Мазм ұ ны: Ө мірбаяны Асыл тегі Естеліктері А ң ыз әң гімелері Ө ле ң тол ғ аулары Дерекк ө здері

Өмірбаяны Б ұқар жырау Қалқаманұлы ( ) қазақтың ұлы жырауы, 18 ғ. жоңғар басқыншыларына қарсы Қазақ- жоңғар соғысының бастаушысы әрі ұйымдастырушысы атақты Абылай ханның ақылшысы. Шыққан тегі Арғын тайпасының қаржас руынан. Заманындағы сыншылар оны «көмекей әулие» деген. Сөйлегенде көмекейі бүлкілдеп, аузынан тек өлең сөз төгіледі екен.Сырдария облысы Қазалы уезі көшербай болысының 6 шы ауыл. "ҚараҚ" деген жер.18 ғ.жоңғарАбылай ханныңАрғын

Б ұқ ар Жырау қ аза қ хал қ ыны ң Жо ңғ ар бас қ ыншылы ғ ы т ұ сында, елді ң болаша ғ ы қ ыл ү стінде т ұ р ғ ан кезде ө мір с ү ріп, сол алма ғ айып заманда ғ ы к ү рделі м ә селелерге ө з жырларымен жауап бере білді. Жо ңғ арларды ң іштей іріп, азып-тозуы ү шін ұ тымды саясат қ олдана отырып тарих сахнасынан кетуіне қ олайлы жа ғ дай жаса ғ анын ма қ танышпен жырлайды. Осындай ауыр с ә ттерде Абылай хан ғ а д ұ рыс ке ң ес беріп, ел-ж ұ ртты бас қ ыншы жау ғ а қ арсы к ү ресте біріктіруге, бір туды ң астына топтастыру ғ а к ү ш салды. Ө зіні ң саяси- ә леум. м ә нді жыр-тол ғ ауларымен сол жалынды к ү ресті ң жыршысына айналды. Осы ма қ сатта ол Абылай ханды бірден-бір қ ажетті басшы санап, о ғ ан халы қ бірлігін са қ тап қ алатын к ө сем т ұ р ғ ысында ү лкен сенім артты. Абылай хан да сол биік талаптан табылып, елді ң бірлігі мен жар қ ын болаша ғ ы ү шін жан аямай қ ызмет етті. Жырау сол азатты қ жолында ө лімге бас байлап, ерлікті ң небір ғ ажайып ү лгілерін к ө рсеткен хан мен оны ң батырларын жыр ғ а қ осып, оларды ң ө шпес ә деби бейнелерін жасады. Ә сіресе, Абылай ханны ң к ө регендігі мен даналы ғ ын, ауыр кезе ң, қ иын с ә ттерде ел ұ йыт қ ысы бола білгенін ас қ а қ жырлады:Жо ңғ ар Қ ай ғ ысыз ұ й қ ы ұ йы қ тат қ ан, ханым-ай, Қ айырусыз жыл қ ы ба қ тыр ғ ан, ханым-ай, Қ алы ң сыз қ атын құ штыр ғ ан, ханым-ай. Ү ш ж ү зден ү ш кісіні құ рбан қ ылсам, Сонда қ алар ма екен қ айран жаны ң -ай!. Осы бір шума қ жырда халы қ пен ханны ң байланыс-бірлігін қ иыннан қ иыстыра білген. Жырауды ң Абылай ханны ң қ асында, Ал, тілімді алмаса ң, Ай, Абылай, Абылай, Қ аза қ ты ң ханы Абылай, Хан ғ а жауап айтпасам, Басы ң а біткен к ү ні ң із, Ай, Абылай, сен он бір жасы ң да, Ал, айтамын, айтамын атты тол ғ ауларында ханны ң сол кездегі ұ стан ғ ан саясаты мен к ө регендігі, ал ғ ырлы ғ ы мен білгірлігі сипатталады. Ал,Садыр, қ айда барасы ң ?, Б ұқ ареке ң біз келдік, А қ ан, Т ө бет байлар ғ а деген жырларында ол ел болаша ғ ы, татулы қ м ә селелерін с ө з етеді.

Асыл тегі

1993 жылы Баянауыл ауылының орталығында қазақтың ақыны, мемлекеттік қайраткері және ойшылы Бұқар жыраудың 325- жылдығына арналған ескерткіш орнатылды. Ескерткіш Сәтбаев көшесінің бойында мәдениет үйінің алдында орналасқан.

