1 КАЛКОНСИМОН БЕЗ КАСАЛЛИКЛАРИ ВМОФ хирургия кафедраси профессори Г.М.Хо д жиматов Ассистент: А.М.Мамадиев. - презентация

1 1 КАЛКОНСИМОН БЕЗ КАСАЛЛИКЛАРИ ВМОФ хирургия кафедраси профессори Г.М.Хо д жиматов Ассистент: А.М.Мамадиев

2 2 ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗНИ ТЕКШИРИШ УСУЛЛАРИ Кўздан кечириш бўқоқ борлигини, унинг жойлашган ўрнини (унинг ўнг ёки чап бўлаги, бўйни, «яширинган» бўқоқ), ютиш ҳаракатларида ҳаракатчанлигини, гиперплазия характерини (тугунсимон диффуз бўқоқ), бўйин веналарининг бўртиб чиққанлигини ва қалқонсимон без функциясининг бузилиши учун хос симптомларни (беморнннг нотинч хатти- ҳаракатлари, кўз симптомлари, қўллар титраши, астенизация ва бошқ.) аниқлаш имконини беради. Кўздан кечириш бўқоқ борлигини, унинг жойлашган ўрнини (унинг ўнг ёки чап бўлаги, бўйни, «яширинган» бўқоқ), ютиш ҳаракатларида ҳаракатчанлигини, гиперплазия характерини (тугунсимон диффуз бўқоқ), бўйин веналарининг бўртиб чиққанлигини ва қалқонсимон без функциясининг бузилиши учун хос симптомларни (беморнннг нотинч хатти- ҳаракатлари, кўз симптомлари, қўллар титраши, астенизация ва бошқ.) аниқлаш имконини беради.

3 3 Пайпаслаб кўриш икки усулда олиб борилади а) бемор бошини олдинга ва пастга бироз энгаштириб, врачга орқасини ўгириб ўтиради. Бундай ҳолатда бўйин мушаклари бўшашади ва безни текшириш осонлашади. ҳар бир қўлнинг тўрттала бармоғи без устида жойлашади, бош бармоқлар эса бўйинни орқа томондан эгаллайди; а) бемор бошини олдинга ва пастга бироз энгаштириб, врачга орқасини ўгириб ўтиради. Бундай ҳолатда бўйин мушаклари бўшашади ва безни текшириш осонлашади. ҳар бир қўлнинг тўрттала бармоғи без устида жойлашади, бош бармоқлар эса бўйинни орқа томондан эгаллайди; б) бемор врачга юзма-юз қараб ўтиради ёки типпа-тик туради, бунда врач қўлларининг тўрттала бармоғи бемор бўйнининг ён томонларида жойлашади, иккала бош бармоқ билан пайпаслаб кўрилади. С. А. Масумов шундай пайпаслаб кўришда безнинг чегаралари ёки унинг тўш остида жойлашганлиги тўғрисида муҳим диагностик маълумотларни олиш мумкин, деб хисоблар эди. б) бемор врачга юзма-юз қараб ўтиради ёки типпа-тик туради, бунда врач қўлларининг тўрттала бармоғи бемор бўйнининг ён томонларида жойлашади, иккала бош бармоқ билан пайпаслаб кўрилади. С. А. Масумов шундай пайпаслаб кўришда безнинг чегаралари ёки унинг тўш остида жойлашганлиги тўғрисида муҳим диагностик маълумотларни олиш мумкин, деб хисоблар эди.

4 4 Беморда безни пайпаслаш вақтида бемордан ютиш ҳаракатлари қилиш, зарур бўлганда бошни кўтариш ёки энгаштириш сўралади. Беморда безни пайпаслаш вақтида бемордан ютиш ҳаракатлари қилиш, зарур бўлганда бошни кўтариш ёки энгаштириш сўралади. Асосий модда алмашинувнни аниқлаш қалқонсимон без функцияси бузилишларини аниқлашда йўл кўрсатадиган тест хисобланади. Уни ютилган кислород ва карбонат кислота миқдорини хисоблашга асосланган билвосита калориметрия ёрдамида аниқланади. Нормада асосий алмашинув + 10% га тенг. Асосий модда алмашинувнни аниқлаш қалқонсимон без функцияси бузилишларини аниқлашда йўл кўрсатадиган тест хисобланади. Уни ютилган кислород ва карбонат кислота миқдорини хисоблашга асосланган билвосита калориметрия ёрдамида аниқланади. Нормада асосий алмашинув + 10% га тенг.

5 5 Оқсилга боғланган йод (ОБЙ)-унинг қондаги даражаси қалқонсимон безнинг ҳақиқий функционал ҳолатини акс эттиради. Соғлом одамда қондаги ОБЙ 3,5-7,5 мкг ни ташкил қилади. Оқсилга боғланган йод (ОБЙ)-унинг қондаги даражаси қалқонсимон безнинг ҳақиқий функционал ҳолатини акс эттиради. Соғлом одамда қондаги ОБЙ 3,5-7,5 мкг ни ташкил қилади. Радиоактив моддалар (1131 ва бошқ.) билан текшириш йод алмашинувининг ноорганик ва органик фазаларини ўрганиш, йод ва гормонал алмашинувнинг периферик босқичи тўғрисида хулоса чиқариш имконини беради. Нормада қалқонсимон безда I131 нинг йиғилиши 2 соатдан кейин 5 дан 10 фоизни, 24 соатдан кейин фоизни ташкил этади. Қалқонсимон без функцияси ошганда у бирмунча юқори бўлади. Радиоактив моддалар (1131 ва бошқ.) билан текшириш йод алмашинувининг ноорганик ва органик фазаларини ўрганиш, йод ва гормонал алмашинувнинг периферик босқичи тўғрисида хулоса чиқариш имконини беради. Нормада қалқонсимон безда I131 нинг йиғилиши 2 соатдан кейин 5 дан 10 фоизни, 24 соатдан кейин фоизни ташкил этади. Қалқонсимон без функцияси ошганда у бирмунча юқори бўлади.

6 6 Сцинтиграфия қалқонсимон без контурлари ва ўлчамларини аниқлаш, ўсмасимон тузилмалар, метастазлар ёки аберрант тўқима борлигини аниқлаш имконини беради. Тугунли бўқоқда I131 йиғилишининг ошиши унинг функционал гиперфаоллигидан далолат беради «Иссиқ тугун», препарат сингимайдиган «совуқ тугун» кўпинча унинг ҳавфли табиатидан шунингдек киста, кальцификат, қон қуйилиши ёки фиброз борлигидан хабар беради. Сцинтиграфия қалқонсимон без контурлари ва ўлчамларини аниқлаш, ўсмасимон тузилмалар, метастазлар ёки аберрант тўқима борлигини аниқлаш имконини беради. Тугунли бўқоқда I131 йиғилишининг ошиши унинг функционал гиперфаоллигидан далолат беради «Иссиқ тугун», препарат сингимайдиган «совуқ тугун» кўпинча унинг ҳавфли табиатидан шунингдек киста, кальцификат, қон қуйилиши ёки фиброз борлигидан хабар беради.

7 7 Т3 ва Т4 гормонларини радиоиммун усуллар ёрда­мида текширилади. Уларнинг нисбати ва тиреотроп гормонни текшириш гипофиз ва қалқонсимон без функ­цияси ўртасидаги боғланишни аниқлашга, қалқонсимон безни ультратовуш билан текшириш унинг чегараларини, ўлчамларини, киритмалар борлигини, зичлигини бошқа аъзолар билан нисбатини аниқлаш имконини беради. I131 билан радиоактив текширув ўтказиб бўлмаганда (препарат йўқлиги, без йод сақлайдиган препаратлар билан блокада қилинганда) бу усулнинг қиммати янада ошади. Т3 ва Т4 гормонларини радиоиммун усуллар ёрда­мида текширилади. Уларнинг нисбати ва тиреотроп гормонни текшириш гипофиз ва қалқонсимон без функ­цияси ўртасидаги боғланишни аниқлашга, қалқонсимон безни ультратовуш билан текшириш унинг чегараларини, ўлчамларини, киритмалар борлигини, зичлигини бошқа аъзолар билан нисбатини аниқлаш имконини беради. I131 билан радиоактив текширув ўтказиб бўлмаганда (препарат йўқлиги, без йод сақлайдиган препаратлар билан блокада қилинганда) бу усулнинг қиммати янада ошади.

8 8 Қалқонсимон без ракига шубҳа қилинганда эмас, балки ҳар қандай тугунли бўқоқда безни биопсия қилиш ўринлидир. Уни операцияга қадар ёки операция вақтида бажариш лозим, чунки биопсия натижалари оператив аралашув ҳажмини ва кейинги даволашни белгилаб беради. Қалқонсимон без ракига шубҳа қилинганда эмас, балки ҳар қандай тугунли бўқоқда безни биопсия қилиш ўринлидир. Уни операцияга қадар ёки операция вақтида бажариш лозим, чунки биопсия натижалари оператив аралашув ҳажмини ва кейинги даволашни белгилаб беради. Ларингоскопия ҳар бир беморда, хатто товушда ўзгаришлар бўлмаганда ҳам қилинади. Бун­да патологик жараёнга қайтувчи нервлар тортилишига боғлиқ ҳолда юзага келадиган товуш бойламларининг яширин фалажи аниқланиши мумкин. Ларингоскопия ҳар бир беморда, хатто товушда ўзгаришлар бўлмаганда ҳам қилинади. Бун­да патологик жараёнга қайтувчи нервлар тортилишига боғлиқ ҳолда юзага келадиган товуш бойламларининг яширин фалажи аниқланиши мумкин.

9 9 Эндемик ва спорадик Эндемик бўқоқ - биосфераси йодга танқис геогра­фик нохияларда яшайдиган аҳолида учрайдиган касалликдир. Организмга йоднинг етарлича тушмаслиги тиреоид гормонлар ишланиши пасайишига олиб келади, бу қалқонсимон безнинг компенсатор гиперплазияси билан ўтади ва бўқоқ ҳосил бўлишига олиб келади. Бундай гиперплазия аввалига тиреоид гормонлар етишмаётганини тўлдиради. Рўй-рост бошланган бўқоқ эндемиясида эркаклар ва аёллар ўртасида касалланиш деярли бир хил бўлади. Эндемик бўқоқ - биосфераси йодга танқис геогра­фик нохияларда яшайдиган аҳолида учрайдиган касалликдир. Организмга йоднинг етарлича тушмаслиги тиреоид гормонлар ишланиши пасайишига олиб келади, бу қалқонсимон безнинг компенсатор гиперплазияси билан ўтади ва бўқоқ ҳосил бўлишига олиб келади. Бундай гиперплазия аввалига тиреоид гормонлар етишмаётганини тўлдиради. Рўй-рост бошланган бўқоқ эндемиясида эркаклар ва аёллар ўртасида касалланиш деярли бир хил бўлади.

10 10 Спорадик бўқоқ - бўқоқ эпидемияси бўлмаган нохиялардаги кишиларда, йоднинг ичакда етарлича сўрилмаслиги, гормонал бузилишлар ва шу кабилар натижасида пайдо бўлади. У аёлларда эркакларга нисбатан 8-10 марта кўпроқ учрайди. Спорадик бўқоқ - бўқоқ эпидемияси бўлмаган нохиялардаги кишиларда, йоднинг ичакда етарлича сўрилмаслиги, гормонал бузилишлар ва шу кабилар натижасида пайдо бўлади. У аёлларда эркакларга нисбатан 8-10 марта кўпроқ учрайди. Клиникаси ва диагностикаси. Эндемик бўқоқнинг ҳам, спорадик бўқоқнинг ҳам етакчи симптоми қалқонсимон безнинг катталашуви хисобланади. Клиникаси ва диагностикаси. Эндемик бўқоқнинг ҳам, спорадик бўқоқнинг ҳам етакчи симптоми қалқонсимон безнинг катталашуви хисобланади.

11 11 Кўздан кечириш ва пайпаслаб кўриш қалқонсимон безнинг қай даражада катталашганлигини аниқлашга имкон беради: Кўздан кечириш ва пайпаслаб кўриш қалқонсимон безнинг қай даражада катталашганлигини аниқлашга имкон беради: – 0 даражаси - без кўринмайди ва пайпасланмайди. – I даражаси - без кўринмайди, бироқ бўйинда қўлга уннайди ва ютиш ҳаракатларида кўринади. – II даражаси - қалқонсимон без ютинганда кў­ ринади ва қўлга яхши уннайди, бироқ бўйин шакли ўзгармаган бўлади. – III даражаси - без кўздан кечирилганда билинади бўйин контури ўзгариб, унга «йўғон бўйин» кўринишини беради. – IV даражаси - бўйин кўринишини бузиб турадиган аниқ юзага чиққан бўқоқ. –V даражаси - без ўлчамлари жуда катта бўлади, бу кўпинча кизилўнгач, трахеяни босиб, ютиниш ва нафас олишни қийинлаштириб қўяди.

