Табиғаттағы, химиялық реакциялар тірі организмдер мен адам тіршілігіндегі химиялық реакциялар «19 М.Мақатаев атындағы жалпы орта мектебі » коммуналдық мемлекеттік мекемесі Битабарова Хадиша Исабековна химия пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға оттектің, көміртектің, азоттың табиғаттағы айналымы, қасиеттері, қолданылыуы жайында мәлімет беру. Оқыушылардың заттарды элемент тұрғысынан танып, заттардың құрамын жаза білуге үйрету.

Күтілетін нәтижесі Оқыушылар оттектің, көміртектің, азоттың табиғаттағы айналымы, қасиеттері, қолданылыуы жайында мәлімет алады.Оқыушылар заттарды элемент тұрғысынан танып, мағлұмат пайда юолады, заттардың құрамын жаза білуге үйренеді.

Қызығушылықты ояту І. Ой қозғау. Үй тапсырмасын тексеру және қайталау мақсатында, 4 – топқа мынадай тапсырмалар береміз. 2Cu + O 2 = 2CuO 2Al + 6HCl = 2AlCl 3 + 3H 2 CuO+ 2HCl = CuCl 2 + H 2 O 2H 2 O = 2H 2 + O 2 N 2 + 3H 2 =2NH 3 Fe + CuCl 2 =Cu + FeCl 2 3NaOH + FeCl 3 = Fe(OH) 3 + 3NaCl (CuOH) 2 CO 3 = 2CuO + H 2 O + CO 2 Осы жазылған реакция теңдеулердін ұқсастықтары бойынша біріктіріңдер. 1-топ Осы реакция теңдеулерінің ішінде қосылу реакциясына қайсысын жатқызған болар едіңдер. Анықтама бере аласыңдар ма? 2-топ Осы реакция теңдеулерінің ішінде айырылу реакциясына қайсысын жатқызған болар едіңдер. Анықтама бере аласыңдар ма? 3-топ Осы реакция теңдеулерінің ішінде орынбасу реакциясына қайсысын жатқызған болар едіңдер. Анықтама бере аласыңдар ма? 4-топ Осы реакция теңдеулерінің ішінде алмасу реакциясына қайсысын жатқызған болар едіңдер. Анықтама бере аласыңдар ма? Оқушылар өз білгендерімен барлық реакция түрлерін ұқсас топтарға жіктейді. Тақтаға шығып қорғайды

Қосымша 1 Нұсқа 1 Тест сұрақтары 1. Екі жай зат қатысып,бір күрделі зат түзетін реакция. А) айырылу. В)орынбасу. Б) қосылу. Г) алмасу. 2.Химиялық реакциялардың неше типі болады? А) 2 В) 4 Б) 3 Г) 5 3. Орынбасу реакциясын көрсет. А)C + 2H 2 = CH 4 В)NaOH + HCL = NaCl + H 2 O Б) CaCO 3 = CaO + CO 2 Г) Zn + 2HCl = ZnCl 2 + H 2 4.Айырылу реакциясының белгісін табыңыз. А)бір күрделі заттан екі немесе одан да көп зат түзеді. Б)екі жай зат бірігіп, бір күрделі зат түзеді. В) екі күрделі заттан екі басқа күрделі зат түзіледі. Г) бір жай зат және бір күрделі зат қатысады. 5.Темір шегені мыс хлориді () ерітіндісіне салғанда жүзеге асатын химиялық реакция. А) айырылу. В) алмасу. Б) орынбасу. Г) қосылу 6.Мына реакция теңдеуін теңестіріп, қай типке жататынын анықта. Al + S = Al 2 S 3 А)3Al + S = Al 2 S 3 Орынбасу. Б) Al + S = Al 2 S 3 Алмасу. B)2Al + 3S = Al 2 S 3 Қосылу. Г)4Al +6 S = 2Al 2 S 3 Айырылу.

Қосымша 2 Нұсқа 2 Тест сұрақтары. 1.Бір күрделі заттан екі немесе одан да көп жай зат түзілетін реакция. А) айрылу. В)алмасу. Б) қосылу. Г) орынбасу. 2. Қосылу реакциясын көрсет. А)C + 2H 2 = CH 4 В)NaOH + HCL = NaCl + H 2 O Б) CaCO 3 = CaO + CO 2 Г) Zn + 2HCl = ZnCl 2 + H 2 3. Орынбасу реакциясының белгісін көрсет. А)бір күрделі заттан екі немесе одан да көп зат түзеді. Б) бір жай зат және бір күрделі зат қатысады. В) екі күрделі заттан екі басқа күрделі зат түзіледі. Г) екі жай зат бірігіп, бір күрделі зат түзеді Химиялық реакциялардың неше типі болады? А) 2 В) 5 Б) 4 Г) 3 5. Мыс сымды жаққанда мыстың оттегімен әрекеттесу реакциясы. А) айырылу. В) қосылу Б) орынбасу. Г) алмасу. 6.Мына теңдеуді теңестіріп, қай типке жататынын анықта. ZnO = t Zn + O 2 А)ZnO = t 2Zn + O 2 Қосылу. Б)4ZnO = t 2Zn +2 O 2 Алмасу. В)2ZnO = t Zn + O 2 Орынбасу. Г)2ZnO = t 2Zn + O 2 Айырылу

Қосымша 3. Жауап кілті Барлық жауап «5» Бір қате «4» Екі – үш қате «3»

