Қ ызыл кітап қ а сирек кездесетін, жылдан жыл ғ а азайып не жойылып бара жат қ ан, сонды қ тан да айры қ ша қ ор ғ ауды қ ажет ететін жануарлар мен ө сімдіктерді ң т ү рлері тіркеледі. Жануарларды халы қ аралы қ д ә режеде қ ор ғ ау м ә селесі 20 ғ асырды ң бас кезінде қ ол ғ а алынды ж. Париж қ аласында ал ғ аш рет Құ старды қ ор ғ ауды ң халы қ аралы қ конвенциясына қ ол қ ойылды ж.ЮНЕСКО- ны ң жанынан Халы қ аралы қ таби ғ ат қ ор ғ ау ода ғ ы ұ йымдастырылды. Халы қ аралы қ таби ғ ат қ ор ғ ау ода ғ ыны ң Қ ызыл кітапбы 1966 ж. т ұңғ ыш рет 2 том болып шы қ ты. Оны ң 1-томында с ү т қ оректілерді ң 211 т ү рі, 2-томына құ старды ң 312 т ү рі туралы деректер берілді. Б ұ л кітап к ү нтізбе пара қ тары т ә різді арнайы жасалды, т ү рлер 4 категория ғ а топтастырылды ж. Қ ызыл кітап қ а тіркелетін т ү рлер туралы м ә ліметтер қ айта толы қ тырылып, 2-басылымы, 1972 ж. 3- басылымы жарияланды ж. 4-басылымы 5 том болып жары қ к ө рді. Оны ң 1-томы с ү т қ оректілерге арналып, о ғ ан с ү т қ оректілерді ң 226 т ү рі мен 79 т ү р тарма ғ ы, 2-томында құ старды ң 181 т ү рі мен 77 т ү р тарма ғ ы, 3-томында қ осмекенділерді ң 41 ж ә не бауырымен жор ғ алаушыларды ң 105 т ү рі, 4-том балы қ тар ғ а арналып, балы қ тарды ң 194 т ү рі, ал 5- томы жо ғ ары сатыда ғ ы ө сімдіктерді ң т ү рлеріне арналып, т ү рі тіркелді жылдары б ұ рын ғ ы томдар негізінде Қ ызыл кітап қ айта шы ғ а бастады.ПарижконвенциясынаЮНЕСКОк ү нтізбебалы қ тар ғ а

Қызыл кітап - жәндіктер мен жануарларды қорғауға арналған мемлекеттік шара. ҚазақстанРеспубликасы Қызыл кітабына тіркелген жануарлар 5 санатқа бөлінеді. I санат - жойылып бара жатқан түрлер мен түршелер; ІІ санат - саны азайып бара жатқан түрлер мен түршелер; ІІІ санат - сирек кездесетін түрлер мен түршелер; IV санат - белгісіз түрлер мен түршелер; V санат - қалпына келтірілген түрлер мен түршелер. Міндет - Қызыл кітапқа тіркелген түрлер мен түршелерді ғана қорғау емес. Жергілікті жерлердегі белгісіз түрлерді тауып, зерттеу. Қызыл кітаптан тұңғыш рет жәндіктердің (омыртқасыз жануарлардың 105 түрі орын алды). Әсіресе бунақденелілердің (насекомые) ауыл шаруашылығына зиян келтіретін түрлері көп. Дақылдарда ауруға душар етеді, паразиттік жолмен өмір сүреді, түрлі аурулар таратады. Сондықтан оларға қарсы күрес шараларын ұйымдастырып, әдістерін пайдалана білу керек. Республикамызда тек Сырдария өзенінің Арал теңізіне таяу су алабында тіршілік етеді. Ғылымға 1979 жылы ған белгілі болды Қазақстанда мекендейтін ең ірі денелі шекшек. Қанаты жоқ. Ол шырылдамайды және жыртқыш жәндік.Табиғатта кергілердің аталықтры көп кездеспейді, сол себепті олар партеногенезді жолмен к ө бейеді.