12 12 Функционал холати бўйича: Функционал холати бўйича: а) гипертиреоид без функцияси ошган; б) эутиреоид без функцияси бузилмаган; в) гипотиреоид қалқонсимон без функцияси пасайган бўлади. Жойлашувига кўра: Жойлашувига кўра: – бўйин – тўш ортидаги – қисман тўш ортидаги –қизилўнгач орқасидаги бўқоқ – тил илдизи бўқоғи фарқ қилинади.

13 13 Кўпчилик беморларда без функцияси бузилмаган бўлади, бироқ бўқоқ эндемияси сезиларли бўлган жойлардаги кишиларда касаллик гипотиреоз белгилари билан ўтади. Бундай беморларда ташқи таъсирловчиларга реакциялар секинлашган, ақлий ва жисмоний иш қобилияти пасайган. Беморлар ланж, бўшашган, совуққа ожиз бўлиб қоладилар. Текширилганда брадикардия, рефлекслар пасайганлиги аниқланади. Туғма гипотиреоз кретинизм ривожланиши билан ўтади, у жисмоний ва руҳий ривожланишдан кескин орқада қолиш билан таърифланади. Кўпчилик беморларда без функцияси бузилмаган бўлади, бироқ бўқоқ эндемияси сезиларли бўлган жойлардаги кишиларда касаллик гипотиреоз белгилари билан ўтади. Бундай беморларда ташқи таъсирловчиларга реакциялар секинлашган, ақлий ва жисмоний иш қобилияти пасайган. Беморлар ланж, бўшашган, совуққа ожиз бўлиб қоладилар. Текширилганда брадикардия, рефлекслар пасайганлиги аниқланади. Туғма гипотиреоз кретинизм ривожланиши билан ўтади, у жисмоний ва руҳий ривожланишдан кескин орқада қолиш билан таърифланади.

14 14 Симптомлари: беморлар бўйинни қимирлатганда, ёқанинг тугмасини қадаётганда бўйин соҳасида «ўнгайсизлик» сезадилар, қуруқ йўтал бўлади, товуш бўғилади, нафас олиш қийинлашади. Охирги белги трахеомаляция билан боғлиқ, бу трахея ва хиқилдоқда нерв бошқарилиши бузилиб, бўқоқнинг муттасил босиб туриши натижасида трахея деворининг юпқа тортиши билан изохланади. Нафас бузилиши - тўш ортидаги бўқоқнинг энг кўп учрайдиган симптомидир. Симптомлари: беморлар бўйинни қимирлатганда, ёқанинг тугмасини қадаётганда бўйин соҳасида «ўнгайсизлик» сезадилар, қуруқ йўтал бўлади, товуш бўғилади, нафас олиш қийинлашади. Охирги белги трахеомаляция билан боғлиқ, бу трахея ва хиқилдоқда нерв бошқарилиши бузилиб, бўқоқнинг муттасил босиб туриши натижасида трахея деворининг юпқа тортиши билан изохланади. Нафас бузилиши - тўш ортидаги бўқоқнинг энг кўп учрайдиган симптомидир.

15 15 Аксарият (айникса тўш ортидаги бўқоқда) бемор­лар гавдани энгаштирганда бошда оғирлик сезишдан шикоят қиладилар. Бундай беморларни кўздан кечирганда бўйин веналарининг кенгайганлигини, кўкрак деворининг юқори қисми соҳасида ўзига хос «медуза боши» тасвирини қайд қилиш мумкин. Нафас бузили­ши «бўқоққа хос юрак» каби ўзгаришларга сабаб бў­лади. Симпатик поянинг босилиши Горнер симптоми (птоз, миоз, энофтальм) пайдо бўлишига, босилган томондаги гавда ярмида тер ажралиш ўзгаришларига олиб келади. Аксарият (айникса тўш ортидаги бўқоқда) бемор­лар гавдани энгаштирганда бошда оғирлик сезишдан шикоят қиладилар. Бундай беморларни кўздан кечирганда бўйин веналарининг кенгайганлигини, кўкрак деворининг юқори қисми соҳасида ўзига хос «медуза боши» тасвирини қайд қилиш мумкин. Нафас бузили­ши «бўқоққа хос юрак» каби ўзгаришларга сабаб бў­лади. Симпатик поянинг босилиши Горнер симптоми (птоз, миоз, энофтальм) пайдо бўлишига, босилган томондаги гавда ярмида тер ажралиш ўзгаришларига олиб келади.

16 16 Тил ости бўқоғида хиқилдоқ усти қопқоғи қисилиши оқибатида нафас олиш бузилади. Бўқоқ қизилўнгач орқасида жойлашганда ютиш, айниқса бошни буриш қийинлашади. Тил ости бўқоғида хиқилдоқ усти қопқоғи қисилиши оқибатида нафас олиш бузилади. Бўқоқ қизилўнгач орқасида жойлашганда ютиш, айниқса бошни буриш қийинлашади. Рентгенологик текшириш аберрант бўқоқ сатхида барийнинг ушланиб қолишини, қизилўнгачнинг олдинга томон ёки латерал йўналишда сўрилганлигини аниқлашга ёрдам беради. Рентгенологик текшириш аберрант бўқоқ сатхида барийнинг ушланиб қолишини, қизилўнгачнинг олдинга томон ёки латерал йўналишда сўрилганлигини аниқлашга ёрдам беради.

17 17 Аберрант бўқоқ - патологик катталашган қўшимча қалқонсимон без, кўпинча ҳавфли турга айланади. Қалқонсимон без ракининг бўйин лимфатик тугунларига берган метастазларини кўпинча аберрант деб ўйлайдилар. Аберрант бўқоқ - патологик катталашган қўшимча қалқонсимон без, кўпинча ҳавфли турга айланади. Қалқонсимон без ракининг бўйин лимфатик тугунларига берган метастазларини кўпинча аберрант деб ўйлайдилар. Даволаш: унчалик катта бўлмаган диффуз бўқоқларда тиреоидин тайинланади. Трахея ва томирларни босиб қўядиган катта диффуз бўқоқда қалқонсимон безни кесишга тўғри келади. Тугунли бўқоқнинг ҳамма турларида тугунли бўқоқнинг 11-17% да кузатиладиган малигнизация имкониятини хисобга олиб, беморларни албатта операция қилинади - қалқонсимон без кесилиб, шошилинч гистологик текшириш ўтказилади, бу тадбир кейинги тадбирларни белгилаб бера­ди. Эндемик бўқоқ профилактикаси йод қўшилган ош тузи ишлатиш, санитария-гигиена тадбирлари комплексини ўтказишдан иборат. Даволаш: унчалик катта бўлмаган диффуз бўқоқларда тиреоидин тайинланади. Трахея ва томирларни босиб қўядиган катта диффуз бўқоқда қалқонсимон безни кесишга тўғри келади. Тугунли бўқоқнинг ҳамма турларида тугунли бўқоқнинг 11-17% да кузатиладиган малигнизация имкониятини хисобга олиб, беморларни албатта операция қилинади - қалқонсимон без кесилиб, шошилинч гистологик текшириш ўтказилади, бу тадбир кейинги тадбирларни белгилаб бера­ди. Эндемик бўқоқ профилактикаси йод қўшилган ош тузи ишлатиш, санитария-гигиена тадбирлари комплексини ўтказишдан иборат.

18 18 Тиреотоксикоз Тиреотоксикоз (тиреотоксик бўқоқ, базед касаллиги) эндокрин касаллик бўлиб, тиреоид гормонлар секрецияси ошиши натижасида пайдо бўлади ва турли аъзолар ҳамда системаларда оғир бузилишлар билан ўтади. Тиреотоксикоз (тиреотоксик бўқоқ, базед касаллиги) эндокрин касаллик бўлиб, тиреоид гормонлар секрецияси ошиши натижасида пайдо бўлади ва турли аъзолар ҳамда системаларда оғир бузилишлар билан ўтади. Этиологияси: Тиреотоксик бўқоқнинг кўп сонли назариялари мавжуд. Кўпчилик ватанимиз олимлари, нейроген назария тарафдорлари хисобланадилар ва бу касалликнинг пайдо бўлишида нерв-руҳий шикастланишнинг етакчи аҳамияти борлигини таъкидлайдилар. Этиологияси: Тиреотоксик бўқоқнинг кўп сонли назариялари мавжуд. Кўпчилик ватанимиз олимлари, нейроген назария тарафдорлари хисобланадилар ва бу касалликнинг пайдо бўлишида нерв-руҳий шикастланишнинг етакчи аҳамияти борлигини таъкидлайдилар.

19 19 Бу назариянинг асосчиси С. П. Боткин (1884): «Руҳий моментларнинг базед касаллигининг кечишигагина эмас, балки ривожланишига таъсири борлиги ҳам шак-шубхасиздир. Кулфат, турли хил йўқотишлар, қўрқув, ғазаб, ваҳима базед касаллигига хос симптомларнинг тез, бир неча соат ичида ривожланишига кўп мар­та сабаб бўлган», деб ёзган эди. С. Масумов, М. С. Астров бўқоқ экспедициялари ва кузатувлардан олинган материалларни таҳлил қилиб, тиреотоксик бўқоқ этиологиясида руҳий шикастнинг катта аҳамияти борлигини (40-60 фоизгача) таъкидлаб ўтганлар. Бу назариянинг асосчиси С. П. Боткин (1884): «Руҳий моментларнинг базед касаллигининг кечишигагина эмас, балки ривожланишига таъсири борлиги ҳам шак-шубхасиздир. Кулфат, турли хил йўқотишлар, қўрқув, ғазаб, ваҳима базед касаллигига хос симптомларнинг тез, бир неча соат ичида ривожланишига кўп мар­та сабаб бўлган», деб ёзган эди. С. Масумов, М. С. Астров бўқоқ экспедициялари ва кузатувлардан олинган материалларни таҳлил қилиб, тиреотоксик бўқоқ этиологиясида руҳий шикастнинг катта аҳамияти борлигини (40-60 фоизгача) таъкидлаб ўтганлар.

20 20 Аёл жинсий аъзолари касалликлари ва гормонал-функциясининг бузилишлари кўп учраб туриши жиҳатидан (33,6 фоиз ҳолларда) иккинчи этиологик омил хисобланади (ҳомиладорлик, хайз кўришнинг бузили­ши, фарзанд кўриш орзуси бўлгани ҳолда бўйида бўлмаслик, ёлғиз аёллар ва бошқ.). Аёл жинсий аъзолари касалликлари ва гормонал-функциясининг бузилишлари кўп учраб туриши жиҳатидан (33,6 фоиз ҳолларда) иккинчи этиологик омил хисобланади (ҳомиладорлик, хайз кўришнинг бузили­ши, фарзанд кўриш орзуси бўлгани ҳолда бўйида бўлмаслик, ёлғиз аёллар ва бошқ.). Тиреотоксикозлар этиологиясида инфекциянинг аҳамияти катта эмас, бироқ беморларнинг камида 5-6 фоизи ўз хасталигини асосан оғир грипп ёки ангина билан боғлайдилар. Тиреотоксикозлар этиологиясида инфекциянинг аҳамияти катта эмас, бироқ беморларнинг камида 5-6 фоизи ўз хасталигини асосан оғир грипп ёки ангина билан боғлайдилар.

21 21 Тиреотоксикозга мойил қиладиган конституционал генетик омиллар эндокрин система аъзолари функцияси бузилишлари мавжуд бўлгани ҳолда организмга экзоген омиллар таъсири сабаб бўлиши; исботлаб берилган. Тиреотоксикозли беморларда қонда узоқ муддат таъсир қиладиган стимулятор LATS аниқланган, қалқонсимон безга нисбатан специфик бўлган бу анти­тело қалқонсимон безнинг тиреотропин каби қўзғалишини келтириб чиқаради. Тиреотоксикозга мойил қиладиган конституционал генетик омиллар эндокрин система аъзолари функцияси бузилишлари мавжуд бўлгани ҳолда организмга экзоген омиллар таъсири сабаб бўлиши; исботлаб берилган. Тиреотоксикозли беморларда қонда узоқ муддат таъсир қиладиган стимулятор LATS аниқланган, қалқонсимон безга нисбатан специфик бўлган бу анти­тело қалқонсимон безнинг тиреотропин каби қўзғалишини келтириб чиқаради.

22 22 Организмда Т3 ва Т4 тўпланишининг ошиши тўқималарда оксидли фосфорланиш жараёнларини бузади, бу ҳол алмашинувнинг ҳамма турлари, марказий нерв системаси, юрак ва бошқа аъзолар функцияларининг издан чиқишида намоён бўлади. Организмда Т3 ва Т4 тўпланишининг ошиши тўқималарда оксидли фосфорланиш жараёнларини бузади, бу ҳол алмашинувнинг ҳамма турлари, марказий нерв системаси, юрак ва бошқа аъзолар функцияларининг издан чиқишида намоён бўлади. Тиреотоксикоз билан аксарият 20 дан 50 ёшгача аёллар зарарланадилар. Бемор аёллар ва эркаклар сонининг нисбати 10:1. Касалликнинг аёлларда кўп учрашига уларда жинсий безлар ва гипоталамо-гипофизар система функциясидаги ўзаро нормал муносабатларнинг бирмунча кўп бузилиши сабаб бўлади, бу қалқонсимон без гормонлари жадал синтез қилиниши билан ўтади. Тиреотоксикоз билан аксарият 20 дан 50 ёшгача аёллар зарарланадилар. Бемор аёллар ва эркаклар сонининг нисбати 10:1. Касалликнинг аёлларда кўп учрашига уларда жинсий безлар ва гипоталамо-гипофизар система функциясидаги ўзаро нормал муносабатларнинг бирмунча кўп бузилиши сабаб бўлади, бу қалқонсимон без гормонлари жадал синтез қилиниши билан ўтади.