Жаңа сабақ Денедегі зат алмасу процесі қуат алмасуымен тығыз байланысты. Зат алмасу барысында қоректік заттардағы потенциалдық энергия босанып, ол механикалық, жылу, электр, сәуле энергияларына айналады да, ең соңыңда организмнен жылу түрінде бөлінеді. Демек, организмге энергия қоректік заттар құрамында келеді де, ол тіршілік әрекеттерін атқаруға, түрлі өнімдер өндіруге жұмсалады. Өлі табиғаттағы энергия алмасуынан жасушаларда жүретін процес-тер үш түрлі принциппен ерекшеленеді 1) қоректік заттардың химиялық энергиясы жылу энергиясына айналмай-ақ бірден әртүрлі жұмыстар атқаруға пайдаланыла береді және энергияның басқа түріне ауыса алады. Демек, тірі организм хемодинамикалық принциппен жұмыс істеп, энергия көзін тиімді пайдаланады. 2) тірі организмде энергия мысқалданып бөлінеді. Бұл организмді Энергиялық думпуден сақтап, қуатты толық пайдалануға мүмкіндік береді. 3) көмірсулар, белоктар, майлар ыдыраған кезде бөлінген энергияның артық мөлшері энергияның биологиялық аккумуляторы мол қуатты заттардың (макроэрттердің) құрамына ену арқылы организмде жинақталып, қорда сақталады.

Организм қабылдаған жалпы энергияны қоректік заттардың қуаттық құндылығына сүйене отырып анықтайды. Ал, қоректік заттардың қуаттық құндылығын анықтау үшін арнаулы аспап- калоримет-риялық құты (бомба) қолданылады. Бомбаның ішіне 1 г зерттелетін зат салынады да, оны таза оттегімен толтырып, электртогын қосып, жағады. Зерттелетін зат бөлген жылу мелшері Джоуль бірлігімен өлшенеді. Калориметриялық бомбада жанғанда 1 г көмірсу 17,6 кДж (4,1 ккал), 1 г белок 24,3 кДж (5,7 ккал), 1 г май 38,9 қДж (9,3 ккал) энергая бөледі. Организмде белок толық тотықпайды белок құрамынан бөлінген амин тобынан түзілген несепнөр өзімен бірге біршама энергияны ұстап қалады. Осымен байланысты белоктар организмде 17,6 кДж (4,1 ккал) ғана энергия бөледі.

Тірі табиғат химиялық құрылыммен сипатталады. Негізгі химиялық механизмдер және негізгі заттар барлық тірі табиғата бір тұтас. Барлық ақуыздар жиырма аминқышқылдардан, барлық нуклеин қышқылдар төрт нуклеотидтерден құралады. Бір және сол атомды құрылымдар барлық организмдерде болады. Биохимиялық процестер іргелі және ұқсас (біртекті) болып келеді. Организмнің және клеткалардың қасиеті және құрылысы, ақуыздарды синтездеуге генетикалық ақпаратын беретін, яғни заң шығаруға ие болатын нуклеин қышқылдармен (ДНК және РНК) басқарылады. Ақуыздар өз кезегінде орындаушы болып келеді, өйткені клеткадағы бір де бір химиялық реакциялар арнай ферменттер қатысуынсыз жүрмейді. Организмдегі химиялық реакциялар метаболизмнің көп сатылы процестеріндегі тура және қайтымды байланыстармен реттелген сияқты, клеткалы және клетка ішілік мембраналармен жүзеге асатын компартментация әсерінен реакцияның кеңістіктік бөлінуімен реттеледі.

4.Зерттеу жұмыс. «Қандай элементтер тірі организмде кездеседі? Қауіпсіздік ережесі: 1) Тапсырманы жоспар бойынша орында 2) Заттарды ауызға апаруға немесе иіскеуге болмайды Бағалау парағы «5» балл 1) Жұмысқа белсенді қатысу 2) Өз білімдерін көрсету 3) Шешім жасау «4»балл: 1)жұмысқа қатысу 2) білімін көрсету «3» балл : 1)жұмысқа қатысу 2) білімін көрсетпеу «2» балл: 1) Жұмысқа қатыспау 2) Білімін көрсетпеу

Топ____________________ Кесте «Тірі организмдегі химиялық элементтер» Не істедік Не көрдік Қорытынды 1 тапсырма Айнаны қолдарыңа алып үрлеңдер. Айнаның бетінде не пайда болды? Қандай элементтер адам организміне кіреді деп ойлайсыңдар? 2 тапсырма Стаканда әк суы(Са(ОН)2) берілген. Түтік арқылы үрлеңдер. Қандай өзгеріс көресіңдер? Қандай элемент бар екенін білдіреді? ( көмірқышқыл газының әсерінен су лайланады) 3 тапсырма Алдарыңда тоттанған шеге және кесілген алма берілген. Екеуінің ұқсастығын тауып, ол нені білдіретінін анықтаңдар. Қандай элемент құрамында бар? ( темір ауада тоттанады қоңыр түске айналып)

Сұрақтарға жауап беріңдер 1.Қандай химиялық элементтерді анықтадыңдар? Оларға сипаттама беріңдер (периодтық кестедегі орны:топ,период... ) 2.Бұл элементтер организмдерге қалай түседі? 3.Тағы да қандай элементтер тірі организмдерде кездеседі? Олар не үшін қажет? Осы сұрағымыздың жауабы толық болу үшін презентацияны қарайық, оған кластер құрастырып шешім жасайық Компьютер қосылғанша дейін сергіту жасайық. Кластерлерімізді тақтаға іліп қорғайық. Қай топтың кластері түсінікті және қызықты болғанын бағалайық. Ол үшін алдарыңдағы үйректерді үнаған кластерге жабысту керек.

Бағалау Формативті бағалау: екі жұлдыз, бір ұсыныс. Топтағы оқушылар бағалау парақшаларына критерий арқылы бағалайды

Кері байланыс Бүгінгі сабақта не үйрендім? Оқушы рефлексиясы

Үйге тапсырма Тақырыпты оқу