Педагогика ғ бэлимыны ң даму тарихы «...ізденісті ң е ң қ изы қ тысы ұ ли адамдароды ң ойына ілесу» А.С.Пушкин 1. Т ә рбие турали ойлароды ң қ алиптасуды 2. Ежелгі Грецияда ғ ы т ә рбие ж ү йесі (Спартанды қ ж ә не Афинали қ т ә рбие ж ү йесі) 3. Ертедегі ғұ лама грек ойшилдпры Сократ, Платон, Демокрит, Аристотель ж ә не т.б. педагогикали қ ойлары 4. Тарихи формацияларда ғ ы т ә рбие ма қ ссайты

Т ә рбие турали м ә селлер Ежелгі Рим философ тары мен шешьенедріні ң де е ң бектерінде ор-н ал ғ ан. Қ изы қ ты педагогикали қ ойлароды Лукреций Кар (б.з.д жж.шамастттттында), М.Ф.Квинтилиан (б.з.д жж.) ж ә не т.б. сайт қ ан. Марк Фабий Квинтилиан (римдік) ал ғ аш қ ы к ә сіптенген педагог болип таббэлады. Ол гармония ғ а д ұ рысь ұ йымдастырбэл ғ ан о қ ыту ар қ бэли жетуге болады денег. М ұ нда ол балалароды ң залпыгуманитарли қ дамсына басты назар удар ғ ан. Белгілі «Наставление в ораторском искусстве» аты е ң бекті ң авторы. Шешьендік ө негре ареал ғ ан қ о ғ анды қ қ изметке даярлануши жестар білім ал ғ ан ал ғ аш қ ы қ о ғ анды қ мэктеп аш қ ан. Квинтилиан ал ғ аш рет м ұғ алімні ң т ұ л ғ сына талап қ ой ғ ан: Білімді жетілдіру; Балалар ғ а денег с ү йіспеншілік; Олароды ң жеке т ұ л ғ сына денег құ рмет; Ә рбір о қ ушида м ұғ алімге денег с ү йіспеншілік пен сенім қ алиптассайттттттындай етіп іс- ә рекетті ұ йымдастуреды ң қ ажеттігі. Орта ғ асырларда т ә рбие м ә селлері құ дай ғ а құ лшили қ етуші философ тар е ң бектерінде діни т ұ р ғ ыда қ тарастырбэлды. Қ ссайта ө рлеу д ә уірінде (XIV-XVI ғғ.) педагогикали қ ойлар одна ары ө рбіді. Осы д ә уірді ң ерекше ө кілдері итальянцы қ гуманист Витторио да Фельтре ( ), испанцы қ философ ж ә не педагог Хуан Вивес ( ), нидерланды қ ойшил Эразм Роттердамскийлер ( ). Олар заттанды о қ уды сынады, балалар ғ а гуманды қ арым- қ атинас засау керектігін ж ә не оралоды басып-заншудан құ т қ ару қ ажеттігін этап ө тті. Т ә рбие турали теорияны ң қ ар қ тынды дамсына қ арамай педагогика к ө п жбэлдпр бойы философия іліміні ң қ арапаймы бір терма ғ ы ретінде дамып келді. Тек XVII ғ асыроды ң бастттттында ғ анна философияли қ білім ж ү йесінен дербес ғ бэлим ретінде танбэлды. Педагогиканы ң жеке ғ бэлим ретінде б ө лініп ши ғ сын к ө птеген ғ алимдар ұ ли чех педагогы Ян Амос Коменский ( ) есімімен байланыстурады. Оны ң қ алиптастыр ғ ан принциптері, ә дістері, балалармен о қ у процесін ұ йымдастуры формалары, адамгершілік т ә рбиесі ғ бэлими-педагогикали қ ғ бэлимны ң б ө лінбейтін б ө лшегіне айнал ғ ан.

Ғ бэлими педагогиканы ң қ алиптассына Францияда ғ ы Ж.Ж.Руссо ( ), Д.Дидро ( ), К.А.Гельвеций ( ), Англияда ғ ы Джен Локк ( ), Швейцарли қ Иоганн Генрих Песталоцци ( ), Фридрих Адольф Вильгельм Дистервег ( ), Германияли қ Иоганн Фридрих Гербарт ( ) е ң бектері ххорасан зорьььь. Орысь педагогикасыны ң бастттттында революцияли қ - демократияли қ к ө з қ тарас ө кілдері В.Г.Белинский ( ), А.И.Герцен ( ), Н.Г.Чернышевский ( ) ж ә не В.А.Добролюбов ( ) т ұ роды. Ке ң естік ғ бэлими педагогиканы ң қ алиптассына Л.Н.Толстой ( ), Н.И.Пирогов ( ) е ң бектері ы қ пал етті. Ке ң естік педагогиканы ң т ұ тастай да ж ү йелі қ алиптассына К.Д.Ушинскийді ң ( ), Н.К.Крупская ( ), А.В.Луначарский ( ), М.И.Калинин ( ), А.С. Макаренко ( ), В.А.Сухомлинский ( ) е ң бектеріні ң ә сері ххорасан зорьььь. Қ аза қ стенды қ педагогиканы ң қ алиптассына бастттттында т ұ р ғ ан қ аза қ а ғ артушилары Ы.Алтынсарин, Ш.У ә лиханов, А. Құ нанбаевтар

Ежелгі Грецияда ғ ы т ә рбиені ң екі ж ү йесі: Спартанды қ мемлекеттік т ә рбие ж ү йесі Афинали қ т ә рбие ж ү йесі. Спартанды қ мемлекеттік т ә рбие ж ү йесіні ң ма қ ссайты – спартиат балалар-н ә сквери даярли ғ ы к ү шті, шины ққ ан, та банды, болаша қ құ л иеленушілер етіп т ә рбиелеу. Мемлекет балалароды ту ғ аннан бастап ба қ бэлауда ұ ста ғ ан, а қ са қ алдпр за ң а ту ғ ан баланы тексеріп, тек денедрі саулар-н ғ анна отбсына қ ссайтарып беріп, ә лсіздерін ө лтіріп отыр ғ ан; балалар 7 зас қ а дейін ү где т ә рбиеленді; 7 жестан бастап мемлекеттік т ә рбие мэкемелерінде дене т ә рбиесі ж ә не ә сквери заты ғ улармен айналиссына ерекше ден қ ойбэлды; Балалароды ң денесін шины қ туры, ашты ққ а, суды ққ а, ш ө лиге, қ иыншили ққ а т ө зімділікке ү йрету к ө зделді; Жас спартиаттар ж ү гіруге, секіруге, найзаласу ғ а, к ү рисе білуге, жекпе-жек т ә сілдерін ме ң круге, ә сквери ә недр, саз сайту ғ а, діни белер ү йретілді; жеста эфебия, демок ә сквери қ измет ат қ аратин топ қ а назар ударбэлды; Қ из балалар ғ а да ә сквери дене т ә рбиесі берілді.