23 23 Клиникаси ва диагностикаси: Адабиёт маълумотларининг гувоҳлик беришича, касб-кор нуктаи назаридан тиреотоксикозга кўпрок ақлий меҳнат ҳодимлари, улар орасида педагоглар, кейинги ўринда инженерлар чалинади. Қишлоқ жойларда яшовчи аҳоли тиреотокси­коз билан 3-5 марта камроқ зарарланади. Афтидан, бунда бирмунча тинч ва қулай бўлган атроф- мухитнинг (табиий омиллар, очиқ хавода ишлаш) аҳамияти катта бўлса керак. Адабиёт маълумотларининг гувоҳлик беришича, касб-кор нуктаи назаридан тиреотоксикозга кўпрок ақлий меҳнат ҳодимлари, улар орасида педагоглар, кейинги ўринда инженерлар чалинади. Қишлоқ жойларда яшовчи аҳоли тиреотокси­коз билан 3-5 марта камроқ зарарланади. Афтидан, бунда бирмунча тинч ва қулай бўлган атроф- мухитнинг (табиий омиллар, очиқ хавода ишлаш) аҳамияти катта бўлса керак.

24 24 Тиреотоксикозга хос белгилар токсик диффуз бўқоқ, токсик тугунли бўқоқ ва кўп тугунли токсик бўқоқ каби патологик жараёнларда булиши мумкин. Тиреотоксикозга хос белгилар токсик диффуз бўқоқ, токсик тугунли бўқоқ ва кўп тугунли токсик бўқоқ каби патологик жараёнларда булиши мумкин. Қалқонсимон безнинг тиреотоксикозда катталашуви турли даражада бўлиши мумкин, унинг ўлчамлари клиник белгиларнинг оғир-енгиллигига мос тушмайди. Баъзан қалқонсимон безнинг катталашганлиги умуман аниқланмайди. Тиреотоксикознинг энг муҳим кли­ник белгилари диффуз токсик бўқоқда қайд қилинади. Қалқонсимон безнинг тиреотоксикозда катталашуви турли даражада бўлиши мумкин, унинг ўлчамлари клиник белгиларнинг оғир-енгиллигига мос тушмайди. Баъзан қалқонсимон безнинг катталашганлиги умуман аниқланмайди. Тиреотоксикознинг энг муҳим кли­ник белгилари диффуз токсик бўқоқда қайд қилинади.

25 25 Тиреотоксикознинг асосий симптомлари нерв ва юрак-томир системасида кўриладиган ўзгаришлар ҳисобланади. Нерв системасида рўй берадиган ўзгаришлар ортиқча руҳий қўзғалувчанлик, безовталик, кайфиятнинг дамба-дам ўзгариб туриши, сержахллик ва йиғлоқилик билан намоён бўлади. Симпатик нерв системаси фаоллигининг кескин ошиши кўп терлаш, бутун гавдада тремор ва айниқса қўл бармоклари тремори (Мари симптоми) билан ўтади. Тиреотоксикознинг асосий симптомлари нерв ва юрак-томир системасида кўриладиган ўзгаришлар ҳисобланади. Нерв системасида рўй берадиган ўзгаришлар ортиқча руҳий қўзғалувчанлик, безовталик, кайфиятнинг дамба-дам ўзгариб туриши, сержахллик ва йиғлоқилик билан намоён бўлади. Симпатик нерв системаси фаоллигининг кескин ошиши кўп терлаш, бутун гавдада тремор ва айниқса қўл бармоклари тремори (Мари симптоми) билан ўтади.

26 26 Юз кўпинча қизариб кетади, бадан, бўйин ва кўкракка тарқаладиган қизил доғлар билан қопланади. Гавда харорати доимий субфебрил. Пай рефлекслари сақланган ва гиперкинетик. Сочлар тўкилади, уларнинг ранги ўзгаради, тирноқларнинг муртлашиб синиши кайд килинади. Безовталик, қўрқув, иродасизлик, жонсараклик, паришонхотирлик, кўз чақчайиб қолиши қайд қилинади. Юз кўпинча қизариб кетади, бадан, бўйин ва кўкракка тарқаладиган қизил доғлар билан қопланади. Гавда харорати доимий субфебрил. Пай рефлекслари сақланган ва гиперкинетик. Сочлар тўкилади, уларнинг ранги ўзгаради, тирноқларнинг муртлашиб синиши кайд килинади. Безовталик, қўрқув, иродасизлик, жонсараклик, паришонхотирлик, кўз чақчайиб қолиши қайд қилинади. Қатор беморларда юрак-томир системаси томонидан бузилишлар: юракнинг тез уриши, аритмия, юрак сохасида огрик хуружи, нафас қисиши, қон айланиши етишмовчилиги эрта муддатларда биринчи ўринга чиқади. Қатор беморларда юрак-томир системаси томонидан бузилишлар: юракнинг тез уриши, аритмия, юрак сохасида огрик хуружи, нафас қисиши, қон айланиши етишмовчилиги эрта муддатларда биринчи ўринга чиқади.

27 27 I гуруҳга мансуб беморларда шифокор тиреоток­сикознинг нерв-рухий формаси тўғрисида фикр юритади. II гуруҳга тааллуқли беморларни тиреотоксикознинг юрак-томирлар формасига киритадилар. I гуруҳга мансуб беморларда шифокор тиреоток­сикознинг нерв-рухий формаси тўғрисида фикр юритади. II гуруҳга тааллуқли беморларни тиреотоксикознинг юрак-томирлар формасига киритадилар. Сабабсиз умумий бехолликни тиреотоксикознинг энг эрта белгиларига киритилади. Тиреотоксик миопатиянинг бу белгилари метаболизм ва энергетик алмашинув бузилишларига богликдир. Кўпинча бемор­ларда меъда-ичак йули функциясида росмана юзага чиқувдан кайт килиш, ич кетарга мойиллик булган ичнинг бузилиб туриши кузатилади. Жинсий функция сустлашади. Аёлларда хайз цикли хатто аменореягача бузилади, тухумдонлар, бачадон гипоплазияси, сут безлари атрофияси юз бериши эҳтимол. Сабабсиз умумий бехолликни тиреотоксикознинг энг эрта белгиларига киритилади. Тиреотоксик миопатиянинг бу белгилари метаболизм ва энергетик алмашинув бузилишларига богликдир. Кўпинча бемор­ларда меъда-ичак йули функциясида росмана юзага чиқувдан кайт килиш, ич кетарга мойиллик булган ичнинг бузилиб туриши кузатилади. Жинсий функция сустлашади. Аёлларда хайз цикли хатто аменореягача бузилади, тухумдонлар, бачадон гипоплазияси, сут безлари атрофияси юз бериши эҳтимол.

28 28 Бу ўзгаришлар кўпинча фарзанд кўрмасликка сабаб бўлади. Тиреотоксикозда алмашинув жараёнларининг кучайиши оқсиллар ва ёғларнинг ортиқча парчаланишига олиб келади, натижада иштаха ошиб кетганлигига қарамай, тана оғирлигининг камайиши орта боради. Сув алмашинуви бузилиши (диурез ошиши ва терлаш кучайи­ши), меъда ости бези функциясининг бузилиши (яширин қандли диабет) кўп ташна бўлишга сабаб бўлади. Бу ўзгаришлар кўпинча фарзанд кўрмасликка сабаб бўлади. Тиреотоксикозда алмашинув жараёнларининг кучайиши оқсиллар ва ёғларнинг ортиқча парчаланишига олиб келади, натижада иштаха ошиб кетганлигига қарамай, тана оғирлигининг камайиши орта боради. Сув алмашинуви бузилиши (диурез ошиши ва терлаш кучайи­ши), меъда ости бези функциясининг бузилиши (яширин қандли диабет) кўп ташна бўлишга сабаб бўлади. Беморларнинг, кўп қисмида «куз симптомлари» бўлади. Кўз чақчайиб қолиши экзофтальм, ретробульбар клетчатка шиши ва ўсиб қалинлашуви, унинг фиб­роз тўқима билан алмашинуви билан боғлик. Беморларнинг, кўп қисмида «куз симптомлари» бўлади. Кўз чақчайиб қолиши экзофтальм, ретробульбар клетчатка шиши ва ўсиб қалинлашуви, унинг фиб­роз тўқима билан алмашинуви билан боғлик.

29 29 Кўз чақчайиб колиши бу касалликнинг асосий аломатларидан бири ҳисобланади. Кўз чақчайиб колиши бу касалликнинг асосий аломатларидан бири ҳисобланади. Дельримпель симптоми - кўз ёригининг катта очилиб туриши бўлиб, бунинг натижасида рангдор парда билан юқори қовоқ ўртасида оқ йўл пайдо бўлади. Дельримпель симптоми - кўз ёригининг катта очилиб туриши бўлиб, бунинг натижасида рангдор парда билан юқори қовоқ ўртасида оқ йўл пайдо бўлади. Штельваг симптоми кўзнинг ахён-ахёнда очилиб юмилиши, кўзга алохида харакатсиз ифода беради «бир нуқтага қараган нигоҳ», кўз шохсимон пардаси сезувчанлигининг пасайиши билан нзоҳланади. Штельваг симптоми кўзнинг ахён-ахёнда очилиб юмилиши, кўзга алохида харакатсиз ифода беради «бир нуқтага қараган нигоҳ», кўз шохсимон пардаси сезувчанлигининг пасайиши билан нзоҳланади.

30 30 Грефе симптоми бемор пастга қараганда юқори қовоқнинг қорачиғининг юкори четидан орқада қолиши. Бунда юқори қовоқ билан рангдор парда ўртасида склеранинг оқ йўли қолади. Грефе симптоми бемор пастга қараганда юқори қовоқнинг қорачиғининг юкори четидан орқада қолиши. Бунда юқори қовоқ билан рангдор парда ўртасида склеранинг оқ йўли қолади. Кохер симптоми Грефе симптомига қарама-қарши симптом, юқорига қаралганда склеранинг худди ўша қисми қовоқнинг нотўғри, тез, турткисимон қисқариши «қовоқ қисқариши» натижасида ок йўл чизиқ кўринишида юзага чиқади. Кохер симптоми Грефе симптомига қарама-қарши симптом, юқорига қаралганда склеранинг худди ўша қисми қовоқнинг нотўғри, тез, турткисимон қисқариши «қовоқ қисқариши» натижасида ок йўл чизиқ кўринишида юзага чиқади. Мебиус симптоми конвергенция бузилиши, яъни яқин масофадан қарай олиш қобилиятининг йўқотилишидир. Мебиус симптоми конвергенция бузилиши, яъни яқин масофадан қарай олиш қобилиятининг йўқотилишидир.

31 31 Мелихов симптоми «қахр билан қараш». Мелихов симптоми «қахр билан қараш». Еллинек симптоми юқори қовоқ терисининг қорайиб қолиши. Еллинек симптоми юқори қовоқ терисининг қорайиб қолиши. Розенбах симптоми қовоқлар юмилганда титраши. Розенбах симптоми қовоқлар юмилганда титраши. Зенгер симптоми қовоқларнинг шишиб чиқиши ва халтасимон осилиб қолиши. Зенгер симптоми қовоқларнинг шишиб чиқиши ва халтасимон осилиб қолиши. Дальмеди симптоми «қотиб қолган юз». Юз мушаклари тонуси ошиши натижасида мимик ҳаракатлар тормозланган (амимия), айни вақтда бошқа ҳаракатлар сақланиб қолган. Дальмеди симптоми «қотиб қолган юз». Юз мушаклари тонуси ошиши натижасида мимик ҳаракатлар тормозланган (амимия), айни вақтда бошқа ҳаракатлар сақланиб қолган.

