреулері суға шаншыла құлаған шоп-шолақ көк сәукеле сияқты да, енді біреулері жүнін сілкіп тірілткен үлкен сеңсең бөріктерге ұқсайды. 5. сирағын қияққа тілдірмеу үшін олар аяғына жас қоғажайдан етік өріп алады, қолына қоғажайдан қолғап өріп киеді.

9 1. Ұлбикенің асыққаны сонша – 2. Жұрттың бәріне өлең сөздерінің қазіргі жағдайға үйлесімді көрінгені соншалық – 3. Ақырында хутордың іруінің қатты етек алғаны сондай – 4. Мұндай санасыз қондырыла салатын тәртіптен тартқан азабым соншама – 5. Оның үстіне киген қытайдың қызыл шайысынан тігілген оқалы көйлегінің ұзындығы сонша – 1. оның етегін бірнеше қыздар саусақтарының ұшымен ұстап көтеріп келеді. 2. жалаң аяқ, сымбатты,білімді балаларға хутор қыздарының сызылған назы да әсер етпеді. 3. Өлеңді олар сақ-сақ күліп қарсы алды. 4. даяр тұрған тамаққа да қарамады. 5. ақыры тіпті Россияға қайта қашып кетпек болдым.

10 Түсіндірмелі салалас ереже мысал жалғаулықсызсілтеу мәнді сөздер : -