« Қ аза қ стан Республикасыны ң Қ ызыл кітабына енгізілген жануарларды ң т ү рлері мен т ү ршелеріні ң тізбесін бекіту туралы» Қ аза қ стан Республикасы Министрлер Кабинетіні ң 1995 жыл ғ ы 21 тамызда ғ ы 1152 Қ аулысы қ абылданды

Регель қ ыз ғ алда ғ ы (лат. Tulipa greigii) - лалаг ү лдер т ұқ ымдасы қ ыз ғ алда қ туысына жататын ө сімдік.лат.лалаг ү лдер т ұқ ымдасы қ ыз ғ алда қ Ө сетін жері[ өң деу] өң деу Қ аза қ станда Шу-Іле тауыны ң аласа жоталары мен оны ң айналасында ғ ы ш ө л далаларында ғ ана ө сетін эндемик ө сімдік. Регель қ ыз ғ алда ғ ы қ олдан ө сіруге о ң ай к ө неді, біра қ құ р ғ а қ ж ә не к ү н жа қ сы т ү сетін топыра қ ты қ ажет етеді. Б ұ л т ү р ә семдігі жа ғ ынан аса құ нды емес, сонды қ тан ботаникалы қ ба қ тарда аз кездесетіндіктен ерекше т ү р ретінде са қ талады. Ә семдік сапасы жо ғ ары болма ғ анмен теориялы қ м ә ні бар. Азайып кетуіне байланысты қ ор ғ ауды қ ажет етеді. Қ аза қ стандаШу-Іле тауыны ңэндемик Ботаникалы қ сипаты[ өң деу] өң деу Айтау тауында ғ ы (Шу-Іле таулары) Регель қ ыз ғ алда ғ ы АйтауШу-Іле таулары Регель қ ыз ғ алда ғ ыны ң биіктігі бар бол ғ аны 5-10 см ғ ана болатын ша ғ ын т ү р. Пиязшы ғ ы ж ұ мырт қ а пішінді, оны ң сыртын қ атты ж ә не қ о ң ыр қ абы қ ша қ аптап жатады, диаметрі 3 см. Ұ шы ү шкірленіп келген сопа қ ша, жалпа қ қ андауыр т ә різді, сырты тегіс ж ә не жасылдау келген немесе с ұ р ғ ылт т ү сті жал ғ ыз жапыра ғ ы бар. Ол жапыра қ саба қ ты г ү л жа ғ ынан қ апсыра орап жатады. Г ү лі кішкентай, ұ зынды ғ ыны ң бар бол ғ аны 3 см ғ ана. Г ү ліні ң ішкі жа ғ ы а қ, оны ң кішкене сары жола ғ ы бар, сырты қ ыз ғ ылт қ ара-к ө к т ү сті. Г ү л қ оршауыны ң екі есе қ ыс қ а аталы ғ ыны ң тоза ң қ абы ашы қ жатады, ұ зынды ғ ы 5-7. Таби ғ атта с ә уір айыны ң ая ғ ында, Ташкент ботаника ба ғ ында ө сірілгендері наурыз айында г ү лдейді

Қ ара құ ла қ - мысы қ т ұқ ымдас с ү т қ оректі. Дене ұ зынды ғ ы см, құ йры ғ ы, см. Сілеусінге ө те ұқ сас, құ ла қ тарыны ң ұ шында қ ара шаша ғ ы бар, құ йры ғ ы шорт қ ыс қ арма ғ ан. Ж ү ні қ ыс қ а. Бір ұ яда 2-4 баласы болады. Қ ояндар мен ұ са қ кемірушілермен қ оректенеді.

А қ бас тырна Бас қ а тырналар т ұқ ымдасына қ ара ғ анда А қ бас тырнаны ң денесі кіші болып келеді. Шекесінде айдар т ә різді ұ зын а қ қ ауырсындары бар. Қ анатыны ң ұ зынды ғ ы 42 – 54 см, салм. 2 – 3 кг-дай. Басы, мойныны ң асты мен омырауы қ ара, ал бас қ а қ ауырсындарыны ң т ү сі к ө кшіл с ұ р болады. Құ с ойна ғ ы кезінде ө здеріне т ә н қ имыл- қ оз ғ алыстар жасап, «тырналар биін» билейді. Ж ұ птасып, жерді аздап ш ұңқ ырлап, о ғ ан құ р ғ а қ ш ө п т ө сеп, ұ я салады. Мекиені мен қ оразы 1 – 2 ж ұ мырт қ аны 28 – 30 к ү ндей кезектесіп басады.

Қ ызыл кітап - б ұ л қ ауіп - қ атер дабылы. Т ү рді ң б ұ л кітап қ а енгізілуі, о ғ ан ерекше к өң іл б ө лу керек екендігін білдіреді, к ө біне арнайы қ ор ғ ау шаралары қ ажет, ә йтпесе т ү рді ң м ү лдем жо ғ алып кетуі м ү мкін.