32 32 Тиреотоксикоздаги экзофтальмни ҳавфли экзофтальмдан фарқ қилиш лозим, буни оралиқ мия зарарланиши ва гипофиз олдинги бўлаги тиреоид гормонининг кўп ишлаб чиқарилиши билан боғлайдилар. Ҳавфли экзофтальм асосан ўрта ёшдаги кишиларда кузатилади. У бир ва икки томонлама бўлиши мумкин. Кўз олмаси шу даражада чақчайиб қоладики, у кўз косасидан туртиб чиқади. Беморларни орбита (кўз косаси) соҳасидаги кучли оғриқ, диплопия ва кўз ҳаракатларининг чекланиши безовта қилади. Конъюнктивит, ке­ратит борлиги шох пардада яра ҳосил бўлишига ва унинг парчаланишига сабаб бўлади. Орбита ичидаги босим ўзгариши кўрув нервининг тўлиқ атрофиягача ўзгаришларига олиб келади. Тиреотоксикоздаги экзофтальмни ҳавфли экзофтальмдан фарқ қилиш лозим, буни оралиқ мия зарарланиши ва гипофиз олдинги бўлаги тиреоид гормонининг кўп ишлаб чиқарилиши билан боғлайдилар. Ҳавфли экзофтальм асосан ўрта ёшдаги кишиларда кузатилади. У бир ва икки томонлама бўлиши мумкин. Кўз олмаси шу даражада чақчайиб қоладики, у кўз косасидан туртиб чиқади. Беморларни орбита (кўз косаси) соҳасидаги кучли оғриқ, диплопия ва кўз ҳаракатларининг чекланиши безовта қилади. Конъюнктивит, ке­ратит борлиги шох пардада яра ҳосил бўлишига ва унинг парчаланишига сабаб бўлади. Орбита ичидаги босим ўзгариши кўрув нервининг тўлиқ атрофиягача ўзгаришларига олиб келади.

33 33 Махсус текшириш усуллари: Асосий алмашинув тиреотоксикознинг оғир турларида 60 фоизга етиши ва бундан ҳам ошиши эҳтимол. Қалқонсимон безнинг йодни сингдириши нормага қараганда, айниқса текширишнинг дастлабки соатларида кескин кўтарилади. Беморлар қонида Т3 ва Т4 хамда ТТГ миқдори ошган. Бибхимиявий маълумотлар жигар ва буйрак функцияси, углевод ва ёғ алмашинувининг бошқа турлари бузилганлигини кўрсатади. Махсус текшириш усуллари: Асосий алмашинув тиреотоксикознинг оғир турларида 60 фоизга етиши ва бундан ҳам ошиши эҳтимол. Қалқонсимон безнинг йодни сингдириши нормага қараганда, айниқса текширишнинг дастлабки соатларида кескин кўтарилади. Беморлар қонида Т3 ва Т4 хамда ТТГ миқдори ошган. Бибхимиявий маълумотлар жигар ва буйрак функцияси, углевод ва ёғ алмашинувининг бошқа турлари бузилганлигини кўрсатади.

34 34 Қонда ЭЧТ (эритроцитларнинг чўкиш тезлиги) ошганлиги, лейкопения, нисбий лимфоцитоз, гемоглобин ва эритроцитларнинг ўртача пасайиши аниқланади. Қонда ЭЧТ (эритроцитларнинг чўкиш тезлиги) ошганлиги, лейкопения, нисбий лимфоцитоз, гемоглобин ва эритроцитларнинг ўртача пасайиши аниқланади. Сцинтиграфия изотоп тўпланишининг кандай тақсимланишини курсатади ва диффуз бўқоқ билан тиреотоксик аденома ўртасида дифференциал диагноз ўтказиш имконини беради, бунда «иссик тугун» аниқланиб қолади. Сцинтиграфия изотоп тўпланишининг кандай тақсимланишини курсатади ва диффуз бўқоқ билан тиреотоксик аденома ўртасида дифференциал диагноз ўтказиш имконини беради, бунда «иссик тугун» аниқланиб қолади.

35 35 Тиреотоксик бўқоқ таснифи I. Бўқоқ шакли бўйича: I. Бўқоқ шакли бўйича: а) диффуз (тарқоқ); б) тугунли; в) аралаш. II. Безнинг катталашиш даражаси бўйича: II. Безнинг катталашиш даражаси бўйича: 0-1-II-III-IV-V. III. Тиреотоксикознинг юзага чиққанлиги бўйича: III. Тиреотоксикознинг юзага чиққанлиги бўйича: а) енгил тури; б) ўртача оғирликдаги тури; в) оғир тури,

36 36 Тиреотоксикознинг енгил тури - неврастения хали унчалик ифодаланмаган (чарчоқлик, инжиқлик, йиғлоқилик, арзимаган нарсадан хафа бўлиш). Қалқонсимон без катталашган, пульс минутига 80 дан 100 мартагача уради, қўлда кучсиз тремор бўлади. Гавда оғирлиги 10 фоизгача камаяди. Куннинг иккинчн ярмида меҳнат қилиш қобилияти пасаяди. Асосий алмашинув +30 фоиздан ошмайди. Тиреотоксикознинг енгил тури - неврастения хали унчалик ифодаланмаган (чарчоқлик, инжиқлик, йиғлоқилик, арзимаган нарсадан хафа бўлиш). Қалқонсимон без катталашган, пульс минутига 80 дан 100 мартагача уради, қўлда кучсиз тремор бўлади. Гавда оғирлиги 10 фоизгача камаяди. Куннинг иккинчн ярмида меҳнат қилиш қобилияти пасаяди. Асосий алмашинув +30 фоиздан ошмайди.

37 37 Ўртача оғирликдаги тиреотоксикоз - марказий нерв системаси функциясининг рўй- рост бузилишлари (осон қўзғалувчанлик, инжиқлик, йиғлоқилик) юзага чикади. Пульс минутига марта, пульс босими ошган, юрак чегаралари кенгайган. Ланг бўйича 1 даражали юрак етишмовчилиги. Гавда оғирлиги анча камаяди, кун давомида меҳнатга лаёқат пасаяди. Асо­сий алмашинув +60 фоизгача ошган. Ўртача оғирликдаги тиреотоксикоз - марказий нерв системаси функциясининг рўй- рост бузилишлари (осон қўзғалувчанлик, инжиқлик, йиғлоқилик) юзага чикади. Пульс минутига марта, пульс босими ошган, юрак чегаралари кенгайган. Ланг бўйича 1 даражали юрак етишмовчилиги. Гавда оғирлиги анча камаяди, кун давомида меҳнатга лаёқат пасаяди. Асо­сий алмашинув +60 фоизгача ошган.

38 38 Тиреотоксикознинг оғир тури - нерв системасининг уртача огирликдаги тиреотоксикозга хос бузилишлари билан бир каторда кескин мушак сустлиги, юрак-томир системасининг оғир бузилишлари, паренхиматоз аъзоларда дистрофик бузилишлар ривожланади. Та­хикардия минутига 120 га етади ва бундан ҳам ошадиг аксарият титроқ аритмия, юрак етишмовчилигининг Ланг буйича II-III даражаси билан утади. Асосий алмашинув +60 фоиз ва бундан купрок, тана оғирлиги кескин камайган. Меҳнатга лаёқат йўқотилган. Тиреотоксикознинг оғир тури - нерв системасининг уртача огирликдаги тиреотоксикозга хос бузилишлари билан бир каторда кескин мушак сустлиги, юрак-томир системасининг оғир бузилишлари, паренхиматоз аъзоларда дистрофик бузилишлар ривожланади. Та­хикардия минутига 120 га етади ва бундан ҳам ошадиг аксарият титроқ аритмия, юрак етишмовчилигининг Ланг буйича II-III даражаси билан утади. Асосий алмашинув +60 фоиз ва бундан купрок, тана оғирлиги кескин камайган. Меҳнатга лаёқат йўқотилган.

39 39 Даволаш Тиреотоксикозли бўқоқни даволаш замонавий жарроҳлик ва эндокринологиянинг энг муҳим муаммоларидан бири ҳисобланади, бу Ўрта Осиёнинг улкан патологияси ва беморлар сонининг кўплиги билан изохланади. Тиреотоксикозли бўқоқни даволаш замонавий жарроҳлик ва эндокринологиянинг энг муҳим муаммоларидан бири ҳисобланади, бу Ўрта Осиёнинг улкан патологияси ва беморлар сонининг кўплиги билан изохланади. Эндокрин хизмат такомиллашганига, ихтисослашган муассасалар борлигига, мактабгача ёшдан бошлаб бўқоқни профилактика қилиш усуллари жорий қилинишига қарамай, тиреотоксик бўқоғи бўлган беморлар сонининг барқарорлиги, уларнинг кўпайишига мойиллиги қайд қилинаяпти. Эндокрин хизмат такомиллашганига, ихтисослашган муассасалар борлигига, мактабгача ёшдан бошлаб бўқоқни профилактика қилиш усуллари жорий қилинишига қарамай, тиреотоксик бўқоғи бўлган беморлар сонининг барқарорлиги, уларнинг кўпайишига мойиллиги қайд қилинаяпти.

40 40 Бундан ташқари, сўнгги йилларда тиреотоксик бўқоқнинг тузалиши қийин бўлган асоратланган турлари кўпроқ кузатиляпти, бу хол ур­банизация жараёнлари, экологиянинг бузилиши, стресс ва эмоционал-психологик шароитларга бой ҳозирги замон ижтимоий- сиёсий ҳаётнинг ҳусусиятлари билан боғлиқ. Бундан ташқари, сўнгги йилларда тиреотоксик бўқоқнинг тузалиши қийин бўлган асоратланган турлари кўпроқ кузатиляпти, бу хол ур­банизация жараёнлари, экологиянинг бузилиши, стресс ва эмоционал-психологик шароитларга бой ҳозирги замон ижтимоий- сиёсий ҳаётнинг ҳусусиятлари билан боғлиқ. Тиреотоксик бўқоқ бўйича операциялар ҳозирги вақтда республикамизнинг кўпчилик шифохоналарида, жумладан қишлоқ жойларида ҳам амалга ошириляпти. Тиреотоксик бўқоқ бўйича операциялар ҳозирги вақтда республикамизнинг кўпчилик шифохоналарида, жумладан қишлоқ жойларида ҳам амалга ошириляпти. Тиреотоксикозга даво қилишнинг учта асосий тури мавжуд - дори-дармонлар ёки консерватив даволаш, J131 билан даволаш ва хирургик операция. Тиреотоксикозга даво қилишнинг учта асосий тури мавжуд - дори-дармонлар ёки консерватив даволаш, J131 билан даволаш ва хирургик операция.

41 41 Тиреотоксик бўқоқнинг консерватив давоси операцияга тайёргарлик ёки касалликнинг бошланғич босқичларида мустақил даво сифатида қўлланилади. Унинг қонун- қоидалари тиреотоксикознинг ҳар хил оғир- енгилликдаги турларида бир-бирига ўхшашдир. Тиреотоксикознинг тугунли ва аралаш турларида опе­рация қўлланилмайдиган мустақил консерватив даво тугунларнинг малигнизация булишига олиб келишини унутмаслик керак. Тиреотоксик бўқоқнинг консерватив давоси операцияга тайёргарлик ёки касалликнинг бошланғич босқичларида мустақил даво сифатида қўлланилади. Унинг қонун- қоидалари тиреотоксикознинг ҳар хил оғир- енгилликдаги турларида бир-бирига ўхшашдир. Тиреотоксикознинг тугунли ва аралаш турларида опе­рация қўлланилмайдиган мустақил консерватив даво тугунларнинг малигнизация булишига олиб келишини унутмаслик керак.

42 42 Узоқ давом қиладиган консерватив даво тиреотоксикознинг енгил турларига учраган беморларда ўтказилади; рўй-рост ифодаланган тиреоктоксикозда у операция ўтказиш учун зарур бўлган тайёргарлик сифатида наф беради, ҳолос. Узоқ консерватив даво операция катта хавф туғдирадиган беморларни оғир ҳолатга солиб қўйиши мумкин. Узоқ давом қиладиган консерватив даво тиреотоксикознинг енгил турларига учраган беморларда ўтказилади; рўй-рост ифодаланган тиреоктоксикозда у операция ўтказиш учун зарур бўлган тайёргарлик сифатида наф беради, ҳолос. Узоқ консерватив даво операция катта хавф туғдирадиган беморларни оғир ҳолатга солиб қўйиши мумкин.

43 43 1. Йод билан даволаш йод микродозалари, люголь эритмаси, дийодтирозин кўринишида, яхшиси, лю­минал, валериана эритмаси билан бирга, барқарор тахикардия ва титрок аритмияда эса дигиталис билан бирга тайинланади. 1. Йод билан даволаш йод микродозалари, люголь эритмаси, дийодтирозин кўринишида, яхшиси, лю­минал, валериана эритмаси билан бирга, барқарор тахикардия ва титрок аритмияда эса дигиталис билан бирга тайинланади. Йод - беморларни операцияга тайёрлашда ғоят таъсирчан восита, бирок, касаллик кечишида ҳамма вакт хам барқарор ва узоқ муддатга яхшиланишни вужудга келтиравермайди - кўпчилик беморларда давомли ремиссия давридан кейин ахвол яна ёмонлашиб, хатто даволашдан олдинги холатдан хам баттар булиши мумкин. Йод тугунли тиреотоксик бўқоқли беморларга эса умуман таъсир қилмайди. Йод - беморларни операцияга тайёрлашда ғоят таъсирчан восита, бирок, касаллик кечишида ҳамма вакт хам барқарор ва узоқ муддатга яхшиланишни вужудга келтиравермайди - кўпчилик беморларда давомли ремиссия давридан кейин ахвол яна ёмонлашиб, хатто даволашдан олдинги холатдан хам баттар булиши мумкин. Йод тугунли тиреотоксик бўқоқли беморларга эса умуман таъсир қилмайди.

