Қазақстан Республикасы қазіргі таңда дүние жүзіндегі ірі мұнай өндіруші елдердің қатарына қосылып, дүние жүзі бойынша мұнайдың дәлелденген қорынан – 13, газ және конденсаттан – 15, мұнай өндіру көлемі жағынан 28 орын алады. Қазақстан дәлелденген қоры және мұнай өндіру көлемі бойынша ТМД елдерінің арасында екінші, ал газ бен конденсаттың қоры бойынша – төртінші орын алады. Еліміздің территориясында 200-ден астам мұнай және газ кен орындары бар. Табиғи газдың негізгі қоры екі облыста шоғырланған: Батыс Қазақстандағы (Қарашығанақ) және Ақтөбедегі (Жаңажол). Мұнай кен орындарындағы ілеспе мұнай газының потенциялы зор. Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орны - Батыс Қазақстан облысының Бөрлі ауданы жерінде, Орал қаласынан шығысқа қарай 150 км жерде орналасқан Қазақстандағы ірі мұнай-газ кен орны. Елде өндірілетін барлық газдың 45% және мұнайдың 16% құрайды жылы КПО 136 миллион баррель мұнай эквивалентін өндірді жылы ашылған.Батыс Қазақстан облысыныңБөрлі ауданыОралҚазақстандағы2013 жылы1979 жылы

КЕН ОРЫН ИГЕРУДІҢ ЖОБАСЫ Қ арашы ғ ана қ м ұ най кен орныны ң игерілуі 1989 жылды ң мамыр айынан басталды жылдан бастап м ұ наймен бірге су ж ә не газ косылып шы ғ а бастады жылы мы ң тонна с ұ йы қ ө ндірілсе, оны ң мы ң тоннасы м ұ най, сулану 1.94 пайыз, газ ө ндіру млн. м 3 болды жылы мы ң тонна с ұ йы қ ты қ ө ндірілсе, оны ң мы ң тоннасы м ұ най, сулану 56.0 пайыз, газ ө ндіру млн. м 3 болды жылы мы ң тонна с ұ йы қ ты қ, мы ң тонна м ұ най ө ндіріліп, сулану 65.8 пайыз, газ ө ндіру млн. м 3 - қ а жетті. Ал 2006 жылы б ұ л к ө рсеткіштер, с ұ йы қ ө ндіру мы ң тонна, м ұ най ө ндіру мы ң тонна, газ ө ндіру млн. м 3, ал сулану 74.1 пайызды к ө рсетті. Игеру ұңғ ылар саны 146. Істеп т ұ р ғ ан ұңғ ылар саны 130, істемейтіні – 17. Оны ң ішінде фонтандык т ә сіл 31, механикалы қ т ә сіл 115 ұңғ ы. Кен орын бойынша айдау ұңғ ылары 59-ды құ райды. Іс ә рекеттегісі 33, ж ұ мыс істеп т ұ р ғ аны-32.ІІІ-кешен бойынша фонтанды қ т ә сілмен 2, механикалы қ т ә сілмен 32 ұңғ ы ж ұ мыс істеді. ІІІ-кешен бойынша 10 айдау ұңғ ысы ж ұ мыс жасап т ұ р жыл ғ ы кен орныны ң ә р кешені бойынша м ұ най ө ндіру. I кешен бойынша мы ң тонна II кешен бойынша мы ң тонна III кешен бойынша мы ң тонна IV кешен бойынша мы ң тонна

Қарашығанақ кен орнында 2003 жылы мұнай өндіру ұңғылары 2766,9 мың тонна мұнай берді. Зерттеу нәтижесінде осы жылы қабат қысымы 118 ұңғыда тұрақты болды. Зерттеуде 208 ұңғының кысымы өлшенеді. 8 өндіру үңғыларына зерттеу жүргізілді. Алынған нәтижелер бойынша индикаторлық қисық түрғызуылуы әсер етеді. Төменде игеру кешендеріндегі зерттеу жүргізілген ұңғылар саны көрсетілген: І-кешенде 8 ұңғы ІІ-кешенде 29 үңғы Ш-кешенде 22 ұңғы ІV-кешенде 3 ұңғы