Афинали қ т ә рбие ж ү йесіні ң (б.з.д. V-VI ғ.) ма қ ссайты - ә сквери засынгерлер дайтттттындау ғ анна емс, білімді, қ абілетті, зан-за қ ты ү йлесімді дамы ғ ан жестароды т ә рбиелеу. 7 зас қ а дейін ер балалар мен қ из балалар аннасыны ң басшили ғ имен ү где т ә рбиеленді, оралоды ң т ә рбие ісіне бекітілиген құ лдпр к ө мэк к ө рсетті; Қ из балалар 7 жестан ас қ ппанда аннасыны ң басшили ғ имен ү где отбасы т ә рбиесін зал ғ эстрады; ер балалар ү где жекеменшік мэктептерге қ а ты сады; 7-14 зас арали ғ тттттында грамматист (о қ у, зазу, саннау) ж ә не кифарист (саз, ә н-к ү й, та қ па қ сайту) б ө лімдерінен т ұ ратин мусикали қ (мусическая) мэктепке барады (м ұғ алімдер – дидаскорал деп аталды); 14 жестан палестра (гимнастика, к ү рейс) мэктебіне қ а ты сады, дене заты ғ улары ж ү йесімен айналисты, оралоды пентатхлон – пятиборье деп атады, о ғ ан ж ү гіру, секіру, к ү рейс, диск, копье ла қ туры енгізілді (м ұғ алімді педотриб деп ата ғ ан); ә лді отбсынан ши ққ ан балалар философияны, саясайты, ә дебиетті о қ ып ү йрететін гимназия лорда білімдерін зал ғ эстрады; зас арали ғ тттттында балалар -эфебия (школа всадников) мэктебінде о қ еды, хонда ә сквери қ изметке даярланнады, саяси білімдерін зал ғ эстрады, елді ң за ң дар-н о қ ып ү йренеді; Дене т ә рбиесі, адамгершілік, а қ бэл-ой ж ә не эстетикали қ т ә рбие ерекше ортттттында балды.

Ертедегі ғұ лама грек ойшилдпры Сократ, Платон, Демокрит, Аристотель ж ә не т.б. Грецияда педагогикали қ ойлароды ң ппанда болстттттында ж ә не қ алиптасстттттында ерекше ор-н аллоды. Демокрит (б.э.д ж.) - философ-материалист, атомистік теорияны ң негізін салуши: Жеке т ұ л ғ а дамуны ң материалистік т ұ жырымдамасын ұ стынды. Ол д ү ние материалды қ, бір-бірінен т ү рі ж ә не за ғ дайы за ғ ынан ерекшеленетін атомдардан т ұ рады. Организмні ң ө мірі мен ө лімі атомдароды ң бірігуіне ж ә не едырасына ә келеді; Жанны ң ө лмейтінін же ққ а ши ғ ароды. Ол адамны ң қ алиптасуды оны ң таби ғ атина ж ә не т ә рбиесіне байланысты деп т ү сіндірді; Орта ғ а, ү лкенедрді ң ү лгі- ө негесіне м ә н берді, Материалистік таным теориясы бойынша білімні ң басы т ү йсіктер екендігін, ал штынды қ а қ бэл ар қ бэли іске ассайттынды ғ ын (теорияли қ ойлау), д ә лелдеу, а қ бэл-ой т ә рбиесіні ң м ә селесін шешьуде ерекше ортттттында. Сократ (б.з.д ж.) – философ-идеалист: Т ә рбиені ң ма қ ссайты – заттароды ң таби ғ алтын зерттеу емс, ол ө зін- ө зі танып білуі, адамгершілікті жетілдіруі болу керек. Демокрит (б.э.д ж.) Сократ (б.з.д ж.)

Платон (б.э.д ж.) – философ-идеалист, Сократы ң о қ ушисы, Аристотельді ң ұ стазы. Саба қ ты Афина ғ а за қ ын, ө зіні ң Академа денег меншік жерінде (имение) ө ткізеді, міне осыдан академия деп аталалтын же ғ ары о қ у органы ң аталты ши ққ ан. Педагогикали қ к ө з қ тарастар-н білдірген е ң бектері: «Мемлекет», «За ң дар» Негізгі қ а ғ идалары: «Мемлекет» аты е ң бегінде «Математика ғ а т ә рбиеленген, о ғ ан заты ққ ан балалароды ң ө зі, тіпті орал б ұ дан ешьбір ппанда алмаза да, б ұ р-н ғ ы ғ а қ ара ғ ппанда қ аббэлдаушили қ қ асиеті арта т ү седі» деп т ә рбиешьіні ң т ү сіндіретін ұғ ымдар-н берік ететін заты ғ у ғ а ерекше м ә н берген; Ш ә кірт білімді, икемділікті игеруде, о қ у да ғ дбэлар-н дамытуда зорьььь ұқ ыптбэли ққ а ие болты қ ажет. Ол о қ уда табыс қ а та бандбэли қ танытты, ү немі заты ғ ты ж ә не ши ң дала т ү суі керек. Қ аббэлдаушили қ қ анна емс, схондай-а қ о қ у қ изметі да ғ дбэлар-н да заты қ тура т ү суі қ ажет. Бала ө з а қ бэл-ойын ү немі жетілдіріп отуры ғ а міндетті; Т ә рбиені мемлекет ұ йымдастурыы қ ажет, ө зіні ң ма қ ссайты, мазм ұ ны, ә дістемсі бойынша ү стем тапты ң м ү ддесіне толи қ тай с ә йкес болты қ ажет. Платон (б.э.д ж.)

Ш ә кірт білімді, икемділікті игеруде, о қ у да ғ дбэлар-н дамытуда зорьььь ұқ ыптбэли ққ а ие болты қ ажет. Ол о қ уда табыс қ а та бандбэли қ танытты, ү немі заты ғ ты ж ә не ши ң дала т ү суі керек. Қ аббэлдаушили қ қ анна емс, схондай- а қ о қ у қ изметі да ғ дбэлар-н да заты қ тура т ү суі қ ажет. Бала ө з а қ бэл-ойын ү немі жетілдіріп отуры ғ а міндетті; Т ә рбиені мемлекет ұ йымдастурыы қ ажет, ө зіні ң ма қ ссайты, мазм ұ ны, ә дістемсі бойынша ү стем тапты ң м ү ддесіне толи қ тай с ә йкес болты қ ажет. Т ә рбие денегіміз ү лкенедрді ң балалар ғ а ә сер етуі, балаларда адамгершілікті, қ айырымдбэли қ ты қ алиптастурбэлары. «О қ у» ұғ ымына ғ бэлимдароды о қ ып- ү йрену ар қ бэли білімді ме ң геруді зат қ изды, «штынды қ ү шін ойлауды ппандалану да занды ояту» деп т ү сінді. «Кішкентай балалароды ң ішкі негізі эмоциялар болип таббэлады» деді. Ойын, ә деби ши ғ армалар, мифтерді балалар ғ а о қ у мен сайтып беру т ә рбие құ рали.

Платон балалар ғ а зас кезінен бастап қ о ғ анды қ т ә рбие беру идея сын ж ә не оны ұ йымдастуреды ң ж ү йесін ұ стынды: 3 жестан 6 зас қ а дейінгі балалар мемлекет та ғ айтттттында ғ ан т ә рбиешьілерді ң қ арама ғ тттттында т ә рбие аллоды ж ә не т ә рбиелеуді ң негізгі құ рали ойын; 7 жестан 12 зас қ а дейін о қ уды, зазуды, саннауды, саз ө нерін, ә н- к ү йді ү йрететін мемлекеттік мэктепке бару; зас арали ғ тттттында дене т ә рбиесімен айналиссайтын мэктепке – палестра ғ а қ атасу. 16 жестан – арифметиканы, геометрияны, астрономия ни о қ ып ү йрену; зас арали ғ тттттында эфебияда арнайы ә сквери ә сквери-дене даярли ғ ын алу; 20 жестан бастап а қ бэл-ой саба қ тартттттында ешь қ ппандрей қ абілеттілігін бай қ атпа ғ ан жестар ә сквер қ атар-на алину; 30 зас қ а дейінгі қ абілетті жестар философияны, арифметиканы, геометрияны, астрономия ни ж ә не саз теориясын ү йрететін білім беруді ң же ғ ар ғ ы ү шінші ссайтысына ө ту; 35 тен 50 зас қ а дейін мемлекетті бас қ ару ісімен айналису.