44 44 Йоднинг терапевтик фаоллиги бирга қўшилиб келган касалликни ва клиник манзараси хусусиятларини ҳисобга олган холда уни бошқа воситалар билан мохирона қўшиш йўли билан кучайтирилиши мумкин. Йоднинг терапевтик фаоллиги бирга қўшилиб келган касалликни ва клиник манзараси хусусиятларини ҳисобга олган холда уни бошқа воситалар билан мохирона қўшиш йўли билан кучайтирилиши мумкин. 2. Мерказолил - тиреостатик препарат, йод препаратлари билан бирга кунига мг дозада тайин­ланади. Ремиссия даври бошлангандан кейин кунига қувватлаб турадиган 5-10 мг дозаси буюрилади. 2. Мерказолил - тиреостатик препарат, йод препаратлари билан бирга кунига мг дозада тайин­ланади. Ремиссия даври бошлангандан кейин кунига қувватлаб турадиган 5-10 мг дозаси буюрилади. 3. Бета-адреноблокаторлар - артериал босим, қоннинг бир минутда отилиб чиқиши пасайиши ҳисобига миокард гиперфункциясини камайтиради, синус тугуни ритмини секинлаштиради. 3. Бета-адреноблокаторлар - артериал босим, қоннинг бир минутда отилиб чиқиши пасайиши ҳисобига миокард гиперфункциясини камайтиради, синус тугуни ритмини секинлаштиради.

45 45 4. Юрак гликозидлари - строфантин, корглюкон. 4. Юрак гликозидлари - строфантин, корглюкон. 5. Тиоурацил - кўпчилик беморларда асосий алмашинувни пасайтиради, пульсни сийраклаштиради, нерв симптомларини енгиллаштиради, умумий кайфият яхшиланади, экзофтальм камаяди. Даволашни конни мунтазам назорат килиб турган ҳолда ўтказиш лозим, чунки препарат суяк кўмигига ва жигарга заҳарли таъ­сир кўрсатади. 5. Тиоурацил - кўпчилик беморларда асосий алмашинувни пасайтиради, пульсни сийраклаштиради, нерв симптомларини енгиллаштиради, умумий кайфият яхшиланади, экзофтальм камаяди. Даволашни конни мунтазам назорат килиб турган ҳолда ўтказиш лозим, чунки препарат суяк кўмигига ва жигарга заҳарли таъ­сир кўрсатади. Дозаси 0,2 дан кунига 3 марта 14 кунгача, бемор аҳволи яхшиланганда 0,2 дан кунига 2 мартага, 0,1 дан 0,05-0,25 гача пасайтирилади. Дозаси 0,2 дан кунига 3 марта 14 кунгача, бемор аҳволи яхшиланганда 0,2 дан кунига 2 мартага, 0,1 дан 0,05-0,25 гача пасайтирилади.

46 46 6. Дезинтоксикацион терапия - диурезни кучайтириш усули, унинг мохияти сийдик хайдайдиган препаратлар (лазикс, фуросемид, верошпирон) фонида ка­лий препаратлари билан бирга (калий оротат, калий хлорид, панангин) венага суюқликлар (изотоник тузли эритмалар) юборишдан иборат. Ҳозирги вақтда дезинтоксикациянинг бирмунча таъсирчан усуллари хисобланган экстракорпорал - гемосорбция, плазмоферез, лимфоцитоферез, лимфосорбция ва бошқалардан фойдаланилади. 6. Дезинтоксикацион терапия - диурезни кучайтириш усули, унинг мохияти сийдик хайдайдиган препаратлар (лазикс, фуросемид, верошпирон) фонида ка­лий препаратлари билан бирга (калий оротат, калий хлорид, панангин) венага суюқликлар (изотоник тузли эритмалар) юборишдан иборат. Ҳозирги вақтда дезинтоксикациянинг бирмунча таъсирчан усуллари хисобланган экстракорпорал - гемосорбция, плазмоферез, лимфоцитоферез, лимфосорбция ва бошқалардан фойдаланилади.

47 47 7. Умуман мустахкамлайдиган терапия - гемотрансфузия, плазма, қоннинг оқсилли ўринбосарлари, концентрланган глюкоза эритмаларини инфузия қилиш, анаболик препаратлар, темир препаратлари, витаминлар билан даволашдан иборат. 7. Умуман мустахкамлайдиган терапия - гемотрансфузия, плазма, қоннинг оқсилли ўринбосарлари, концентрланган глюкоза эритмаларини инфузия қилиш, анаболик препаратлар, темир препаратлари, витаминлар билан даволашдан иборат. 8. Физиотерапия усуллари - электруйқу, гальваник, гипербарик оксигенация ва бошқ. 8. Физиотерапия усуллари - электруйқу, гальваник, гипербарик оксигенация ва бошқ.

48 48 9. Радиоактив йод - йод-131 ҳар бир бемор учун индивидуал дозада, қалқонсимон без фолликуляр эпителийси ҳужайраларини ҳалокатга учратади ва уларнинг ўрнини бириктирувчи тўқима билан тўлдиради. Бироқ, препарат катта дозаларда қабул қилингандан сўнг ўлим билан тугайдиган жадал тиреотоксик реак­ция ривожланиши, даво кор қилмайдиган доимий оғир микседема пайдо бўлиши, қалқонсимон безнинг хавфли ўсмалари ривожланиши, жинсий безлар функцияси ўзгариши, экзофтальм кучайиши эҳтимол. 9. Радиоактив йод - йод-131 ҳар бир бемор учун индивидуал дозада, қалқонсимон без фолликуляр эпителийси ҳужайраларини ҳалокатга учратади ва уларнинг ўрнини бириктирувчи тўқима билан тўлдиради. Бироқ, препарат катта дозаларда қабул қилингандан сўнг ўлим билан тугайдиган жадал тиреотоксик реак­ция ривожланиши, даво кор қилмайдиган доимий оғир микседема пайдо бўлиши, қалқонсимон безнинг хавфли ўсмалари ривожланиши, жинсий безлар функцияси ўзгариши, экзофтальм кучайиши эҳтимол.

49 49 Табийки, тиреотоксикозни даволашнинг мавжуд ҳамма усулларини санаб чиқиш қийин, уларнинг сони кўп, янги препаратлар топиляпти, даво йўлларининг айрим жиҳатлари қайта кўриб чиқиляпти. Сўнгги йилларда тиреотоксикозни даволаш воситалари орасида гормонал терапияга, карбонат препаратлари, корданум ва бошқаларни қўлланишга аҳамият берилмоқда. Табийки, тиреотоксикозни даволашнинг мавжуд ҳамма усулларини санаб чиқиш қийин, уларнинг сони кўп, янги препаратлар топиляпти, даво йўлларининг айрим жиҳатлари қайта кўриб чиқиляпти. Сўнгги йилларда тиреотоксикозни даволаш воситалари орасида гормонал терапияга, карбонат препаратлари, корданум ва бошқаларни қўлланишга аҳамият берилмоқда. Тиреотоксик бўқоқни хирургик даволаш ханузгача энг яхши ва энг кор қилувчи усуллардан бўлиб қолаяпти. Тиреотоксик бўқоқни хирургик даволаш ханузгача энг яхши ва энг кор қилувчи усуллардан бўлиб қолаяпти.

50 50 Тиреотоксик бўқоқни кесиш техникаси ҳозирги вақтда бирмунча такомиллашган. Бироқ, қалқонсимон бездаги операция услуби билан боғлиқ ҳамма масалалар. узил-кесил ҳал қилинган, деб бўлмайди, чунки опера­ция вақтида ҳам, операциядан кейинги даврда ҳам оғир асоратлар ханузгача юз бериб турибди. Тиреотоксик бўқоқни кесиш техникаси ҳозирги вақтда бирмунча такомиллашган. Бироқ, қалқонсимон бездаги операция услуби билан боғлиқ ҳамма масалалар. узил-кесил ҳал қилинган, деб бўлмайди, чунки опера­ция вақтида ҳам, операциядан кейинги даврда ҳам оғир асоратлар ханузгача юз бериб турибди.

51 51 Операцияга кўрсатмалар ва монелик қиладиган холлар. Тиреотоксик бўқоқни консерватив даволаш жараёнида ремиссиялар ва ахволнинг яхшиланиш даврларидан алданиш ярамайди, чунки улар аксарият консерватив даво натижасида юз беради ва даволаш тугагандан кейин тезда ўтиб кетади. Касаллик муддатлари ва оғирлиги ошган сайин, айниқса давомли ва кам таъсирчан даволашда операциянинг ҳавфли оқибатлари кучайиб боришини унутмаслик керак. Тиреотоксик бўқоқни консерватив даволаш жараёнида ремиссиялар ва ахволнинг яхшиланиш даврларидан алданиш ярамайди, чунки улар аксарият консерватив даво натижасида юз беради ва даволаш тугагандан кейин тезда ўтиб кетади. Касаллик муддатлари ва оғирлиги ошган сайин, айниқса давомли ва кам таъсирчан даволашда операциянинг ҳавфли оқибатлари кучайиб боришини унутмаслик керак.

52 52 Тиреотоксик бўқоқни хирургик даволашга кўрсат­малар: III даражали ва бундан юқори диффуз бўқоқ, трахеянинг босилиши ходисалари бўлган компрессия белгилари, тугунли ва аралаш бўқоқлар, дорига қўшимча заҳарли реакциялар борлиги, консерватив даводан наф йўқлиги, юрак-томир системасида бўлган ўзгаришларга консерватив даволашнинг кор килмаслиги. Тиреотоксик бўқоқни хирургик даволашга кўрсат­малар: III даражали ва бундан юқори диффуз бўқоқ, трахеянинг босилиши ходисалари бўлган компрессия белгилари, тугунли ва аралаш бўқоқлар, дорига қўшимча заҳарли реакциялар борлиги, консерватив даводан наф йўқлиги, юрак-томир системасида бўлган ўзгаришларга консерватив даволашнинг кор килмаслиги. Ёш (кекса, ёш бола) қалқонсимон безда операция ўтказишга монелик қиладиган хол хисобланмайди, бироқ операцияга кўрсатмаларни бирмунча эҳтиётлик билан танлаш керак. Ёш (кекса, ёш бола) қалқонсимон безда операция ўтказишга монелик қиладиган хол хисобланмайди, бироқ операцияга кўрсатмаларни бирмунча эҳтиётлик билан танлаш керак.

53 53 Тиреотоксикознинг енгил турларида, қўшилиб келган оғир касаллик сабабли операция қилиш ҳавфли бўлган холсизланган кекса беморларда, жигар, буйрак, юрак-томир системасининг қайтмас ўзгаришлари бўл­ган беморларда, рухий касалликларда, диабетнинг оғир турида операция қилиб бўлмайди. Тиреотоксикознинг енгил турларида, қўшилиб келган оғир касаллик сабабли операция қилиш ҳавфли бўлган холсизланган кекса беморларда, жигар, буйрак, юрак-томир системасининг қайтмас ўзгаришлари бўл­ган беморларда, рухий касалликларда, диабетнинг оғир турида операция қилиб бўлмайди. Ҳомиладорликнинг биринчи ойларида тиреотоксикоз клиникаси орта борганда ҳам операция қилишга рухсат этилмайди. Бундай шароитларда ҳомиладорликни тўхтатиш, сўнгра тиреотоксикозга монанд даво тадбирларини тайинлаш лозим. Ҳомиладорликнинг биринчи ойларида тиреотоксикоз клиникаси орта борганда ҳам операция қилишга рухсат этилмайди. Бундай шароитларда ҳомиладорликни тўхтатиш, сўнгра тиреотоксикозга монанд даво тадбирларини тайинлаш лозим.

54 54 Тиреотоксик бўқоқни хирургик даволаш Тиреотоксик бўқоқда операцияларни эндотрахеал наркоз остида бошқариладиган нафас билан бажарган маъқул, бунда беморни тинч шароитда операция қилинади, рухий шикастларнинг олди олинади, барқарор артериал босим ва нормал нафас олиш таъминланади. Тиреотоксик бўқоқда операцияларни эндотрахеал наркоз остида бошқариладиган нафас билан бажарган маъқул, бунда беморни тинч шароитда операция қилинади, рухий шикастларнинг олди олинади, барқарор артериал босим ва нормал нафас олиш таъминланади.

