Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов Туған кездегі есімі:Мұхаммед Қанафия Қызметі:шығыстанушышығыстанушы, тарихшы, фольклоршы, этнограф,тарихшы фольклоршыэтнограф географгеограф, ағартушыағартушы Туған күні:1835 жыл Туған жері:Қостанай облысыҚостанай облысы Әулиекөл ауданы Күнтимес ордасыӘулиекөл ауданы Ұлты:қазақ Қайтыс болған күні:10 сәуір10 сәуір Қайтыс болған жері:КөшентоғанКөшентоған, Жетісу Әкесі:Шыңғыс Уәлиханов Анасы:Зейнеп Шорманова Жұбайы:Айсары Уәлиханова Балалары:жоқ

ғалым этнограф ағартушы тарихшы географ фольклортанушы

Өмірбаяны Шоқан 1835 жылдың қараша айында Құсмұрын бекетінде қазіргі Қостанай облысы Сарыкөл ауданындағы Күнтимес ордасында (қыстауында) атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген. Әкесі Шыңғыс Уәлиханұлы сол кезде Аманқарағай дуанының (орталығы Қараоба мекені) аға сұлтаны болған. Округ орталығы 1844 жылы Құсмұрын қамалына ауысқаннан кейін дуан аты Құсмұрын болып өзгертілді. Шоқанның өз атасы Уәли Орта жүздің ханы болған. Арғы атасы Қазақ Ордасының Ұлық ханы Абылай, Шоқан оның шөбересі. Шоқанның балалық шағы қыс кезінде Обаған бойындағы Күнтимес ордасында, жаздаЕсілдің оң саласы Аққанбұрлық алабындағы ата жайлауда өткен. Әжесі Айғаным тұратын Сырымбеттегі хан ордасында да балдәурен күндерін өткізген.«Жеті жұрттың тілін білуге тиісті» хан тұқымы болғандықтан, Күнтимес ордасындағы әкесі ашқан ауыл мектебінде хат таныған Шоқан сол мектепте ортағасырлық қыпшақ- шағатай тілін меңгереді, парсыша, арабша тіл сындырады.1835 жылдыңқарашаҚостанай облысыСарыкөл ауданындағыАбылайжаздаЕсілдіңАққанбұрлықжайлаудаКүнтимесхат

Шоқанның жақын туыстарының естеліктеріне қарағанда, ол бала кезінен білімге бейім әрі құмар болған. Шоқан тарихи аңыз-әңгімелерге ерте бастан-ақ қызыққан. Ол жастайынан данагөй билердің әңгімелерін, акындардың өлең- жырларын зор ықыласпен тыңдап өсті. Оған тәрбие беруде сұлтан әулетінен шыққан әжесі Айғанымның ықпалы күшті болды. Ол жас Шоқанға ежелгі қазақ аңыздарын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдері мен даналық сөздерін жиі айтып отыратын. Шоқан 12 жасына дейін Құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. Шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды.

Шоқанның ата-бабалары атақты сұлтандар әулетіне жатады. Оның арғы бабасы Абылай хан XVII ғасырдағы айбынды қазақ билеушілерінің бірі болды. Ал атасы Уәли хан патша үкіметі ресми түрде бекіткен қазақтың соңғы ханы еді. Шоқанның әкесі - Шыңғыс Уәлиханов білімді адам болған. Ол 1834 жылы Омбыда Сібірдің казак әскери училищесін бітіріп, орыс армиясында жоғары әскери шен - полковник атағын алды және Қазақстанды басқару аппаратында бірсыпыра жауапты қызметтер атқарды: Құсмұрын округінің аға сұлтаны, Сібір қырғыздарының облыстық басқармасының кеңесшісі,Көкшетау округінің аға сұлтаны болды. Россияның алдында сіңірген еңбегі үшін оған өмірлік мұра ретінде дворян атағы берілді. Шоқаннын анасы жағынан туыс нағашылары Баянауыл өлкесіндегіатақты Шормановтар әулеті болатын. Шорманов Мұса орыс армиясының полковнигі, белгілі қазақ биі, Баянауыл сыртқы округының аға сұлтаны еді.Абылай ханУәли ханШыңғыс Уәлиханов1834 жылыКөкшетаудворянБаянауыл өлкесіндегіШормановтар әулетіШорманов МұсаБаянауыл

Шоқан Уәлихановтың пікірінше, халықтық психологиясын көрсететін белгілердің бірі сол халықтың тіл байлығы, сөз өнері, шешендік қасиеттері. Ол сөз өнері халық бойына біткен зор таланттың, керемет қабілеттің, ақындық қуаттың белгісі деп санады. "Халықтың тұрмысы мен әдет-ғұрпы, деп жазды ол, бәрінен де артық көрініс табады. Өткенді қастерлеу мен аңыздардың молдылығы терістік және Орта Азия көшпелі халықтарының ерекше қасиеті. Қазақ тілінде араб тіліндегідей жасама бояу сөздер жоқ, ол нағыз таза тіл". Ғұлама ғалымның осы пікірлерін кең-байтақ өлкемізде болған орыс, украин, поляк зиялылары да қостайды. Шоқанның психологиялық пікірлерінің екінші бір арнасы оның дін жөніндегі толғаныстарымен астарласып жатады.Орта Азия

Еңбектері Қазақ халық поэзиясының түрлері жөнінде Алтышаһар немесе Қашқария туралы Қазақ шежіресі Сот реформасы жайында хат Қырғыздар туралы жазбалар Іле өлкесінің географиялық очерктері Ұлы жүз туралы

1858 жылғы Қашқарияға, Шығыс Түркiстанға сапары.

Ш.Ш. Уәлиханұлы, 2010 Қазақстан пошта маркасы.2010Қазақстанпошта маркасы Ш.Ш. Уәлиханұлы, 1965 КСРО пошта маркасы.1965КСРОпошта маркасы

Шота-Аман Уәлиханов - Мемлекеттік Елтаңбаның авторы. Ш.Уәлиханов ұрпағы