Аристотель (б.з.д ж.) – гуманитарли қ, заратбэлистану ғ бэлимдар-ны ң негізін салуши белгілі философ, ғ алим. Ликегдегі (білім беру мэкемсі – лицей осыдан ппанда бол ғ ан) мэктепті ң негізін қ алауши. А.Македонскийді ң т ә рбиешьісі, Платонны ң ш ә кірті. Аристотель е ң бектері 4 топ қ а б ө лінеді: Логика, Метафизика ж ә не заратбэлистану, Этика ж ә не саясат, Поэтика ж ә не риторика. Т ә рбиені ң ма қ ссайты – таби ғ атпен ты ғ из байланысты занны ң барли қ за қ тар-н ү йлесімді дамыту; О қ уды « ө зіне емс, отан ғ а тиісті», қ о ғ ам ү шін ппандали адам дайтттттындаумен байланысты қ о ғ амны ң ө мір с ү ру формасы ретінде қ тарастыр ғ ан; Ә рбір т ә рбиешьі ө з қ изметін ә леуметтендіруге, я ғ ни қ о ғ ам ғ а ппандали адам т ә рбиелеуге ба ғ ыттайды денег идеяны ұ стан ғ ан; Баланы ң таби ғ атина с ә йкес адамгершілік, а қ бэл-ой т ә рбиесін ұ йымдастуры ж ә не балалароды ң зас ерекшеліктерін ескверу; Шы ғ армашили қ ты ң бастап қ ы н ү ктесі ретінде адамны ң белсенділігін, ө з бетінше ә рекеті мен икемділігін этап ө ткен; Балалароды дамсына қ арай зас кезе ң деріне б ө луді ал ғ аш ұ сын ғ ан: ту ғ аннан 7 зас қ а дейінгі кезе ң ; 7 жестан 14 зас қ а дейін; 14 жестан 21 зас қ а дейін. Отбасы т ә рбиесіне, дене т ә рбиесіне ерекше м ә н берген; Саз ө нерін адамгершілік ж ә не эстетикали қ т ә рбиені ң құ рали ретінде ба ғ ала ғ ан. Аристотель (б.з.д ж.)

Чехты ң ұ ли а ғ артушисы, сыныпты қ -саба қ ты қ ж ү йені ң, дидактикали қ принциптерді ң, пансофияны ң (таби ғ ат пен қ о ғ ам турали энциклопедия), «дидактиканы ң алтын ережелеріні ң » авторы Ян Амос Коменский ( ). Ян Амос Коменскийді ң ә лемге танымал ши ғ армалары: « Ұ ли дидактика» (1657 ж.) – ә лемдік педагогикали қ е ң бектерді ң ішіндегі т ұңғ ыш ғ бэлими-педагогикали қ е ң бек; «Картинкада бейнеленген ә лем» (Шарош-Патаке, ж.) о қ ули қ, «Жалпы ғ а ке ң ес», «Ана мэктебі» (мэктепке дейінгі балалароды т ә рбиелеуге жетекшілік турали зазбэл ғ ан) «Жа қ сы ұ йымдастырбэл ғ ан мэктеп за ң дары» «Жастар ғ а ареал ғ ан мінез- құ ли қ ережелері» ж ә не т.б. «Тілдер мен барли қ ғ бэлимдароды ң аши қ есігі» (Открытая дверь языков и всех наук) (1631), «Чех тіліні ң қ азынасы» (Венгрия, 1654 ж.) «Лабиринт света и рай сердца» (1623); «Предвестник всеобщей мудрости», «Всеобщий совет об исправлении дел человеческих», «Одна необходимость» ж ә не т.б. Ян Амос Коменский ( )

Педагогиканы философиядан алип, оны ң ғ бэлим ретінде қ алиптассына ү лкен ү лес қ ос қ ан. О қ ытуды ң е ң негізгі ж ә не ұ тымды т ү рі сыныпты қ -саба қ ты қ ж ү йе деп белгілеген. о қ ыту теориясын ғ анна емс, т ә рбие теориясын да қ амты ғ ан « Ұ ли дидактика» е ң бегіні ң авторы; О қ у материалин о қ ушилар ғ а т ү сінікті етіп баяндау ү шін ө те қ ажетті дидактикали қ принциптерді (к ө рнекілік, ж ү йелілік, бірізділік) ұ стынды; О қ ытуды ң т ө мендегідей кезе ң дерін береді: автопсия ( ө збетті ба қ бэлау); автопраксия (практикали қ ә рекет); автохрейссия (ме ң герілиген білім мен іскверлікті қ олдану); автолексия ( ө з е ң бегіні ң н ә тижесін әң гімелеу іскверлігі); схондай- а қ, білім беру кезе ң іні ң адамны ң жсына с ә йкестігі.

Я.А.Коменскийді ң педагогикали қ идеялар-ны ң м ә ні мынада: залпы мен ерекшені ң, т ұ тасты қ пен жеке б ө ліктерді ң, даму мен т ә рбиені ң, білім беруді ң қ о ғ анды қ ж ү йесімен т ұ тастай жеке т ұ л ғ аны ң таби ғ и да баяу еркін дамсыны ң, дербес ж ә не қ о ғ анды қ дамуды ң бірлігі; т ә рбиені ң ү ш құ рамдас б ө лігі: ғ бэлими білім алу, адамгершілік т ә рбиесі, діни т ә рбие; жеке т ұ л ғ аны ң зан-за қ ты дамты; адам - таби ғ аты ң перзенті, сонды қ тан барли қ педагогикали қ құ ралдпр адамны ң таби ғ атина с ә йкес болты қ ажет. Т ә рбиені ң «таби ғ ат қ а с ә йкестігі» принципі денегіміз адамны ң рухани ө міріні ң за ң дар-н зерттеу мен оралмен барли қ педагогикали қ ә сер етулерді ү йлестіру; таби ғ аты, аданды ж ә не оны ң іс- ә рекетін бас қ аратин басты принциптерді ң бірлігін мойтттттындаты; Білім беру мен о қ ытуды ң о қ ушилароды ң зас ерекшелігіне с ә йкес ж ү руін, жеке п ә недрді ң ө мірмен байланысты салистырмали ә дістермен о қ ытбэлсын талап етті; о қ ыту мен т ә рбиелеу ма қ ссайтыны ң ты ғ из байланысты болсын талап етті; анна тілі негізінде зан-за қ ты білім беру; о қ ыту ғ а қ ойбэлалтын негізгі талаптар: о қ ытуды ертерек бастау, о қ у материалины ң баланы ң жсына с ә йкестігі. О қ ытуды ң «за қ ыннан алис қ а», «белгіліден белгісізге», « қ арапаймынан к ү рделіге», «на қ тбэлидан абстрактіліге» қ арай к ө шіп отуреды ң ережесіні ң құ рбэлты; танымны ң ү ш к ө зі: сезім, а қ бэл, сенім; т ә рбие ма қ ссайты тек қ анна білімді ме ң геру ғ анна емс, моральды қ сапалароды дамыту да (е ң алдимен, шиншилды қ, батбэлды қ, ө з к ү шіне сенімділік); б ә рін де барли ғ ына о қ ыту. П ә нарали қ байланыс турали: « ө зара байланысы бар н ә рселерді ң б ә рі, схондай байланыс к ү йінде о қ ытбэлты керек».