55 55 Диффуз токсик бўқоқда қалқонсимон безни О.В.Николаев бўйича субтотал субфасциал резекция қилиш яхши танланган усул ҳисобланади, бунда трахея олдида безнинг ҳар бир бўлагидан 4-8 г гача қолдирилади. Операцияда қон оқиш хавфи бўлганда ва қалқонсимон безнинг мўл васкуляризациясида аввал юкори, баъзан эса қуйи қалқонсимон артерияларни Кохер бў­йича боғлаш бажарилади. Бўқоқнинг аралаш ва кўп тугунли турларида ҳам шундай операция қилинади. Диффуз токсик бўқоқда қалқонсимон безни О.В.Николаев бўйича субтотал субфасциал резекция қилиш яхши танланган усул ҳисобланади, бунда трахея олдида безнинг ҳар бир бўлагидан 4-8 г гача қолдирилади. Операцияда қон оқиш хавфи бўлганда ва қалқонсимон безнинг мўл васкуляризациясида аввал юкори, баъзан эса қуйи қалқонсимон артерияларни Кохер бў­йича боғлаш бажарилади. Бўқоқнинг аралаш ва кўп тугунли турларида ҳам шундай операция қилинади.

56 56 Тугунли тиреотоксик (бўқокларда тугун без остидаги тўкима билан кесилади (энуклеация қилинади), ту­гун қуйи қутбида жойлашганда Микулич бўйича понасимон резекция қилинади. Тугуннинг соф ҳолдаги энуклеацияси камдан- кам қилинади. Тугунли тиреотоксик (бўқокларда тугун без остидаги тўкима билан кесилади (энуклеация қилинади), ту­гун қуйи қутбида жойлашганда Микулич бўйича понасимон резекция қилинади. Тугуннинг соф ҳолдаги энуклеацияси камдан- кам қилинади. Операциядан кейинги асоратлар, операция вақтидаги ва операциядан кейинги эрта асоратлар айниқса хавфли. Операциядан кейинги асоратлар, операция вақтидаги ва операциядан кейинги эрта асоратлар айниқса хавфли. Операцион асоратлар: қон оқиши, ҳаво эмболияси, парақалқонсимон безлар шикастланиб гипопаратиреоз ривожланиши. Операцион асоратлар: қон оқиши, ҳаво эмболияси, парақалқонсимон безлар шикастланиб гипопаратиреоз ривожланиши.

57 57 Иккала қайтувчи нервлар зарарланганда беморда ўткир асфиксия юз беради ва трахеяни зудлик билан интубация қилиш ёки трахеостомия беморни қутқариб қолиши мумкин. Иккала қайтувчи нервлар зарарланганда беморда ўткир асфиксия юз беради ва трахеяни зудлик билан интубация қилиш ёки трахеостомия беморни қутқариб қолиши мумкин. Операциядан кейинги эрта даврда юз берадиган энг ҳавфли асорат тиреотоксик криз ривожланиши хисобланади. Тиреотоксик кризнинг илк белгилари: тана ҳароратининг 40° гача ва бундан юқорига тез кўтарилиши, унинг ортиб борадиган тахикардия билан ўти­ши. Артериал босим аввалига ошади, кейин эса пасаяди, нерв-рухий бузилишлар кузатилади. Операциядан кейинги эрта даврда юз берадиган энг ҳавфли асорат тиреотоксик криз ривожланиши хисобланади. Тиреотоксик кризнинг илк белгилари: тана ҳароратининг 40° гача ва бундан юқорига тез кўтарилиши, унинг ортиб борадиган тахикардия билан ўти­ши. Артериал босим аввалига ошади, кейин эса пасаяди, нерв-рухий бузилишлар кузатилади.

58 58 Унинг ривожланишида буйрак усти безлари пўстлоғи функциясининг операцион стрессга боғлиқ холда етишмовчилиги муҳим ўрин тутади. Кризни даволаш дезинтоксикацион даво билан бирга буйрак усти бези пўстлоғи етишмовчилигига қарши йўналтирилиши керак. Унинг ривожланишида буйрак усти безлари пўстлоғи функциясининг операцион стрессга боғлиқ холда етишмовчилиги муҳим ўрин тутади. Кризни даволаш дезинтоксикацион даво билан бирга буйрак усти бези пўстлоғи етишмовчилигига қарши йўналтирилиши керак. Паратиреоид тетания атипик жойлашган парақалқонсимон безлар етишмовчилигида ёки олиб ташланганда, шунингдек улар гематома ёки шиш билан босилганда кузатилади. Беморнинг қўл мушакларида тетаник талваса ривожланади, юрак мушаги иши кескин бузилади, юз ниқобсимон қиёфага кириб, бемор зўрма-зўраки жилмаяди, оғзи «балиқ оғзига ўхшаб қолади. Паратиреоид тетания атипик жойлашган парақалқонсимон безлар етишмовчилигида ёки олиб ташланганда, шунингдек улар гематома ёки шиш билан босилганда кузатилади. Беморнинг қўл мушакларида тетаник талваса ривожланади, юрак мушаги иши кескин бузилади, юз ниқобсимон қиёфага кириб, бемор зўрма-зўраки жилмаяди, оғзи «балиқ оғзига ўхшаб қолади.

59 59 Талвасалар оёқларга тарқалади, тоник характерга киради, оғрийди. Парестезия юз беради, оёқ-қўллар муздай бўлиб қолади, товуш бўғилади, «доя қўли» қайд қилинади. Оғир холларда бемор ўлиб қолади. Талвасалар оёқларга тарқалади, тоник характерга киради, оғрийди. Парестезия юз беради, оёқ-қўллар муздай бўлиб қолади, товуш бўғилади, «доя қўли» қайд қилинади. Оғир холларда бемор ўлиб қолади. Паратиреоид тетанияни даволаш масалаларига тўхталганда организмни қонда етишмаётган кальций препаратлари билан таъсирчан тўйинтиришнинг муҳимлигини қайд қилиб ўтиш лозим. Паратиреоид тетанияни даволаш масалаларига тўхталганда организмни қонда етишмаётган кальций препаратлари билан таъсирчан тўйинтиришнинг муҳимлигини қайд қилиб ўтиш лозим. Трахеомаляция. Узоқ муддатли бўқоқда, айниқса, ретростернал, трахея орқасидаги ва қизилўнгач орқасидаги бўқоқда трахеяга доимо босим тушиб туриши сабабли трахея ҳалқаларида дегенератив ўзгаришлар юз бериб, улар юпқа тортиб қолади (трахеомаляция). Трахеомаляция. Узоқ муддатли бўқоқда, айниқса, ретростернал, трахея орқасидаги ва қизилўнгач орқасидаги бўқоқда трахеяга доимо босим тушиб туриши сабабли трахея ҳалқаларида дегенератив ўзгаришлар юз бериб, улар юпқа тортиб қолади (трахеомаляция).

60 60 Бўқоқ олиб ташланганда трахеядан найни чиқарилгандан кейин ёки операциядан кейинги илк даврда у юмшаб қолган қисмидан буралиши ёки деворлари ёпишиб, бўшлиғи торайиб қолиши мумкин. Ўткир асфик­сия ривожланади, бунда агар шошилинч трахеостомия қилинмаса, бемор ўлиб қолиши мумкин. Бўқоқ олиб ташланганда трахеядан найни чиқарилгандан кейин ёки операциядан кейинги илк даврда у юмшаб қолган қисмидан буралиши ёки деворлари ёпишиб, бўшлиғи торайиб қолиши мумкин. Ўткир асфик­сия ривожланади, бунда агар шошилинч трахеостомия қилинмаса, бемор ўлиб қолиши мумкин. Қалқонсимон безнинг трахея деворига ўсиб кирган рак ўсмаси олиб ташланганда ҳам трахеомаляция юз бериши мумкинлигини ёдда тутиш зарур. Қалқонсимон безнинг трахея деворига ўсиб кирган рак ўсмаси олиб ташланганда ҳам трахеомаляция юз бериши мумкинлигини ёдда тутиш зарур.

61 61 Операциядан кейин юз берадиган қалқонсимон без функцияси етишмовчилиги гипотиреоз бўлмиш қалқонсимон без бутунлай олиб ташланганда ривожланади. Умумий бехоллик, уйқучанлик, доимо чарчоқ сезгисини хис этиш, лоқайдлик, беморларнинг атрофга бефарқ бўлиши билан таърифланади. Тери қуруқ, ажинсимон, бир оз шишган бўлади. Соч тўкила бошлайди, оёқ-қўлларда оғриқ пайдо бўлади, жинсий функция сустлашади. Операциядан кейин юз берадиган қалқонсимон без функцияси етишмовчилиги гипотиреоз бўлмиш қалқонсимон без бутунлай олиб ташланганда ривожланади. Умумий бехоллик, уйқучанлик, доимо чарчоқ сезгисини хис этиш, лоқайдлик, беморларнинг атрофга бефарқ бўлиши билан таърифланади. Тери қуруқ, ажинсимон, бир оз шишган бўлади. Соч тўкила бошлайди, оёқ-қўлларда оғриқ пайдо бўлади, жинсий функция сустлашади. Беморларнинг тери ости клетчаткасига тиреоидин ва қалқонсимон безнинг бошқа препаратлари тайинланади, микрохирургия техникаси ривожланиши туфайли қон томир оёқчасидаги трансплантация буюрилади. Беморларнинг тери ости клетчаткасига тиреоидин ва қалқонсимон безнинг бошқа препаратлари тайинланади, микрохирургия техникаси ривожланиши туфайли қон томир оёқчасидаги трансплантация буюрилади.

62 62 Таассуфки, бу операциялар вақтинча наф беради ва амалда асосан ўрнини босадиган терапия тайинланади. Таассуфки, бу операциялар вақтинча наф беради ва амалда асосан ўрнини босадиган терапия тайинланади. Қалқонсимон бездаги операция вақтида қайтувчи нервнинг шикастланиши бу операцияда кўп учрайдиган асоратлардан биридир. Бу ҳавф пастки қалқонсимон артериялар қайтувчи нервлар билан ўзаро анатомик муносабатда бўлганлигидан уларни боғлаш зарурати туғилганда вужудга келади. Нерв бир ва икки томонлама шикастланиши мумкин, кейинги ҳолда асо­рат фожиага айланади, чунки жарроҳ шошилинч трахеостотомия ёки трахеяни интубация қилмаса, одатда, асфиксия беморнинг операция столида ўлиб қолиши билан тугайди. Қалқонсимон бездаги операция вақтида қайтувчи нервнинг шикастланиши бу операцияда кўп учрайдиган асоратлардан биридир. Бу ҳавф пастки қалқонсимон артериялар қайтувчи нервлар билан ўзаро анатомик муносабатда бўлганлигидан уларни боғлаш зарурати туғилганда вужудга келади. Нерв бир ва икки томонлама шикастланиши мумкин, кейинги ҳолда асо­рат фожиага айланади, чунки жарроҳ шошилинч трахеостотомия ёки трахеяни интубация қилмаса, одатда, асфиксия беморнинг операция столида ўлиб қолиши билан тугайди.

63 63 Операциядан кейинги даврда товуш ёриғининг бир томонлама нимшоли кузатилади, товуш бўғилиб қолади (афония). Фонеатор олдида тегишлича даво қилингандан кейин 1-5 ой ўтгач парез тузалади. Бироқ, баъзан йўқолмайдиган фалаж ривожланиб, уни даволашнинг иложи бўлмайди, беморда товушнинг бўғиқлиги сақланиб қолади. Операциядан кейинги даврда товуш ёриғининг бир томонлама нимшоли кузатилади, товуш бўғилиб қолади (афония). Фонеатор олдида тегишлича даво қилингандан кейин 1-5 ой ўтгач парез тузалади. Бироқ, баъзан йўқолмайдиган фалаж ривожланиб, уни даволашнинг иложи бўлмайди, беморда товушнинг бўғиқлиги сақланиб қолади. Ҳаво эмболияси - бўйин веналари ва бўқоқ очилганда юз берадиган ғоят кам учрайдиган асорат саналади. Одатда ҳаво эмболияси номсиз, ўмров ости, ички бўйинтуруқ веналари, миянинг веноз синуслари шикастланганда пайдо бўлади. Ҳаво эмболияси - бўйин веналари ва бўқоқ очилганда юз берадиган ғоят кам учрайдиган асорат саналади. Одатда ҳаво эмболияси номсиз, ўмров ости, ички бўйинтуруқ веналари, миянинг веноз синуслари шикастланганда пайдо бўлади.

64 64 Венага ҳаво кирганлиги сезилмай қолинади, бироқ эмболия симптомлари хисобланган цианоз, қорачиқ кенгайиши, нафас мароми (ритми) бузилиши ва унинг тўхташи хатарли асоратдан далолат беради. Венага ҳаво кирганлиги сезилмай қолинади, бироқ эмболия симптомлари хисобланган цианоз, қорачиқ кенгайиши, нафас мароми (ритми) бузилиши ва унинг тўхташи хатарли асоратдан далолат беради. Даволаш сунъий нафас олдириш, трахеяни интубация қилиш, қон қуйиш, юракни уқалаш, ўнг қоринчани пункция қилиб ҳаво билан аралашган қонни сўриб олишдан иборат. Даволаш сунъий нафас олдириш, трахеяни интубация қилиш, қон қуйиш, юракни уқалаш, ўнг қоринчани пункция қилиб ҳаво билан аралашган қонни сўриб олишдан иборат. Асфиксия қатор сабаблар билан изоҳланади: марказий нерв системаси туфайли бўладиган асоратлар, трахея яраланиши, унинг катта бўқоқ билан босилиши «натижасида юмшаб қолиши, буралиши, гематомадан босилиши, қайтувчи нервлар шикасти, тўш орқасидаги бўқоқ. Асфиксия қатор сабаблар билан изоҳланади: марказий нерв системаси туфайли бўладиган асоратлар, трахея яраланиши, унинг катта бўқоқ билан босилиши «натижасида юмшаб қолиши, буралиши, гематомадан босилиши, қайтувчи нервлар шикасти, тўш орқасидаги бўқоқ.

