Atomun qurulusu - презентация

1

2

3 Hava,su, dağlar, heyvanlar, bitkil ə r, v ü cudunuz, oturduğunuz stul, x ü las ə, ə n ağırından ə n y ü ng ü l ü n ə q ə d ə r g ö rd ü y ü n ü z, toxunduğunuz, hiss etdiyiniz n ə varsa, hamısı atomlardan ə m ə l ə g ə lib. Ə linizd ə tutduğunuz kitabın h ə r s ə hif ə si milyardlarla atomdan ibar ə tdir. Atomlar el ə ki ç ik z ə rr ə cikl ə rdirl ə r ki, h ə tta ə n g ü cl ü mikroskoplar bel ə onları g ö st ə r ə bilmir. Bir atomun ö l çü l ə ri millimetrin milyonda biri q ə d ə rdir. Bu ki ç ikliyin insan g ö z ü nd ə canlandırılması qeyri-m ü mk ü nd ü r. Bununla bağlı bel ə bir misal g ö st ə r ə k: əlinizdə bir açar olduğunu düşünün. Şübhəsiz ki, bu açarın ibarət olduğu atomları görməyiniz mümkün deyil. Yox, əgər atomları mütləq görmək istəsəniz, təsəvvürünüzdə həmin açarı Yer kürəsinin miqyasına gətirin. Əlinizdəki açar dünya qədər böyüyərsə, onda içindəki atomların da hərəsi bir gilas boyda olar və siz onları görərsiniz.1313 Yen ə d ə bu ki ç ikliyi qavramaq v ə h ə r yerin atomlarla nec ə dolu olduğunu anlada bilm ə k üçü n bir misal da g ö st ə r ə k: Fərz edək ki, bircə duz dənəsindəki atomları saymaq istəyirik. Əgər saniyədə bir milyard ( ) ədəd saya bilsəydik, bir duz dənəciyinin içindəki atomları 500 ilə sayıb qurtarmaq mümkün olardı!1414 Yaxşı, b ə s bu q ə d ə r ki ç ik cismin - atomun i ç ind ə n ə var? M ə s ə l ə ondadır ki, ağlag ə lm ə z d ə r ə c ə d ə ki ç ik olmasına baxmayaraq, atomun i ç ind ə kainatla m ü qayis ə olunacaq q ə d ə r q ü sursuz, b ə nz ə rsiz v ə kompleks bir sistem var. H ə r atom bir n ü v ə v ə n ü v ə nin ə trafındakı orbitl ə rd ə fırlanan elektronlardan ibar ə tdir. N ü v ə nin ö z ü is ə proton v ə neytron adlı z ə rr ə cikl ə rd ə n t ə şkil olunub. Bu hiss ə d ə canlı-cansız h ə r şeyin t ə m ə li olan atomların m ö ht ə ş ə m quruluşunu v ə onların nec ə birl ə ş ə r ə k molekulları, dolayısil ə, madd ə ni ə m ə l ə g ə tirdiyini inc ə l ə y ə c ə yik.

4 a) Atom b) Atomun hər zərrəciyi üç l ü kvark qrupundan əmələ gəlir. c) Üç l ü kvark qrupu Nüvə atomun mərkəzində yerləşir və hər kimyəvi elementin atomunun xüsusiyyətinə uyğun sayda proton və neytronlardan əmələ gəlir. Nüvənin radiusu atomun radiusunun on mində biri qədərdir; rəqəmlə göstərsək, atomun radiusu (0, ) sm, nüvənin radiusu isə (0, ) sm-ə bərabərdir. Dolayısilə, nüvənin həcmi atomun həcminin 10 milyardda birinə bərabərdir. Bu kiçikliyi yenə də gözümüz önündə canlandıra bilmək üçün bayaqkı gilas məsəlini yada salın. Bir qədər öncə dediyimiz kimi, əgər əlinizdəki açarı dünyanın ölçülərinə gətirsəniz, onun içindəki atomların hər biri gilas boyda olar. İndi isə həmin gilasların içindəki nüvəni axtaraq. Amma bu axtarış boşunadır, çünki, hətta indiki ölçülərdə də nüvə gözlə görünməyəcək qədər kiçikdir. Onları görə bilmək üçün ölçüləri yenidən dəyişmək lazımdır. Bu dəfə gərək həmin gilası iki yüz metr enində nəhəng şara çevirək. Həmin ağlagəlməz ölçüyə qədər böyüdülən atomun nüvəsi yenə də çox kiçik - toz dənəciyi boyda olacaq!

5 Nüvənin içi: proton və neytronlar 1932-ci ilədək nüvənin proton və elektronlardan ibarət olduğunu düşünürdülər. Həmin il Çedvik (Chadwick) adlı məşhur elm adamı neytronun varlığını kəşf edərək Nobel mükafatını qazandı. Bununla da bəşəriyyət atomun daxili quruluşu ilə dəqiq tanış oldu. Atom nüvəsinin nə qədər kiçik olduğundan danışmışıq. Onun içində yerləşən bir protonun ölçüsü isə metrdir. Sizə elə gələ bilər ki, bu qədər kiçik bir zərrəciyin insan həyatında heç bir rolu yoxdur. Ancaq yanılırsınız: ətrafınızda gördüyünüz hər şeyin təməli insan ağlının qavramaqda çətinlik çəkdiyi qədər kiçik olan bu zərrəciklərdən əmələ gəlir.

6

7

8 Proton Neytron Elektron Zərrəciklərdən hansının işarəsi müsbətdir? 2-ci suala keç 9/27/2016

9 Proton Neytron Elektron 3-ci suala keç Zərrəciklərdən hansının işarəsi mənfidir?

10 Proton Neytron Elektron Zərrəciklərdən hansı yüksüzdür?

11 Hansı zərrəciklər sahə zərrəciyidir?

12 Yoxlayaq

13 ƏLA

14

15 Suala qayıt ƏLA

16 Suala qayıt SƏHV ETDİN

17 DOĞRU DOĞRU SUALA QAYİT

18 YANLIŞ SUALA QAYİT

19 DÜZ Suala Qayıt

20 SƏHV SUALA QAYİT

21 YANLIŞ SUALA QAYİT

22 Suala qayıt SƏHV ETDİN

23 Suala qayıt SƏHV ETDİN

24