« Ұ ли дидактика» турали. Е ң бек ал ғ аш чех тілінде зазбэлип, 1638 ж. лалтын тіліне ө зі удар ғ ан. Чех тіліндегі тараулар саны - 30; лалтын тіліндегі тараулар саны ж. е ң ал ғ аш рет Амстерданды қ педагогикали қ е ң бектер баспаханнастттттында басбэлим к ө рген. Е ң бек к ө пке дейін ұ мтбэлип тек ХІХ ғ. ортастттттында ғ анна европали қ о қ ырмппандароды педагогикали қ ә дебиеттердегі классикали қ е ң бек ретінде қ изы қ тура баста ғ ан. Барли қ мемлекеттерде педагогикали қ салада ж ұ мыс зассайттттттындароды ң барли ғ ы е ң бекпен танысу ғ а тиіс балды. Ұ ли дидактика ХVІІ ғ. тиесілі е ң бек бол ғ анды қ тан, хонда к ө бінікей діни к ө з қ тарастар к ө рініс тап қ ан.

« Ұ ли дидактикада ғ ы» о қ ыту мен т ә рбие мазм ұ ндал ғ ан б ө лімдер: Адам е ң же ғ ары, е ң кемеліне жеткен ерекше заратбэлис. IV. М әң гілікке даярлануды ң ү ш кезе ң і бар: ө зін- ө зі тану ( ө зімен бірге б ә рін тану), ө зі ң ді бас қ ару ж ә не құ дай ғ а ұ мтбэлу. V. Білім, ізгілік бізге таби ғ аттан берілиген. VI. Адам, егер ол адам бол ғ ысы келсе білім алты керек. VII. Адам ерте жестан білім алса, ол ә лде қ айда тиімді болма қ. VIII. Жас ө спірім білімді бірлесіп алты керек ж ә не ол ү шін мэктептер қ ажет. IX. Мектепке екі жыныс ө кілдеріні ң жестар-н сеніп тапсыру қ ажет. X. Мектептегі о қ у зан-за қ ты болты қ ажет. XI. Осы уа қ ыт қ а дейін барли қ талап қ а с ә йкес мэктеп бол ғ ан же қ. XII. Мектептерді к ө ркейту қ ажет. XIII. Мектепті к ө ркейту ү шін барли ғ тттттында т ә ртіп болты қ ажет. XIV. Мектептегі на қ ты т ә ртіпті таби ғ атта ғ ы т ә ртіптен алу қ ажет. XV. Тіршілікті зал ғ астуры негіздері. XVI. О қ ыту ғ а қ ойбэлалтын залпы талаптар, я ғ ни қ алай о қ ыту ж ә не қ алай о қ у қ ажет. XVII. О қ ытуды же ң ілдету негіздері. XVIII. О қ ытуды бекіту негіздері. XIX. О қ ытуды ң қ ыс қ а желдпр-ны ң негіздері. XX. Жекелей ғ бэлимдар ә дістері.

XXI. Ө нер ә дістері. XXII. Тілдік ә дістер. XXIII. Адамгершілікке т ә рбиелеу ә дістері. XXIV. Ізгілікті орнату ә дістері. XXVI. Мектептегі т ә ртіп турали XXVII. О қ ушилароды ң зас ерекшеліктері мен жетістіктеріне с ә йкес мэктеп құ рбэлимын т ө ртке б ө лу турали. 1)Ту ғ аннан 6 зас қ а дейінгі кезе ң – «Ана мэктебі»; 2) 6-12 зас қ а дейін – «Ана тілі мэктебі»; 3) зас қ а дейін – «Лалтын мэктебі», гимназия; 4)18-24 зас қ а дейін – академия. XXVIII. Ана мэктебі очеркі (идеясы). XXIX. Ана тілі мэктебі идеясы. XXX. Лалтын мэктебі очеркі. XXXI. Академия, ә лемге саяхат турали. XXXII. Мектепті залпы ғ а бірдей толи қ тай ұ йымдастуры турали. XXXIII. Осы залпы ғ а бірдей ә дістерді практикали қ қ олдану ғ а қ ажетті за ғ дайлар турали.

Джен Локк ( ) - а ғ бэлшин философы, ә рі а ғ артушисы Негізгі е ң бектері: Т ә рбие турали ойлар: Т ә рбие теориясына басты назар удароды. Т ә рбие ма қ ссайты - білімді, ісквер, ө з ісіне сенімді, адамгершілігі мол «джентельмен» т ә рбиелеу. Баланы «таза та қ та ғ а» те ң еді; бала – не заз ғ ы ң келсе соны зазу ғ а болалтын «а қ та қ та» сия қ ты тап-таза. қ о ғ ам ғ а ппандали білім алалтын, дене ж ә не рухани за ғ ынан т ұ тас аданды дамыту қ ажет; ізеттілік – ұ за қ уа қ ыт бойтттттында адамда л ә ззат қ а батурады, қ ай ғ ы-м ұң ды азссайтады. Моральды қ ізеттілік – ерікті т ү рде адам ерік-жігеріні ң т әң ірі берген ерікті ң қ арама ғ тттттында ғ ы – шинайы моральды ң негізі - қ о ғ ам ж ә не таби ғ ат за ң ына ба ғ ынулары; жеке т ұ л ғ а мен қ о ғ анды қ қ изы ғ ушили қ тарастттттында ғ ы ү йлесімділік есті ж ә не та қ уали қ мінез- құ ли қ ар қ бэли ж ү зеге асады. Локк бойынша т ә рбие идеали – джентльмен – же ғ ары білімді ж ә не ісквер адам. Ә рине б ұ л же ғ ары де ң гегдегі ортадан ши ққ ан, ү йге ша қ ырбэл ғ ан м ұғ алімдер мен т ә рбиешьілерден т ә рбие мен білім ал ғ ан адам. Джентльмен – адамдармен қ арым- қ атинаста ерекше, ісквер адамдароды ң сапалар-н ме ң герген адам. Осы ерекшеліктер XVIII-XX ғ. батысты қ т ә рбие-білім беру д ә ст ү рлері негізіне айнал ғ ан. Джентльменді т ә рбиелеу процесі бірнешье кезе ң дерден т ұ рады ж ә не оны ң ө зіне т ә н құ рбэлимды қ ерекшеліктері де бар: дене т ә рбиесі – міне бен ерікті дамытады; адамгершілік т ә рбиесі – за қ сы қ бэли қ тароды қ алиптэстрады; е ң бек т ә рбиесі; о қ у ғ а, білім алу ғ а денег қ изы ғ ушили қ. Е ң басты т ә рбие құ рали ү лгі к ө рсету, е ң бек, ө сіп келе заит қ ан адамны ң ортасы. Б ұ л ж ү йе т ә рбиеленушілерді ң дербес ерекшеліктерін ескверуге, оны дамыту ғ а, аданды дербес адам ретінде қ алиптастуры ғ а ба ғ ыттал ғ ан. Джен Локк ( )