65 65 Трахея шикастланиши - операциянинг камдан- кам қоладиган асорати, бироқ у айниқса ҳавфли ёки қайталанадиган струмада кузатилади. Шикаст ўз вақтида пайқаб қолинса, ҳавф-хатар бўлмайди, трахеяга атравматик игна билан чок қўйилади, мушаклари пластика қилинади, зарурат бўлса, трахеостомия бажарилади. Трахея шикастланиши - операциянинг камдан- кам қоладиган асорати, бироқ у айниқса ҳавфли ёки қайталанадиган струмада кузатилади. Шикаст ўз вақтида пайқаб қолинса, ҳавф-хатар бўлмайди, трахеяга атравматик игна билан чок қўйилади, мушаклари пластика қилинади, зарурат бўлса, трахеостомия бажарилади. Жароҳатдан қон оқиши ва гематомалар, одатда, операциядан кейин 1-2-суткаларда кузатилади ва деярли ҳамиша бўйин аъзолари ва тўқималарига шимилиши билан ўтади. Бундай ҳолларда қон оқиши гемостазнинг ишончли эмаслиги, лигатураларнинг сирпаниб тушиши, мўрт ва юпқа томирларнинг лигатуралардан ситилиб кетиши оқибати хисобланади. Жароҳатдан қон оқиши ва гематомалар, одатда, операциядан кейин 1-2-суткаларда кузатилади ва деярли ҳамиша бўйин аъзолари ва тўқималарига шимилиши билан ўтади. Бундай ҳолларда қон оқиши гемостазнинг ишончли эмаслиги, лигатураларнинг сирпаниб тушиши, мўрт ва юпқа томирларнинг лигатуралардан ситилиб кетиши оқибати хисобланади.

66 66 Ҳамма беморларда жароҳат очилади ва у кенг тафтиш қилиниб, айни вақтда массив қон инфузияси, оксигенотерапия ўтказилади ва юрак воситалари юборилади. Ҳамма беморларда жароҳат очилади ва у кенг тафтиш қилиниб, айни вақтда массив қон инфузияси, оксигенотерапия ўтказилади ва юрак воситалари юборилади. Қолган асоратлар бошқа операцияларда ҳам юз беради. Уларга шок, зотилжам, жароҳатнинг йиринглаб кетиши киради. Бу асоратлар қалқонсимон бездаги операцияларда кам учрайди, шу туфайли улар устида фикр юритмаймиз. Қалқонсимон без операциясида асептикани айниқса пухта бажариш, қонни яхши тўхтатиш, оғриқсизлантиришни тўғри амалга ошириш, операциянинг ҳамма босқичларини қунт билан адо этиш лозим. Қолган асоратлар бошқа операцияларда ҳам юз беради. Уларга шок, зотилжам, жароҳатнинг йиринглаб кетиши киради. Бу асоратлар қалқонсимон бездаги операцияларда кам учрайди, шу туфайли улар устида фикр юритмаймиз. Қалқонсимон без операциясида асептикани айниқса пухта бажариш, қонни яхши тўхтатиш, оғриқсизлантиришни тўғри амалга ошириш, операциянинг ҳамма босқичларини қунт билан адо этиш лозим.

67 67 Қалқонсимон безнинг яллиғланиш касалликлари Бу хасталиклар ўткир ёки сурункали инфекция натижасида ривожланади. Шу вақтгача безда ривожланган яллиғланиш жараёни тиреодит, илгари мавжуд бўлган бўқоқда ривожлангани эса струмит дейилади. Бу хасталиклар ўткир ёки сурункали инфекция натижасида ривожланади. Шу вақтгача безда ривожланган яллиғланиш жараёни тиреодит, илгари мавжуд бўлган бўқоқда ривожлангани эса струмит дейилади. Ўткир тиреоидит ва струмит гавда ҳароратининг ошиши билан бошланади. Беморлар бош оғриши, қалқонсимон бездаги қаттиқ оғриқдан шикоят қиладилар. Оғриқ энса соҳасига ва қулоққа берилади. Бўйиннинг олдинги юзасида ютинишда суриладиган, оғрийдиган шиш пайдо бўлади. Ўткир тиреоидит ва струмит гавда ҳароратининг ошиши билан бошланади. Беморлар бош оғриши, қалқонсимон бездаги қаттиқ оғриқдан шикоят қиладилар. Оғриқ энса соҳасига ва қулоққа берилади. Бўйиннинг олдинги юзасида ютинишда суриладиган, оғрийдиган шиш пайдо бўлади.

68 68 Тиреоидитнинг Oғиp асорати баъзан сепсис ривожланиши билан оғирлашадиган йирингли медиастинит ривожланиши хисобланади. Шунинг учун ҳам ўткир струмит ёки тиреоидит диагнози қўйилган беморларни шошилинч равишда касалхонага ётқизиш ва фаол даволашни бошлаш керак. Тиреоидитнинг Oғиp асорати баъзан сепсис ривожланиши билан оғирлашадиган йирингли медиастинит ривожланиши хисобланади. Шунинг учун ҳам ўткир струмит ёки тиреоидит диагнози қўйилган беморларни шошилинч равишда касалхонага ётқизиш ва фаол даволашни бошлаш керак. Давоси: Беморларга таъсир кўрсатиш доираси кенг антибиотиклар, сульфаниламид препаратлар, дезинтоксикацион даво, тинч шароит, суюқ мулойим овқатлар, мўл ичимлик, сўриб оладиган терапия, физиотерапия муолажалари тайинланади. Безда юмшаш, флюктуа­ция пайдо бўлиб, абсцессга айланганда йирингли жараён бўйинга ва кўкс оралиғига тарқалиб кетмаслиги учун уни кесиб очиш тавсия этилади Давоси: Беморларга таъсир кўрсатиш доираси кенг антибиотиклар, сульфаниламид препаратлар, дезинтоксикацион даво, тинч шароит, суюқ мулойим овқатлар, мўл ичимлик, сўриб оладиган терапия, физиотерапия муолажалари тайинланади. Безда юмшаш, флюктуа­ция пайдо бўлиб, абсцессга айланганда йирингли жараён бўйинга ва кўкс оралиғига тарқалиб кетмаслиги учун уни кесиб очиш тавсия этилади

69 69 Йирингсиз тиреоидит (Де Кервен - Крайлнинг гранулематоз тиреоидити) вирусли инфекцияга тааллуқлидир. Касаллик клиник белгиларига кўра ўткир йиринг­ли тиреоидитга ўхшаб кетади. Оғриқ синдромининг бўлмаслиги ёки юзага чиқмаганлиги, без устидаги терининг ўзгармаганлиги ва қўзиш даврида гипертиреоз белгилари борлиги, текшириб кўрилганда эса оқсил билан боғланган йод даражасининг ошиши уни ажратиб турадиган белгилар хисобланади. Йирингсиз тиреоидит (Де Кервен - Крайлнинг гранулематоз тиреоидити) вирусли инфекцияга тааллуқлидир. Касаллик клиник белгиларига кўра ўткир йиринг­ли тиреоидитга ўхшаб кетади. Оғриқ синдромининг бўлмаслиги ёки юзага чиқмаганлиги, без устидаги терининг ўзгармаганлиги ва қўзиш даврида гипертиреоз белгилари борлиги, текшириб кўрилганда эса оқсил билан боғланган йод даражасининг ошиши уни ажратиб турадиган белгилар хисобланади. Давоси: Беморларга буйрак усти безлари пўстлоғининг гормонлари (20-30 мг), 4-6 ҳафтагача ҳар куни преднизолон тайинланади. Касаллик такрорланганда қалқонсимон без рентгенотерапияси ўтказилади. Давоси: Беморларга буйрак усти безлари пўстлоғининг гормонлари (20-30 мг), 4-6 ҳафтагача ҳар куни преднизолон тайинланади. Касаллик такрорланганда қалқонсимон без рентгенотерапияси ўтказилади. Оқибати одатда яхши. Одам тез орада соғайиб кетади. Оқибати одатда яхши. Одам тез орада соғайиб кетади.

70 70 Хашимотонинг сурункали лимфоматоз тиреоидити Аутоиммун тиреоидит. Касаллик аутоиммун органоспецифик патологик жараёнлар қаторига киради, буларда организмда ҳосил бўладиган антителолар битта аъзо компонентларига нисбатан специфик. Қалқонсимон без номаълум сабаблар таъсири остида тиреоглобулиндан фарқ қиладиган ўзгарган гормонал - фаолмас йодпротеинлар ишлаб чиқара бошлайди. Улар қонга тушиб антигенлар бўлиб қолади ва қалқонсимон безнинг ацинар ҳужайралари ҳамда тиреоглобулинга қарши антителолар ҳосил қилади ва кейингисини инактивлайди. Аутоиммун тиреоидит. Касаллик аутоиммун органоспецифик патологик жараёнлар қаторига киради, буларда организмда ҳосил бўладиган антителолар битта аъзо компонентларига нисбатан специфик. Қалқонсимон без номаълум сабаблар таъсири остида тиреоглобулиндан фарқ қиладиган ўзгарган гормонал - фаолмас йодпротеинлар ишлаб чиқара бошлайди. Улар қонга тушиб антигенлар бўлиб қолади ва қалқонсимон безнинг ацинар ҳужайралари ҳамда тиреоглобулинга қарши антителолар ҳосил қилади ва кейингисини инактивлайди.

71 71 Бу нормал тиреоид гормонлар синтези бузилишига олиб келади. Ўз навбатида гипофизнинг тиреотропик гормони секрециясини оширади ва қалқонсимон без гиперплазиясига сабаб бўлади. Касалликнинг сўнгги босқичларида без функцияси унда йод йиғилишини камайиши билан бир вақтда пасаяди. Бу нормал тиреоид гормонлар синтези бузилишига олиб келади. Ўз навбатида гипофизнинг тиреотропик гормони секрециясини оширади ва қалқонсимон без гиперплазиясига сабаб бўлади. Касалликнинг сўнгги босқичларида без функцияси унда йод йиғилишини камайиши билан бир вақтда пасаяди.

72 72 Клиникаси ва диагностикаси Касаллик аксарият 50 ёшдаги ва ундан ошган аёлларда пайдо бўлади, аста-секин 1-5 йилда ривожланади. Касалликнинг бирдан-бир белгиси - қалқонсимон без ўлчамининг катталашуви хисобланади. Ушлаб кўрилганда у зич, бироқ пайпаслаб кўрилганда атрофдаги тўқималарга ҳаракатчан. Кейинчалик рухий кайфиятининг умумий бузилиш ҳодисалари ва гипотиреоз белгилари қўшилади. Лимфатик тугунлар катталашмайди. Касаллик аксарият 50 ёшдаги ва ундан ошган аёлларда пайдо бўлади, аста-секин 1-5 йилда ривожланади. Касалликнинг бирдан-бир белгиси - қалқонсимон без ўлчамининг катталашуви хисобланади. Ушлаб кўрилганда у зич, бироқ пайпаслаб кўрилганда атрофдаги тўқималарга ҳаракатчан. Кейинчалик рухий кайфиятининг умумий бузилиш ҳодисалари ва гипотиреоз белгилари қўшилади. Лимфатик тугунлар катталашмайди.

73 73 Давоси Хошимото бўқоғига консерватив даво қилинади. Беморларга тиреоид ва глюкокортикоид гормонлар тайинланади. Тиреоид гормонлар дозаси индиви­дуал тайинланади, тиреоидиннинг ўртача суткалик до­заси 0,1-0,3 г. Преднизолоннинг суткалик мг дозаси 1,5-2 ой мобайнида тайинланиб, у аста-секин камайтириб борилади. Хошимото бўқоғига консерватив даво қилинади. Беморларга тиреоид ва глюкокортикоид гормонлар тайинланади. Тиреоид гормонлар дозаси индиви­дуал тайинланади, тиреоидиннинг ўртача суткалик до­заси 0,1-0,3 г. Преднизолоннинг суткалик мг дозаси 1,5-2 ой мобайнида тайинланиб, у аста-секин камайтириб борилади. Ҳавфли ўсмага шубҳа бўлганда, катта бўқоқ бўйин аъзоларини босиб қўйганда операция қилиш шарт. Қалқонсимон без О.В.Николаев бўйича оддий субтотал резекция қилинади, шундан кейин муқаррар ривожланадиган гипотиреозни профилактика қилиш учун албатта тиреоидин тайинланади. Ҳавфли ўсмага шубҳа бўлганда, катта бўқоқ бўйин аъзоларини босиб қўйганда операция қилиш шарт. Қалқонсимон без О.В.Николаев бўйича оддий субтотал резекция қилинади, шундан кейин муқаррар ривожланадиган гипотиреозни профилактика қилиш учун албатта тиреоидин тайинланади.