Кен орынның физика- химиялық қасиеттері Кен орныны ң м ұ найлы б ө лігін қ асиетіне қ арап о ң т ү стік-батыс ж ә не солт ү стік-шы ғ ыс деп б ө леді. О ң т ү стік-батысыны ң м ұ найы ауыр (орташа ты ғ ызды қ 861 кг/м 3 ). Онда ғ ы газды ң орташа м ө лшері 520 м 3 /м. Солт ү стік-шы ғ ыс ала ң ында ғ ы м ұ най же ң іл (орташа ты ғ ызды қ 830 кг/м 3 ). М ұ нда газды ң құ рам м ө лшері 900 м 3 -ге жетеді. Конденсатты ң ты ғ ызды ғ ы 778-ден 814 кг/м 3. Конденсатта парафинні ң м ө лшері 1,8-3,0%, шайырлы ғ ы 1,0- 1,7%, к ү кірттілігі 0,55-2,16%, меркаптандар ү лесі 0,09-0,26%. 200°С- қ а дейінгі температурада булану ғ а ұ шырайтын фракциялар %-і құ райды, 300°С- қ а дейінгілері 60-77,5%. Конденсатта ғ ы нафтен м ө лшері 21,0-44,77% ж ә не ароматтылы ғ ы 6,2-13,6% жа ғ дайында к ө міртекті метан қ атары 49-68%-і құ райды. М ұ найды ң ты ғ ыздылы ғ ы 8-10-нан 888 кг/м 3 -ге ауыт қ иды. Онда к ү кіртті ң м ө лшері 0,54-1,98%, парафині 3,71-6,64%, асфальтендер 0,07-0,71%, 200°С- қ а дейінгі температурада буланып кететін фракция м ө лшері 20-43%, 300°С- қ а дейінгісі 38-60%. Конденсатта ғ ы сия қ ты м ұ найда да метанды к ө мірсутекті ң ү лесі басым.парафинні ңшайырлы ғ ык ү кірттілігімеркаптандар

Су – мұнай эмульсиясы М ұ най эмульсиясы деп бір-бірінде ерімейтін ж ә не ұ са қ дисперсті бытыра ңқ ы к ү йде болатын м ұ най мен қ абат суларыны ң механикалы қ қ оспасын айтамыз. Қ абатта ж ә не ұңғ ы т ү бінде эмульсия т ү зілмейді. Олар ұңғ ы о қ панында т ү зіледі, сол себепті эмульсияны ң т ү зілу қ ар қ ынына ұңғ ыны пайдалану т ә сілі ә сер етеді. М ұ най эмульсиясы келесі т ү рде к ө рінетін энергиялар ә серінен пайда болады: механикалы қ энергия; газды ң ұ л ғ аю энергиясы; ауырлы қ к ү ші ә серінен пайда бол ғ ан энергия. М ұ най эмульсияларыны ң қ асиеттері: дисперстігі, т ұ т қ ырлы ғ ы, ты ғ ызды ғ ы, электрлік қ асиеті.

Ты ғ ызды ғ ы 1,679-дан 1,800 кг/м 3 дейін. М ұ най газ ерекшелігі, онда к ү кірт қ ыш қ ылыны ң барлы ғ ы. Кен орны бойынша гелиді ң барлы ғ ы 0,035% к ү кірт қ ыш қ ылы 0,05%. Нысандар бойынша газ факторы тиісінше 11 м 3,136 м 3 118м 3 құ райды. М ұ най ж ә не еркін газды ң балансты қ қ оры к ө лемдік ә діспен есептелінді ж ә не жылы КСРО ГКЗ бекітілген. Балансты қ м ұ най қ оры 153,2 млн.тн. М ұ най шы ғ ару коэффиценті бірлікті ң 0,585 ү лесін құ райды. Еркін газды ң балансты қ құ ны С 2 бойынша 1722.

Тауарлы мұнайды алудың негізгі технологиялық сұлбасы Кенорныны ң арнайы ерекшеліктерін ескере отырып м ұ най кенорнын т ұ р ғ ызуды жобалау кезінде қ олданады ж ә не келесі шарттар қ арастырылады: м ұ най, газ ж ә не суды жинау мен тасымалдау ү рдістеріні ң толы қ са ң ылаусызды ғ ы; ұңғ ылар ө німіні ң АТ ӨҚ -да газ бен с ұ йы ққ а б ө лінуі ж ә не ә рбір ұңғ ы бойынша оларды ң м ө лшерін ө лшеу; сулан ғ ан ж ә не суланба ғ ан м ұ найды бірге немесе б ө лек тасымалдау; ұңғ ы ө німдерін дайындау ж ә не оны одан ә рі өң деу ү шін м ұ най жинау коллекторларын пайдалану; м ұ найдан газды сапалы т ү рде айыру; а қ аба (сточный) суды дайындау ж ә не оларды ҚҚҰ ж ү йесіне беру; м ұ найды тауарлы сапа ғ а дейін дайындау (сусыздандыру ж ә не т ұ зсыздандыру); тауарлы м ұ найды ң м ө лшері мен сапасын д ә л автоматты ө лшеу;