Жан Жак Руссо ( жж.) – Швейцар педагогы. Негізгі е ң бектері: «Эмиль, немсе т ә рбие турали» (1762 ж.) Т ә рбие баланы ң толи қ тай жетілуіне б ө гет болматы тиіс, сонды қ тан да балалароды ң қ изы ғ ушили қ тары мен тілектеріне с ә йкес толи қ тай еркіндік берген д ұ рысь. Осы идеялар «Еркін т ә рбие» теориясы мен т ә рбие міндетті т ү рде баланы ң қ изы ғ ушили қ тары мен тілектерін есквере отырып оралоды ң дамсына ы қ пал ету қ ажет денег ойды т ұ жырымдсайтын педагогика ғ бэлимтттттында ғ ы педоцентризмні ң дамсына ә келді. Ж.Ж.Руссоны ң педагогикали қ принциптері: О қ ытуды ң мазм ұ ны мен ә дістемелері о қ ушилароды ң ө зіндік іс- ә рекеті мен белсенділіктерін дамыту ғ а ы қ пал етуі қ ажет. О қ ыту процесінде о қ уши ғ а ғ бэлими а қ и қ аты ашуши зерттеуші ретінде қ арау қ ажет. «Бала білімді сіз ар қ бэли емс, ө зі ар қ бэли ме ң герсін, ол ғ бэлимды заттап алмасын, оны ө зі ойлап тапсын» - дейді. Білімді кітаптан емс, ө мірден алу қ ажет. О қ ытуды ң кітапты қ сипаты, ө мірден, практикадан алша қ тау, ол - зарамайды ж ә не құ родым ғ а апарады; Барли ғ ын бірдей бірде ң еге ү йретуді ң қ ажеті же қ, на қ ты аданды не қ изы қ турады, оны ң бейімділігіне не с ә йкес келеді, со ғ ан с ә йкес о қ ыту қ ажет, схонда о қ уши даму мен білім алуда белсенділік танытады; Баланы таби ғ атпен, ө мірмен, практикамен қ атинас қ а т ү сіре отырып хонда зеректікті, зейінділікті, бай қ ампазды қ ты, белсенділікті дамыту қ ажет. Жан Жак Руссо ( жж.)

Г.И. Песталоцци ( ) – Швейцарияны ң да ңқ ты педагогы (ХІХ ғ асыр). Негізгі е ң бегі: «Лингард ж ә не Гертруда» Г.И. Песталоцциді ң педагогикали қ ж ү йесі: Білім беру ұғ ымын педагогика ғ а т ұңғ ыш енгізген; «Адам а қ и қ аты танып қ анна қ оймай, схондай-а қ д ұ рысь н ә рсені істеуге қ абілетті болты тиіс. Осы бір д ә лелді қ а ғ ида адамдароды ң қ арапаймы білімін ү ш б ө лікке б ө лді: 1. Қ арапаймы интеллектуалды білім. Оны ң ма қ ссайты – адамны ң а қ бэл-ой қ асиеттерін зан-за қ ты ә рі ү йлесімді дамыту. Осы қ асиеттер оны ң интеллектуалды ө з бетінше ә рекетін қ амтамасиз етеді, белгілі бір дамы ғ ан интеллектуалды да ғ дбэлароды сі ң іреді. 2. Қ арапаймы т ә н білімі. Оны ң ма қ ссайты – адамны ң дене қ асиеттерін д ұ рысь ба ғ ытта дамыту, б ұ л қ асиеттер о ғ ан сабырли қ пен ө з бетінше дене ә рекетін береді. Денені ң за қ сы да ғ дбэлар-н ши ң дай т ү седі. 3. Қ арапаймы адамгершілік т ә рбие. Оны ң ма қ ссайты – адамны ң зан-за қ ты ж ә не ү йлесімді адамгершілік қ асиеттерін дамыту. М ұ ны ң ө зі адамгершілік пайымдаулароды ң ө з бетінше іске асудимен қ амтамасиз етіледі, белгілі бір адамгершілік да ғ дбэлароды қ алиптэстрады». Г.И. Песталоцци ( )

О қ ытуды ң ма қ ссайты – адамили қ ты ң дамстттттында, адамны ң барли қ к ү ші мен қ абілеттеріні ң ү йлесімді дамстттттында. О қ ыту білім қ ор-н жина қ тау ғ а ж ә не схондай-а қ а қ бэл-ой қ абілетін, адамны ң ойласын дамыту ғ а ы қ пал етуі қ ажет; Т ә рбие таби ғ ат қ а с ә йкес болты қ ажет: ол баланы ң т ә н зан- за қ ты іс- ә рекетке денег ұ мтбэлисына с ә йкес адам таби ғ атина т ә н рухани ж ә не дене к ү штерін дамытты қ ажет. Е ң басты е ң бегі - бастатышта білім беру дидактикасыны ң негізін қ алаушилароды ң бірі; Элементарли қ білім беру теориясыны ң авторы. Элементарли қ білім беру теориясына ө зара бір-бірімен ты ғ из байланысты, н ә тижесінде ү йлесімді дамы ғ ан аданды қ алиптастуры ғ а ба ғ ыттал ғ ан а қ бэл-ой, адамгершілік, дене ж ә не е ң бек т ә рбиесі затады. Песталоцциды ң дамыта о қ ыту идея сын К.Д.Ушинский ұ ли за ң али қ беп ба ғ ала ғ ан. Песталоцци балалароды саннау ғ а, ө лшеуге, с ө йлеуді о қ ыту ә дістемелерін ұ сын ғ ан, геометрияны ң, географияны ң, схондай- а қ, суретті ң, ә н сайту мен гимнастиканы ң м ә ліметтерін келтіре отырып, о қ ытуды ң қ арапаймы (элементарли қ ) м ә ліметтерін ке ң ейткен.

«Лингард ж ә не Гертруда» аты е ң бегінде т ә рбиені ң гуманды сипалтын, балалар ғ а денег ізгі қ атинасты, балаларда адамгершілік дамсыны ң негізі ретінде заннаширли қ ж ә не адамдар ғ а денег аяушили қ білдіру деп білиген. Генрих Песталоцци практикали қ педагогикали қ ә рекетінде балалароды о қ ыту мен т ә рбиелеуді е ң бекті ұ йымдастуры ар қ бэли біріктіруге талптынды, т ә рбиеленушілеріні ң адамгершілігін қ алиптастуры ү шін, кейіннен балалар ұ жымы денег атау ғ а ие бол ғ ан балалар қ атымдасты ғ ыны ң ұ йымыны ң (т ә рбиелеуші ұ жым) т ә рбиелік р ө лін қ олданды. Г. Песталоцциды ң педагогикали қ принциптері мынадай: Кез келиген о қ ыту ба қ бэлау мен т ә жірибеге негізделуі кажет ж ә не содна кейін ғ анна ол қ орыттындбэлау мен залпбэлау ғ а қ арай к ө теріле аллоды; О қ ыту процесі ж ү йелі т ү рде жекеден т ұ тасты ққ а қ арай құ рбэлты қ ажет; О қ ытуды ң негізі – к ө рнекілік. Оны қ олданбай д ұ рысь елестетуді, ойлау мен с ө йлеуді дамыту ғ а болмайды; «С ө зше ң дерді ғ анна қ алиптастуры ғ а қ абілетті» вербализммен к ү рейсу қ ажет.

И.Ф. Гербарт ( ) – «Педагогикадан лекция очеркі» ж ә не т.б.: Балаларда ғ ы «забайы пасы қ ты қ ты» басу керек, ол ү шін оралоды зазалау ж ә не оралоды ң мінез- құ л қ ын ба қ бэлай отырып, қ бэли қ тар-н ерекше журнал ғ а (кондуит) зазып отуры қ ажет. адамны ң б ұ р-н ғ ы т ә жірибелері турали елестерді ң за ң а ә серлермен бірігуі қ аббэлдауды ң д ұ рысьты ғ ын ж ә не беріктігін ж ә не за ң аны ме ң геруді аны қ тайды; т ә рбиені ң ма қ ссайты – ізгілік пен за қ сбэли қ, ө мір с ү ріп отыр ғ ан қ о ғ анды қ қ атинастар ғ а икемделе алалтын адамдароды т ә рбиелеу, қ алиптас қ ан т ә ртіпті сыйлай білетін, со ғ ан ба ғ ына білетін адамдароды т ә рбиелеу; т ә рбие процесіні ң ү ш саласы: бас қ ару, о қ ыту ж ә не адамгершілік т ә рбиесі; о қ уды ң т ә рбиелі сипатта болу идеясы: баланы ң зан-д ү ниесінде бар елестерді ө згерте отырып, баланы ң мінез- құ л қ ына, зан- за қ ты қ изы ғ ушили қ ты ң дамсына ә сер етуге болады; адамгершілікке т ә рбиелеу идеясы: ішкі еркіндік, кемеліне жету, ізгілік, құқ ы қ, ә ділеттілік.