74 74 Риделнииг сурункали фиброз тиреоидити. Касаллик қалқонсимон безда унинг паренхимаси ўрнини қоплайдиган бириктирувчи тўқиманинг ўсиб қалинлашуви билан таърифланади, жараёнга атрофдаги тўқималар қўшилади. Касаллик этиологияси аниқланмаган. Риделнииг сурункали фиброз тиреоидити. Касаллик қалқонсимон безда унинг паренхимаси ўрнини қоплайдиган бириктирувчи тўқиманинг ўсиб қалинлашуви билан таърифланади, жараёнга атрофдаги тўқималар қўшилади. Касаллик этиологияси аниқланмаган. Клиникаси ва диагностикаси: Қалқонсимон без диффуз катталашган, тошдек қаттиқ, атроф тўқималар билан туташиб кетган. Гипотиреознинг ўртача белги­лари қайд қилинади. Қизилўнгач, трахея, томирлар ва нервларни босиши тегишли симптомларни келтириб чиқаради. Клиникаси ва диагностикаси: Қалқонсимон без диффуз катталашган, тошдек қаттиқ, атроф тўқималар билан туташиб кетган. Гипотиреознинг ўртача белги­лари қайд қилинади. Қизилўнгач, трахея, томирлар ва нервларни босиши тегишли симптомларни келтириб чиқаради.

75 75 Даволаш: Операцияга қадар қалқонсимон безнинг ҳавфли ўсмасини истисно қилиб бўлмайди, шунинг учун Ридель тиреоидитида хирургик операция талаб қилинади. Фиброз тиреоид тўқима максимал кесилиб, кейин ўрин босадиган терапия қўлланилади. Даволаш: Операцияга қадар қалқонсимон безнинг ҳавфли ўсмасини истисно қилиб бўлмайди, шунинг учун Ридель тиреоидитида хирургик операция талаб қилинади. Фиброз тиреоид тўқима максимал кесилиб, кейин ўрин босадиган терапия қўлланилади.

76 76 Қалқонсимон без ўсмалари Қалқонсимон без ўсмаларининг қуйидаги клиник-морфологик классификацияси қабул қилинган. Қалқонсимон без ўсмаларининг қуйидаги клиник-морфологик классификацияси қабул қилинган. 1.Ҳавфсиз ўсмалар: –а) эпителиал - эмбрионал, келлоид, папилляр; –б) ноэпителиал - фиброма, ангио­ма, лимфома, невринома, хемодектома. 2. Ҳавфли ўсмалар: –а) эпителиал - папилляр аденокарцинома, фолликуляр аденокарцинома, Лакгханс ўсмаси, солид рак, ясси ҳужайрали ва тахассуслашмаган рак; –б) ноэпителиал ўсмалар - саркома, нейросаркома, лимфоретикулосаркома.

77 77 Қалқонсимон без раки - ҳамма ҳавфли ўсмаларнинг 0,4-1 фоизида учрайди, функцияси нормал ёки пасайган тугунли бўқоқдан ривожланади, диффуз токсик бўқоқдан камдан-кам рак топилади. Қалқонсимон без раки - ҳамма ҳавфли ўсмаларнинг 0,4-1 фоизида учрайди, функцияси нормал ёки пасайган тугунли бўқоқдан ривожланади, диффуз токсик бўқоқдан камдан-кам рак топилади. Аёлларда қалқонсимон без раки эркакларга нисбатан 3-4 марта кўпроқ учрайди. Қалқонсимон без раки ривожланишига имкон берадиган омилларга шикаст, сурункали яллиғланиш жараёнлари, қалқонсимон без соҳасини рентгенда нурлантириш, йод-131 ёки тиреостатик препаратлар билан узоқ муддат даволаш киради. Қалқонсимон безнинг ҳавфсиз ўсмалари камдан-кам кузатилади. Аёлларда қалқонсимон без раки эркакларга нисбатан 3-4 марта кўпроқ учрайди. Қалқонсимон без раки ривожланишига имкон берадиган омилларга шикаст, сурункали яллиғланиш жараёнлари, қалқонсимон без соҳасини рентгенда нурлантириш, йод-131 ёки тиреостатик препаратлар билан узоқ муддат даволаш киради. Қалқонсимон безнинг ҳавфсиз ўсмалари камдан-кам кузатилади.

78 78 Қалқонсимон без ракининг клиник босқичлари I босқичи - қалқонсимон безда якка ўсма бўлиб, унинг шакли ўзгармаган, капсуласига ўсиб кирмаган ва ҳаракатчанлиги чегараланиб қолмаган. I босқичи - қалқонсимон безда якка ўсма бўлиб, унинг шакли ўзгармаган, капсуласига ўсиб кирмаган ва ҳаракатчанлиги чегараланиб қолмаган. II А босқичи - қалқонсимон безнинг якка ва кўп сонли ўсмалари, унинг шаклини ўзгартирган, бироқ капсуласига ўсиб кирмаган ва ҳаракатчанлигини чегаралаб қўймаган. Регионал ва бошқа аъзоларга мета­стазлар йўқ. II А босқичи - қалқонсимон безнинг якка ва кўп сонли ўсмалари, унинг шаклини ўзгартирган, бироқ капсуласига ўсиб кирмаган ва ҳаракатчанлигини чегаралаб қўймаган. Регионал ва бошқа аъзоларга мета­стазлар йўқ. II Б босқичи - қалқонсимон безнинг якка ёки кўп сонли ўсмалари, ўсиб кирмаган ва без ҳаракатчанлиги йўқолмаган, бироқ бўйнининг зарарланган томонидаги лимфа тугунларида сўриладиган метастазлар бор. II Б босқичи - қалқонсимон безнинг якка ёки кўп сонли ўсмалари, ўсиб кирмаган ва без ҳаракатчанлиги йўқолмаган, бироқ бўйнининг зарарланган томонидаги лимфа тугунларида сўриладиган метастазлар бор.

79 79 III босқичи - ўсма қалқонсимон без капсуласидан ташқарига тарқалган ва атроф тўқималар билан боғланган ёки қўшни аъзоларни босиб туради. Ўсманинг ҳаракатчанлиги чегараланган, суриладиган лимфатик тугунларга метастазлар берган. III босқичи - ўсма қалқонсимон без капсуласидан ташқарига тарқалган ва атроф тўқималар билан боғланган ёки қўшни аъзоларни босиб туради. Ўсманинг ҳаракатчанлиги чегараланган, суриладиган лимфатик тугунларга метастазлар берган. IV босқичи - ўсма атрофдаги структуралар ва аъ­золарга ўсиб киради, Қалқонсимон без мутлақо сўрилмайди, лимфатик тугунлар ҳам сўрилмайди. Бўйин ва кўкс оралиғининг лимфатик тугунларига ва бошқа узоқдаги аъзоларга метастазлар беради. IV босқичи - ўсма атрофдаги структуралар ва аъ­золарга ўсиб киради, Қалқонсимон без мутлақо сўрилмайди, лимфатик тугунлар ҳам сўрилмайди. Бўйин ва кўкс оралиғининг лимфатик тугунларига ва бошқа узоқдаги аъзоларга метастазлар беради.

80 80 Чуқур бўйин, хиқилдоқ олди, пре-ва паратрахеал лимфатик тугунларда регионар лимфоген метастазланиш бўлади. Узоқда жойлашган аъзоларда гематоген метастазланиш кузатилади, бунда аксарият ўпка ва суяклар зарарланади. Чуқур бўйин, хиқилдоқ олди, пре-ва паратрахеал лимфатик тугунларда регионар лимфоген метастазланиш бўлади. Узоқда жойлашган аъзоларда гематоген метастазланиш кузатилади, бунда аксарият ўпка ва суяклар зарарланади. Клиникаси ва диагностикаси: Эрта клиник симптомлари - бўқоқ ёки нормал қалқонсимон безнинг тез катталашуви, зичлиги ошиши, контурлари ўзгариши. Без ғадир-будур, кам ҳаракатчан бўлиб қолади, бўйин регионар лимфатик тугунлари пайпасланганда сезилади. Клиникаси ва диагностикаси: Эрта клиник симптомлари - бўқоқ ёки нормал қалқонсимон безнинг тез катталашуви, зичлиги ошиши, контурлари ўзгариши. Без ғадир-будур, кам ҳаракатчан бўлиб қолади, бўйин регионар лимфатик тугунлари пайпасланганда сезилади.

81 81 Ўсманинг ҳаракатсизлиги ва зичлашганлиги нафас олиш ва ютиш учун механик тўсиқ бўлиб қолади. Қайтувчи нерв босилганда товуш ўзгаради, бўғилиш содир бўлади, бу товуш бойламлари нимшоли билан алоқадор бўлади. Бирмунча кеч муддатларда ўсманинг метастазланишига боғлиқ симптомлар қайд қилинади. Кўпинча беморлар қулоқ ва энса соҳасида оғриқ борлигидан шикоят қиладилар. Ўсманинг ҳаракатсизлиги ва зичлашганлиги нафас олиш ва ютиш учун механик тўсиқ бўлиб қолади. Қайтувчи нерв босилганда товуш ўзгаради, бўғилиш содир бўлади, бу товуш бойламлари нимшоли билан алоқадор бўлади. Бирмунча кеч муддатларда ўсманинг метастазланишига боғлиқ симптомлар қайд қилинади. Кўпинча беморлар қулоқ ва энса соҳасида оғриқ борлигидан шикоят қиладилар. Қалқонсимон без ўсмаларининг дифференциал диагнози учун ўсма пунктатини цитологик ва гистологик текшириш маълумотлари асосий аҳамият касб этади, улар касаллик диагнозини аниқлаш ва ўсманинг морфологик типини белгилашга имкон беради. Қалқонсимон без ўсмаларининг дифференциал диагнози учун ўсма пунктатини цитологик ва гистологик текшириш маълумотлари асосий аҳамият касб этади, улар касаллик диагнозини аниқлаш ва ўсманинг морфологик типини белгилашга имкон беради.

82 82 Қалқонсимон безнинг ҳавфли ўсмаларини пункция қилишда олинган сохта негатив натижалар беморларнинг тахминан 30 фоизида олинади. Қалқонсимон безнинг ҳавфли ўсмаларини пункция қилишда олинган сохта негатив натижалар беморларнинг тахминан 30 фоизида олинади. Давоси: Қалқонсимон без ракини даволашнинг асо­сий усули - хирургик. Қалқонсимон безнинг папилляр ва фолликуляр турларида (III босқичи) экстракапсуляр субтотал тиреоидэктомия қилиниб, лимфатик тугунлар тафтиш этилади ва метастазлар аниқланганда улар олиб ташланади. Касалликнинг III босқичида қўшма терапия ўтказилади. Операциядан олдин гамма-терапия, сўнгра эса субтотал ёки тотал тиреоидэктомия қилиниб, клетчатка иккала томондан пай ғилофи билан кесилади. Давоси: Қалқонсимон без ракини даволашнинг асо­сий усули - хирургик. Қалқонсимон безнинг папилляр ва фолликуляр турларида (III босқичи) экстракапсуляр субтотал тиреоидэктомия қилиниб, лимфатик тугунлар тафтиш этилади ва метастазлар аниқланганда улар олиб ташланади. Касалликнинг III босқичида қўшма терапия ўтказилади. Операциядан олдин гамма-терапия, сўнгра эса субтотал ёки тотал тиреоидэктомия қилиниб, клетчатка иккала томондан пай ғилофи билан кесилади.

83 83 Ракнинг III-IV босқичларида, агар операциядан олдин нур терапияси ўтказилмаган бўлса, операциядан кейин нурлатиш мақсадга мувофиқ. Ракнинг тахассуслашган турларида эҳтимол тутилган метастазларга таъсир этиш учун йод-131 тайинланади. Ракнинг III-IV босқичларида, агар операциядан олдин нур терапияси ўтказилмаган бўлса, операциядан кейин нурлатиш мақсадга мувофиқ. Ракнинг тахассуслашган турларида эҳтимол тутилган метастазларга таъсир этиш учун йод-131 тайинланади. Қалқонсимон безнинг фолликуляр ва папилляр тур­ларида оқибат яхши. Ракнинг тахассуслашмаган солид турларида башорат ҳатто нисбатан эрта хирургик опе­рация килинганда ҳам ёмон. Қалқонсимон безнинг фолликуляр ва папилляр тур­ларида оқибат яхши. Ракнинг тахассуслашмаган солид турларида башорат ҳатто нисбатан эрта хирургик опе­рация килинганда ҳам ёмон.