Қарағанды. 1 шілде. Қарағандыда Бұқар жырау ескерткішінің ашылу рәсіміне өтті. Бұқар жырау ескерткішінің авторы - Қазақстан суретшілері одағының мүшесі, мүсінші - Жеңіс Молдабаев. Ескерткіш Қазақстан суретшілері одағының Қарағанды облыстық ұйымының көркем өндірістік комбинатында жасалған. Ол қоладан құйылған. Оның биіктігі - 4,2 метр, салмағы - 3,4 тонна.

Бұқар жырау ауданы - Қарағанды облысы. Бұқар жырау ауданы - Қазақ поэзиясының тарихындағы ең соқталы тұлғалардың бірі Бұқар жыраудың есімін иеленген аудан 1928 жылы негізі қаланған Тельман және 1938 жылы ашылған Ульянов аудандарының бірігуі нәтижесінде 1997 жылдың 23 мамырында құрылды. Ауданның орталығы - Ботақара поселкесі (Бұрынғы Ульянов поселкесі). Аудан аумағы 14,6 мың шаршы километрге тең. Аудан халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 60,7 мың адамды құрады. Ауданда 27 ауылдық әкімшілік, 74 ауылдық елді мекен, 3 кент бар.

1993 жылы 18 тамыз айында Бұқар жырауға арналған Қазақстанның пошталық маркасы шығарылды. Безендіруші Т.Ниттнер. Офсет талшықпен борланған қағаз. Көп түсті боз. Кертпелері: 13,75:13. Өлшемі: 40х26. Парақта 5х10=50 марка.

Бұқар жырау атындағы облыстық әдебиет және өнер мұражайының негізі 1990 жылдың 1 ақпанында қаланып, 1992 жылғы 22 наурызда салтанатты түрде ашылды. Қазіргі кезде мұражайда 47 мыңнан астам экспонат бар. Оның ішінде жуығы түпнүсқа болып есептеледі. Мұражайдың орналасқан үйі ескі сәулет бойынша 1897 жылы салынған, айшықты оюлармен көмкерілген мейлінше көрікті ағаш үй. Оның іші шамамен бес жүз шаршы метрдей. Осыдан 267 шаршы экспозицияға пайдаланылуда.

Бұқар жырау жерленген Далба тауының етегінде халқымыз әулие деп танитын ұлы абыздың кесенесі салынып, ол 1993 жылы 21 тамыз күні салтанатты түрде ашылды. Табаны үш таған болып келетін, биіктігі 12 метрге жететін бұл ғимарат қазақтың ұлттық бас киіміне ұқсас келеді де, кезінде ұлы бабамыз аңсап кеткен үш жүздің, бүкіл елдің бірлігін бейнелейді. Кесененің ашылу салтанаты көне Далба тауы етегіндегі шалқар тойға ұласты.

Бұқар жырау атындағы Орталық қалалық кітапхана Қарағанды облысы, Шахтинск қаласында орналасқан. Бұқар жырау атындағы Орталық қалалық кітапхана Шахтинск қаласының басты өкілдік кітап қоймасы, тұрғындарға қызмет көрсететін анықтамалық- библиографиялық және әдістемелік орталық болып табылады.