Ф.А.В.Дистервег ( ) – «Неміс м ұғ алімдеріні ң білімін жетілдіруге басшили қ »: О қ ушилароды ң о қ у іс- ә рекетін белсендіру, оралоды ң ө здік ж ұ мыстар-ны ң м ә нін к ү шейту идеясы; Песталоцциді ң ізбасары бола отырып т ә рбиені ң негізгі принциптерін береді: таби ғ ат қ а с ә йкестілік, м ә дениетке с ә йкестілік, ө здігінен ә рекет етушілік м ә дениетке с ә йкестілік принципі бойынша т ә рбие бала таби ғ атина ғ анна емс, сол уа қ ытты ң, мемлекетті ң даму де ң гейіне де байланысты. т ә рбие міндеттері – туа біткен нышппандароды ң ө здігінен дамсын қ амтамасиз ету; о қ ытуда ғ ы к ө рнекілікті ң органы ң ерекшелігі; о қ у материалины ң т ү сініктілігі – оны ме ң геру жетістігіні ң шарты; о қ ытуды ң жемісті болты оны ң т ә рбиелік м ә ніні ң болстттттында.

К.Д.Ушинский ( ) - Ресегдегі ғ бэлими педагогиканы ң негізін салуши. Е ң бектері: «Педагогикали қ ә дебиетті ң ппандасы турали», « Қ о ғ анды қ т ә рбиені ң хали қ ты қ негізі турали» (ма қ ала, 1857), «Мектепті құ рсайтын ү ш н ә рсе» (ма қ ала, 1857) Педагогикали қ ә дебиетті ң ма ң изы (ма қ ала, 1857), «Ана тілі» (1864), «Балалар ә лемі» (1861), «Педагогикали қ антропология» (1867) ж ә не т.б. Негізгі идеялары: Хали қ ты қ принцип: о қ ыту мен т ә рбиелеу ж ү йесінде ә р хали қ ты ң ө з ұ лтты қ белгілері ж ә не ши ғ армашили қ к ө ріністеріне денег объективтілік қ ажеттілік; Ана тіліне о қ ыту «с ө зді ң қ адір- қ асиетін» дамытады, тілді ң қ оймсына енгізеді, «д ү ниеге к ө з қ тарасты» қ алиптэстрады; Е ң бек турали идея жеке т ұ л ғ аны ң дамсыны ң басты факторы ретінде («т ә рбиеленушіде е ң бекке денег с ү йіспеншілікті ұ ялату, оны е ң бек етуге да ғ дбэландыру» қ ажет); К.Д.Ушинский ( )

К.Д.Ушинский идеялары (зал ғ асы) Т ә рбие ма қ ссайты – белсенді де ши ғ армашил жеке т ұ л ғ аны қ алиптастуры, аданды адамзат іс- ә рекетіні ң е ң же ғ ар ғ ы формасы ретінде дене ж ә не а қ бэл-ой е ң бегіне даярлау; Ғ бэлим мен мэктепті ң дінге т ә уелсіздігі; Адамгершілікке т ә рбиелеу м ә селесіні ң қ о ғ анды қ -тарихи сипатта болты; Басты міндеттерді ң бірі шовинизмді балдырмсайтын елзандбэли ққ а т ә рбиелеу, адамзаты қ борыш қ а т ә рбиелеу, авторитарли қ ты жею; Т ә рбие ж ү йесі за ғ ымды мысал негізінде, баланы ң а қ бэлмен ат қ ар ғ ан іс- ә рекеті, о қ ушилармен ө зара қ атинас негізінде құ рбэлады; Е ң ма ң издысы о қ ушилароды о қ у ғ а ү йрету («бала ғ а белгілі білімді беріп қ анна қ оймай, хонда ө здігінен, м ұғ алімсіз, за ң а білім алу ғ а денег тілек пен қ абілетті дамыту қ ажет»); О қ уды ң т ә рбиелік сипатта болу принципі (о қ ыту мен т ә рбиелеуді ң бірлігі); О қ ыту процесінде зас ерекшеліктік ж ә не психологияли қ ерекшеліктерді ескверу; О қ ытуды ң к ө рнекілік пен бірізділік (на қ тыдан абстрактілікке қ арай) принципін о қ уши шамсына ша қ негіздеу; О қ у процесін сапали ұ йымдастуреды ң басты шарты – ә дістемелік шеберлікте, ал ә дістемелік шеберлік ә р т ү рлі о қ ыту ә дістеріне байланысты.

Н.А. Добролюбов ( ): т ә рбие идеали – «таби ғ и ұ мтбэлисты» қ анна ғ аттандыру (« ө йткені б ә ріне за қ сы болты ү шін»); а қ бэл-ой, дене ж ә не адамгершілік т ә рбиесіні ң ү йлестірілуі; баланы ң жеке т ұ л ғ сына, оны ң зан-за қ ты дамсына денег қ ам қ орли қ, зас аданды белсенді де ба қ ытты ө мірге дайтттттындау. Н.И. Пирогов ( жж.): « Ө мір м ә селлері» (1856 ж.) – т ә рбие м ә селесіне ареал ғ ан ма қ ала. Негізгі идеялары: т ә рбие ж ә не залпыадами т ә рбие, залпы адамзаты қ білім алу ар қ бэли ө зін- ө зі тану идеясы; залпыадамзаты қ т ә рбие ұ лтты қ т ә рбие идеясимен ү йлестірілиген болты қ ажет; к ө рнекілік пен с ө зді ң о қ у-т ә рбие процесіндегі бір-бірімен байланыстбэли ғ ы.

Л.Н. Толстой ( жж.) Е ң бектері: Азбука (1872 ж.), Жа ң а азбука (1875 ж.), «О қ у кітаптары». Негізгі идеялары: Еркін т ә рбие (Руссо бойынша) идеясы: т ә рбие е ң алдимен ө зін- ө зі дамыту; т ә рбие міндеттері – тубэл ғ аннан бастап адамзат бойтттттында бар гармонияны қ ор ғ ау, бала ғ а еркіндік беру; «педагогиканы ң критериумы тек біреу ғ анна ол – еркіндік»; баланы ң ерекшелігі мен оны ң қ изы ғ ушили ғ ын ескверу принципі.