1989 жылы НИПИМ ұ найгаз институты Қ арашы ғ ана қ кен орнын игеруді ң ал ғ аш жобасын жасады жылы ВНИГНИ институты мен Қ азНИГРИ экспедициясы кен орынны ң жалпы қ орын есептеу ж ұ мыстарын ж ү ргізді. Ал 1993 жылы НИПИМ ұ найгаз институты құ мк ө л кен орнын игеруді ң жалпы технологиялы қ схемасы жасалынды. Жасалын ғ ан технологиялы қ схема ЦКР МНП СССР-да ма құ лданып, негізгі игеру схемасы ретінде қ абылданды. Игеру схемасы бойынша кен орынны ң горизонттары 4 игеру объектісіне б ө лінген. Қ арашы ғ ана қ кен орнын ө ндірістік игеру жо ғ арыда атал ғ ан технологиялы қ игеру схемасы бойынша 1990 жылдан бері ж ү ргізіліп келе жатыр жыл ғ ы категория бойынша ұңғ ыма қ орын б ө лу сипаттамасы к ө рсетілген. Ө ндіруші ұңғ ыларды ң пайдалану қ оры талдау к ү ніне 194 ұңғ ыны құ рап т ұ р.

Ұңғы өнімін есептеу Кен орнын игеру барысында ө ндіру ұңғ ыларыны ң ж ұ мысы м ұ най, газ ж ә не суды ң шы ғ ымымен; бір қ алыпты (немесе б ү лкілдеу режимінде) ө нім берумен; м ұ найды ң сулану қ ар қ ынымен ж ә не жеке ұңғ ылар бойынша газ факторыны ң ұ л ғ аюымен сипатталады. Қ азіргі уа қ ытта м ұ най кен орындарында ұңғ ы ө німдерін ө лшеуге арнал ғ ан автоматты құ рыл ғ ылары: А-Спутнигі, Б- Спутнигі ж ә не В-Спутнигі ке ң інен қ олданылады. Оларды ң ж ұ мыс принципі бірдей. Қ ондыр ғ ылар бір-бірінен келесі к ө рсеткіштері бойынша ерекшеленеді: ж ұ мыс қ ысымымен, қ осылатын ұңғ ы санымен, ұңғ ыларды ң максималды ө лшенетін шы ғ ымымен, ө лшенетін параметрлер санымен, қ олданылатын жабды қ тар мен аспаптарды ң жина қ тылы ғ ымен.

В-Спутнигінің көмегімен сұйықтардың шығымын өлшеу барысында мұнай мен судың тығыздықтарын тұрақты деп есептейміз. Өлшеу нәтижелері сыйымдылықтың т/тәуліктегі толу уақытын ескере отырып қайта есептеледі және жергілікті автоматика блогында (ЖАБ- БМА) тіркеледі. Ұңғылардың шығару желілерінде (выкидная линияда) парафин жиналған жағдайда, оларды тазалау үшін ұңғы сағасынан бастап резиналы шарларға арналған сыйымдылыққа- 2 дейін мұнай ағынымен ығыстырылатын резиналы шарларды қолдану қарастырылған. В-Спутнигінің кемшілігі мынада, яғни парафинді мұнайларды өлшеу кезінде тарирлі сыйымдылыққа жиналған парафиндер оның анықтау дәлдігін едәуір төмендетуі мүмкін.

ҚОРЫТЫНДЫ Қ арашы ғ ана қ кен орны бойынша м ұ най ө ндіру 2119,2 мы ң тонна ғ а жетті. Су ө ндіру 6055,97 мы ң тонна, с ұ йы қ ө ндіру 8172,7 мы ң тонна, газ ө ндіру 197,4 млрд.м 3 /тонна, қ абат қ ысымы МПа. ІII-кешенде енгізілген б ұ рандалы сораптар саны 10, ө ндіру ұңғ ылар саны 34, су айдау ұңғ ысы 11- ге жетті. Сулану 68,4 пайыз, компенсация 30,3 пайыз. Ал су айдау 1595,7 мы ң тонна жылмен салыстыр ғ анда ө ндіру үңғ ылар саны т ұ ра қ ты, ал су айдау ұңғ ылар саны 5%- ғ а т ү сті. Қ абат қ ысымы бір қ алыпты. Кен орын бойынша техника-технологиялы қ к ө рсеткіштерін талдай келіп қ орыт қ анымыз кешенні ң м ұ най бергіштігін арттыру ү шін б ұ рандалы-сорапты қ олдануды жал ғ астыра беру керек.