Аңыз, әңгімелер Абылай хан жо ңғ арлар ғ а қ арсы бір жоры қ та алдын барлау ү шін, мы ң адамды екіге б ө ліп, бір тобын Қ араб ұ жыр Қ анжы ғ алы Жанатай ғ а, екіншісін сол рудан шы ққ ан а қ са қ ал Б ө генбай ғ а бастатып, ілгері жіберіпті. Екеуі де ханны ң ерж ү рек, сенімді батырлары екен. Батырлар ұ за қ уа қ ыт бойы орала қ ойма ғ ан со ң, Абылай уайымдап, ө зіні ң к ө ріпкел жырауы Б ұқ ардан: "Мені ң жігіттеріме не болды екен, оралмауына не себеп?" деп с ұ рапты. Сонда Б ұқ ар айтыпты: "Жанатай Тал қ ы ар қ ылы барады, ал Б ө генбай Құ лжан батыр секілді қ иыннан жол тауып ө теді. Ал енді Хан-Баба болса, к ө п ұ замай қ айтып келер. Тал қ ыны ң асуы қ ысы ңқ ы ә рі қ ауіпті" депті. Абылай ішінен Жанатайды ң зор қ ауіпке душар бол ғ анын сезді. Жырау с ө зін жал ғ астырып: "Жанатай б ұ зып-жарып ө тіп, ұ лысын олжалайды. Жанатай ә келген а ққұ ба қ ызды Абылай с ұ лтан алады" дейді. Абылайды ң айтуынша, сол жол ғ ы болжалды ң орындалуынан со ң, т ө бесі к ө кке жеткендей зор қ уаныш қ а б ө ленсе керек...… Абылай бірде халы қ ты жинап, ұ намсыз ісі ү шін ұ лы ж ү зді ң биі Ерден батырды ң ауылын шауып алу ғ а жарлы қ беріпті. Ханны ң қ а һ ар ғ а мінгені сондай, б ұ л жолы оны ң қ асына ешкім де ма ң айлай алмаса керек. Сондай жинал ғ ан халы қ ты ң с ұ рауымен Б ұқ ар жырау хан ғ а келіп б ұ лайша жыр тол ғ а ғ ан екен: " Ә й, Абыйлай, Абыйлай! Сені ң да ңқ ы ң Арсы мен К ү рсіге жетіп, таумен таласты. Босат қ ан құ лдары ң бес қ а қ па ғ а сыймайды. Алатаудан асы ң ыз, ашуы ң ызды басы ң ыз, сонда алашапанды Ерден құ лы ң ызды ң мал-м ү лкі сексен санды қ болып алды ң ыз ғ а келмей ме?" деген екен.… Қ аржас Қ ал қ аман батырды ң баласы Б ұқ ар жырау деген қ ария бол ғ ан екен. Заманында ғ ы сыншылар ол кісіні "к ө мекей ә улие" дейді екен. К ө мекейі б ү лкілдеп с ө йлейді де отырады екен. Қ ара с ө з жо қ, аузынан шы ққ ан с ө зіні ң б ә рі жырлауменен шы ғ ады екен. Сол Б ұқ ареке ң Абылай хан ғ а айт қ ан екен: "Сенен б ұ рын жеті ханды жебеледім, кеше Е ң сегей бойлы Ер Есім хан ғ а да жолдас болдым. Сен оны ң т ү стігіне де жарамайсы ң " деп. Абылай хан бір жа ққ а аттанарда Б ұқ ареке ң ді алдырып, айды ң, к ү нні ң с ә тін с ұ райды екен. Сонда Б ұқ ареке ң : "Сарыбура келіп, сені ң туы ң ны ң т ү бінде т ұ рып п ә лен жа ққ а қ арай шабынды" дейді екен. Сол айт қ ан жа ғ ына бет алып аттанса, шауып, жаншып алып келеді екен. Егер Сары бура келіп туы ң ны ң т ү бінде ш ө гіп, мойнын салып жатып алды" десе, аттанбайды екен. Ол заманда Сарыар қ ада орыс деген ж ұ рттан нышан жо қ екен. Абылай хан ғ а с ә лемдеме беріп: " Ө зі ң е қ ара ғ ан ж ұ ртты бізге жау қ ылма" деп сыйлап т ұ рады екен. Олай-б ұ лай ж ү рген саудагерлері Абылай ғ а тарту-тарал ғ ы беріп, ешкім тимеске хат алып кетеді екен.…

Өлең, толғаулары 1. Ай не болар к ү ннен со ң ? 2. Ай, Абылай сен он бір жасы ң да 3. Ай, заман - ай, заман - ай, 4. Айналасын жер т ұ т қ ан 5. Алыстан қ ызыл к ө рінсе 6. Арам бол ғ ан жиырма бес 7. Арту, арту бел келсе 8. Ас қ ар тауды ң ө лгені 9. А қ са ң нан биік тау болмас 10. Жал, құ йры ғ ы қ аба деп 11. Жас туралы 12. Керей қ айда барасы ң ? 13. С ә лем - с ө зді ң анасы 14. Тілек 15. Қ аза қ ты ң ханы Абылай 16. Қ ара ар ғ ыма қ арыса 17. Құ былып т ұ р ғ ан б ә йшешек 18. Ә лемді т ү гел к ө рсе де

Дерекк ө здер Тарихи т ұ л ғ алар. Танымды қ - к ө пшілік басылым. Мектеп жасында ғ ы о қ ушылар мен к ө пшілікке арнал ғ ан. Құ растырушы: То ғ ысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. Алматыкітап баспасы, 2009 ISBN ISBN « Қ аза қ стан»: Ұ лтты қ энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы « Қ аза қ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN , II том Қ аза қ энциклопедиясы»ISBN