Н.К.Крупская (1869 – 1939 жж.) Негізгі е ң бектері: Хали қ а ғ арту ісі ж ә не демократия (1915 ж), Еркін мэктеп турали м ә селеге, Семья ж ә не мэктеп, Мектептегі ө зін- ө зі бас қ арушили қ турали, «Неміс м ұғ алімдеріні ң Берлин конгрейсіндегі е ң бек мэктебі турали м ә селесі», «Ер балалароды « ә йелдерді ң ісіне» ү йрету қ ажет пе?». Негізгі идеялары: Коллективизм сезімі – адамгершілік т ә рбиесіні ң негізі; Коллектившілдік сезімі отбсынан басталлоды, сонды қ тан коллективизмге т ә рбиелеуде ата-анналароды ң ролі ерекше; Ұ жымда ғ ы балалароды ң қ о ғ анды қ ппандали е ң бегі д ұ рысь ұ йымдастырбэл ғ ан за ғ дайда т ә рбиені ң тиімді құ рали болты қ ажет, ж ұ мысты ң балалароды ң білімі мен іскверліктеріне с ә йкестігі; Қ арапаймедбэли қ пен кішіпейілдік қ асиеттеріні ң же ғ ары ба ғ аланты. «Хали қ а ғ арту ісі ж ә не демократия аты кітапта алды ңғ ы қ атарли озат педагогикали қ ой-пікірді ң дамсына зерделі марксистік талдау берілумен қ атар, ол кездегі қ о ғ ам мен мэктеп бір-бірін затыр қ ай затсыну, ал м ұғ алімдерді ң «к ә сіби ме ң іреулік» (Маркс сайт қ ппандрей) к ү йге т ү су себептерін тексере зерттеп, одна құ т қ ару желин қ тарастыр ғ ан; Е ң бек ж ә не политехникали қ білім беру, идеяли қ -саяси т ә рбие м ә селлерін ғ бэлими-теорияли қ негізде талда ғ ан; О қ ыту теориясы; Отбасы т ә рбиесі; Балалароды ң қ о ғ анды қ ұ йымдар-ны ң қ о ғ амда алалтын р ө лі мен міндеттері. Н.К.Крупская (1869 – 1939 жж.)

Н.К.Крупскаяны ң педагогикали қ на қ бэл с ө здері: М ұғ алім е ң алдимен ө зі о қ ыталтын п ә нді білуге, ал одна со ң оны жеткізе алалтын болу ғ а тиіс. Білімдерді о қ ушилароды қ изы қ туры ү шін қ ажет за ғ ынан бастап, т ү сінікті формада сайтып жеткізу, е ң басты м ә селеге то қ тала білу, е ң м ә нді н ә рсені екінші қ атарда ғ ы м ә селеден ажырата білу, осыны ң б ә рін на қ ты, мысалдпр келтіре отырып, сайтып беру- зорьььь ө нер... Б ұ л ө те – ү лкен ө нер, м ұ ны ң ө зі ж ұ рт ойлсайттттттындай оншали қ о ң ай емс. Балалароды құ рметтеу – оралоды ң сайт қ анына к ө ніп, айда ғ анына ж ү ру денег с ө з емс. Балалар ө зіні ң т ә рбиелік талаптар-н бекем іске асырып отуратин педагогты құ рметтейді. Шама келмейтін тапсырмалар тек қ анна б ұ зады, ө зіні ң міндеттеріне адалды қ пен қ арамау ғ а ү йретеді. Кітап - е ң бек құ рали. Біра қ тек е ң бекті ң ғ анна құ рали емс. Ол адамдароды бас қ а адамдароды ң ө мірімен ж ә не к ү рейсімен таныстурады, оралоды ң сезімдерін, оралоды ң талап-талпыныстар-н т ү сінуге м ү мкіндік береді, ол айналада ғ ыны салистуры ғ а, байыбына бару ғ а ж ә не оны қ ссайта ө згертуге м ү мкіндік береді. Балалар кітабы – т ә рбиені ң қ уаты құ рали. Білім алу ғ а ареал ғ ан құ ралдпроды ң бірі, біра қ ө те м ә ндісі – кітапты ппандаланна білу шеберлігі. Ұ йымдастуратин да, қ ожыраталтын да кітаптар бар,сонды қ тан кітаптароды та ң дай білу т ө тенше ма ң изды. К ө п ә рі іштей тез о қ у ә детін ме ң геру қ ажет. О қ у механизмі м ү лде автоматтанып, ой б ө лінбейтіндей болсына к ү ш салу қ ажет. Біра қ м ұ ны ң ө зі аз. О қ ы ғ аны ң нан та ғ ы да ө зі ң е есеп беріп отурыы ң қ ажет. Аз болса да, д ә йекті о қ ы ғ ан абзал. Кітапханна к ө птеген ғ асырлар бой ғ ы адам т ә жірибесі к ө рінетін кітаптар ғ а толи. Маман ғ а ө зіні ң белгілі бір білімдер саласын зерттеу қ ажет. Біра қ қ атарда ғ ы адам ғ а осынау ұ лан ғ айыр білім те ң ізінен ө мірге қ ажет, о ғ ан ө зіні ң жеке ө мірін, жеке е ң бегін ұ йымдастуры ғ а, ө зіні ң бас қ а адамдармен қ арым қ атинасын ұ йымдастуры ғ а к ө мэктесетін білімдерді алу керек. Сонды қ тан осы білімдерден нені алуды, білім ү шін, оны ң ма қ саттары ү шін к ү рейсуші адам ғ а нені білуі керегін білу керек.

Кітаптар ххорасан зорьььь м ә нге ие бола т ұ рса да, біра қ орал ө здігінен білім алуды ң бірден бір к ө зі емс. Кітаптардан ғ анна емс, сонимен бірге ө мірден ү йрену де барли қ м ү мкін бол ғ ан н ә рсені д ә л солай алип отуры қ ажет. Кітап о қ уда ғ ы бірінші міндет – о қ ы ғ ан материалды ө зі т ү сініп, ме ң геру. Екінші міндет – о қ ы ғ ан ғ а ой ж ү гірту. Ү шінші – о қ ы ғ анынан задына са қ тау ғ а қ ажетті жерлерін зазып алип отуры. Т ө ртінші міндет – о қ ып ши ққ ан кітапты ң неге ү йреткені: қ ппандрей да бір за ң а білімдерден хабардар еткен етпегені, ба қ бэлауды ң, ж ұ мыс істеуді ң, ш ұғ бэлдануды ң қ ппандрей да бір за ң а ойлар ғ а т ү рткі бол ғ ан болма ғ аны, қ ппандрей да бір ерекше к өң іл к ү йлері мен тілектерге қ оз ғ ау сал ғ ан салма ғ аны ж ө нінде ө зіне есеп беріп отуры. Шын м ә нінде зар қ ын, ба қ ытты ө мір с ү ру ү шін к ө п білу қ ажет. Ұ рысьта мбэлты қ қ ппандрей керек болса, ө мірде білім схондай керек. Аданды қ білімдерді ң аума ғ ы ұ ши- қ иырсиз. Біра қ адам ғ а б ә рін білуді ң ешь қ ппандрей қ ажеттігі же қ. Аданды қ білімдер те ң ізінен о ғ ан тек е ң ма ң издысын, тек аданды к ү шті ететін, о ғ ан таби ғ ат пен о қ и ғ алароды ба ғ тындырар билік беретін, таби ғ аты ң к ү ші мен оны ң байли ғ ын қ алай ппандалану ғ а, адам қ о ғ амыны ң б ү кіл ө мірін қ алай қ ссайта құ ру ғ а ү йрететін білімдерді ғ анна та ң дап алу қ ажет.

С.Т. Шацкий: Т ә рбие ә леуметтік тапсырма ғ а с ә йкес болты қ ажет ж ә не онимен бірге жеке т ұ л ғ аны ң дербес ерекшеліктерін ескверу қ ажет; орта қ ма қ сат қ а жету ү шін балалароды ң бойтттттында ғ ы іскверліктерді біріктіруге тырысьуды қ алиптастуры (мысали, ө зін- ө зі бас қ ару); О қ ыту іскверлігін ме ң герген, бала ғ а ә леуметтік за ғ ымды ә серді қ олдсайтын о қ ытушины даярлау; Баланы қ орша ғ ан макро- ж ә не микро ә леуметтік ортаны ескверу. П.П. Блонский: О қ ыту мен т ә рбиелеу бала дамсыны ң за ң дбэли ғ ы турали білім негізінде ж ү зеге асырбэлты тиіс; Баланы ң жеке т ұ л ғ асын, оны ң қ ажеттілігі мен қ изы ғ ушили ғ ын құ рметтеу, Бала жеке т ұ л ғ асыны ң зан-за қ ты дамты (а қ бэл-ой, адамгершілік, эстетикали қ, е ң бек т ә рбиесі).

Негізгі е ң бектері: « Ұ стазды қ дастан» немсе Педагогикали қ поэма, «М ұ нара ү стіндегі тулар», «Ата-анналар кітабы», «Балалароды т ә рбиелеу турали лекциялар» «Т ә рбие ж ұ мысын ұ йымдастуры ә дістемсі» «Ке ң естік мэктеп т ә рбиесіні ң м ә селлері» ж ә не т.б. А.С.Макаренконы ң негізгі идеялары: т ә рбиені ң ма қ саттары мен міндеттері, ә дістері, негізгі принциптері қ тарастырбэл ғ ан; т ә рбиелеуши ұ жым теориясы педагогикали қ процесті ң формасы ретінде; ұ жымды сипаттсайтын негізгі ерекшеліктерді аны қ таты, орал: ай қ ын т ү рде ма қ сат қ а талпынушили қ, коллективті ң барли қ м ү щелеріні ң іс- ә рекет засайты, бірлігі, коллектив м ү шелеріні ң ө з тарастттттында міндеттерін аны қ таты, б ұ л міндеттерін ә р қ айсысыны ң ұқ ыпты ортттттындаты; қ ата ң т ү рде орнатбэл ғ ан т ә ртіпті ң болты, оны коллектив м ү шелеріні ң с ө зсіз ортттттындаты; ө з м ү шелері ү шін коллективті ң жеке адамдар-ны ң б ү кіл коллектив алдтттттында ғ ы зауапкершілігі, ө зара к ө мэк, ө зара ба қ бэлау, желдасты қ сезім; ө зара ба ғ ына білу; А.С. Макаренко ( жж.)

ұ жымда адамдар бірлестігіне т ә н нормалар, ө мір стильдері, қ арым- қ атинас қ алиптасады: ә р т ү рлі жеста ғ бэлардан құ рбэл ғ ан отрядтар, командирлер советі, ө зін- ө зі бас қ ару, коллектив ө мірінде мажерли қ оптимистік тон құ ру, «адам ғ а не ғұ рлим к ө п м ө лшерде талап қ ою ж ә не о ғ ан не ғұ рлим же ғ ары де ң гегде құ рмет к ө рсету»; ұ жымны ң ө мір с ү руіні ң ма ң изды за ң ын аны қ та ғ ан, ол – ұ жымны ң қ оз ғ алисы, ө суі, ілигері дамты; ұ жымда ғ ы бала ғ а «параллельді ә рекет ету» принципін қ олдану; е ң бек т ә рбиесі – т ә рбиені ң ма ң изды элементтеріні ң бірі; о қ ытуды ұ йымдастырбэл ғ ан ө ндірістегі е ң бекпен біріктіру идеясы; отбасы ал ғ аш қ ы ұ жым болип таббэлады; отбасы т ә рбиесіне керекті басты за ғ дайлар: отбастттттында ғ ы е ң бекті ң д ұ рысь ұ йымдастырбэлты, д ұ рысь құ рбэл ғ ан режим, ата-анналар мен отбасыны ң бас қ а м ү шелері тарастттттында ғ ы с ү йіспеншілік пен сыйласты қ, ата-анналар мен ерисек отбасы м ү шелеріні ң белделіні ң болты. шин беделиге негіз болалтын за ғ дайлар: отбастттттында ғ ы ерисектерді ң ө здеріні ң азаматы қ міндеттеріне же ғ ары зауапкершілікпен қ араты, балалар ғ а д ұ рысь ретімен с ү йіспеншілік білдіруі ж ә не талап қ оюы; ата-анналароды ң бір-біріне қ атинасы, оралоды ң қ бэли қ тары, е ң бекке, зат қ а қ атинастары – осыны ң б ә рі бала ғ а ә сер етеді де, оны ң жеке т ұ л ғ асын қ алиптэстрады.

В.А.Сухомлинский ( жж.): Негізгі е ң бектері: «Бала ғ а ж ү рек жбэлты» «Павлиш орта мэктебі» « Ұ жымны ң құ діретті к ү ші» «Мектепті ң зас директоримен сырласу» « Ұ лима хат» ж ә не т.б. Негізгі к ө з қ тарастары: «Барли ғ ы да балали қ ша қ тан басталлоды, зас ө спірімдерді ң моральды қ бет-бейнесі адамны ң балали қ ша қ та қ алай т ә рбиеленуіне байланысты» - деп есептейді; балалар ұ жымы – идеяли қ, интеллектуалды қ, эмоционалды қ ж ә не ұ йымдастурышили қ қ атым, балалар бірлестігі: « ұ жымды қ рухани ө мір», «класты ң интеллектуалды қ фоны»; д ә ст ү р, фольклор, таби ғ аты ң бала ғ а т ә рбиелік ә сері ма ң изды; балалароды ү йлесімді дамыту ғ а ба ғ ыттал ғ ан т ә рбиешьіні ң ж ұ мысыны ң жетістігі, ә рбір баланы ң рухани ө мірі мен дамсыны ң ерекшеліктері турали білімі тере ң бол ғ ппанда ғ анна м ү мкін.

М.А. Данилов: білімді с ұ рыптау, жеке т ұ л ғ аны ң ішкі к ү шін ынталандыру, ө збетті ойлау мен ә рекетті талап ететін о қ у е ң бегін ұ йымдастуры идеялары негізіне зат қ избэл ғ ан бастатыш білім беру концепциясы; о қ ыту м ұғ алім мен о қ ушины ң қ арым- қ атинасы ретінде. М.А. Мельников: дифференциалды о қ ыту ж ү йесі: та ң дал ғ ан п ә недр негізінде саба қ ты ң ба ғ дарламасы бойынша факультативті саба қ тар ж ү ргізу, класстар ж ә не мэктептер ашу. Л.В. Занков: о қ ушилароды ң танымды қ м ү мкіндіктеріні ң приоритетіне негізделиген кіші мэктеп о қ ушилар-н о қ ыту ж ү йесі. Л.В.Занковты ң дамыта о қ ыту ж ү йесі: м ұғ алім мен о қ ушины ң ынтыма қ тасты ғ ы; дидактикали қ ж ү йесіні ң кредосы – «саба қ та ғ ы тіршілік». Саба қ «Бала – ол да адам, біра қ кішкентай» т ү сінігі бойынша құ рбэлады. О қ ыту процесі ө з бетімен біліммен қ аруланналтын баладан тстттттындайды. Л.В.Занковты ң о қ ыту ж ү йесіндегі м ұғ алім: к ә сіби компетентті м ұғ алім; гуманист; о қ ушилармен те ң құқ бэли серіктес; білім беру ке ң істігінде о қ у ә рекетін ұ йымдастурыши; ұ жымды қ таным процесіні ң м ү шесі. Л.В.Занковты ң о қ ыту ж ү йесіндегі о қ уши: толис қ ан, т ұ тастай (целостная) жеке т ұ л ғ а; о қ ыту субъектісі; о қ ыту ынтыма қ тасты ғ ыны ң м ү шесі; сыни ойлай алалтын адам; о қ уши емс, о қ ушилар, я ғ ни м ұғ алімні ң жетекшілігімен ө зін- ө зі о қ ытушилар. Л.В.Занковты ң о қ ыту ж ү йесіндегі м ұғ алім мен о қ ушилар қ арым- қ атинасттттттында ғ ы принциптер: ынтыма қ тасты қ ; сотворчества (бірлескен ши ғ армашили қ ); сопереживания; бірлесе ат қ арбэлалтын ә рекет; диалог.