Жоспары : 1) Асқын кернеу дегеніміз не ? 2) Қандай түрлері бар ? 3) Қандай жағдайда пайда болады ? 4) Асқын кернеу шектеуіштер.

Асқын кернеу дегеніміз – электрлік тораптағы кернеудің кернеу класына байланысты максималды жұмыс кернеуінің шамасынан қандай - да бір жоғарылауы. Асқын кернеулер кезінде оқшауламаның жұмысына қауіпті жағдайлар туады, себебі олар U р.max мәнін бірнеше есеге арттырады.

Асқын кернеулердің келесі сипаттамаларын білу қажет : 1. Асқын кернеу кезіндегі кернеу амплитудасының максимал мәнін U max немесе асқын кернеу еселігін k пр. 2.Асқын кернеудің әсер ету ұзақтығын. 3. Асқын кернеулер қисығының пішінін ( апериодикалық, тербелмелі, жоғары жиілікті және т. б.). 4. Электрлік тізбектегі элементтерді қамту аумағын. Асқын кернеулердің сипаттамалары :

Асқын кернеулердің төмендегідей түрлері бар : 1.Сыртқы ( найзағайлы ); 2.Ішкі ( электрлік тораптардағы өтпелі процестер ). Ас қ ын кернеулер До ғ алы қ қ.т. Феррорезонанс Найза ғ айды ң тікелей со ғ уы Индукциялан ғ ан Желіден тол қ ынны ң келуі Коммутациялы қ Квазистационарлы ж ә не стационарлы Сырт қ ы Желіні немесе трансформаторды қ осу Желіні ң А ҚҚ Трансформатор- ды ң с ө нуі Параметрлік резонанс Резонанс Ішкі

Ішкі асқын кернеудің пайда болуы Ішкі асқын кернеулер деп – торап элементтерінде жинақталған немесе энергия ( генераторлар, бастапқы параметрлердің өзгеруі кезінде ) көздерінен торапқа берілетін энергия тербелістерді айтады. Сыртқы асқын кернеуге қарағанда ішкі асқын кернеулердің түрлері көп болып келеді. Сондықтан да ішкі асқын кернеулердің пайда болу себептері де әр қилы ( желілердің, трансформаторлардың сөнуі және басқа да қосып - сөндірулер ; фазалардың ажырауы ; қысқа тұйықталулар ; оқшаулатқыштардың зақымдалуы және тесілуі ) Ішкі асқын кернеулер коммутациялық, квазистационарлы ( орныққан ), стационарлы болып бөлінеді.

Асқын кернеу шектеуіш – электрмен жабдықтау жүйелерінің құрылғыларын коммутация мен найзағайдың кесірінен болатын асқын кернеуден қорғайтын аппарат.

Асқын кернеу шектеіштің құрылымы АКШ негізгі элементі варистор (varistor, ағл. Vari(able) (Resi)stor- айнымалы, өзгермелі кедергі). АКШ-ның негізгі активті бөлігі тізбектей жалғанған варисторлар жиынтығынан тұрады. Ол бір немесе кернеу класына сәйкес, керек болған жағдайда бірнеше тізбектей немесе параллеь жалғанған бағандардан тұрады. Варистор негізінен мырыш оксидінен жасалады ZnO. Варистор полимерлі немесе фарфор оқшауламамен қапталады. Жоғарғы қақпағында тоқ жүретін шинаға жалғанатын болт бар. Төменгі жағында плита тірек арқылы жерден оқшауланған.

Асқын кернеу шектеуіштердің түрлері 1. Оқшауландыру түріне байланысты: полимерлі, фарфорлы 2. Конструктивті жасалуына байланысты: бір клолнкалы, көп колонкалы 3. Жұмыс кернеуінің шамасына байланысты: 6-10кВ, 35кВ, 110кВ, 220кВ т.б. 4. Орнатылу жеріне байланысты: АТҚ (ОРУ) және ЖТҚ (ЗРУ)

Фарфорлы АКШ фарфор оқщаулағыштың ішінде орналасқан, стеклопластик құбырдың ішіне тығыздалған варисторлардан тұрады. Артықшылықтары: - температураның ауытқуының құрылғыға әсерінің аздығы; - үлкен механикалық тұрақтылығы. Кемшіліктері: - ұзақ мерзімді пайдалану процесінде резеңке тығыздағыштың өз қасиетін жоғалтуы және фарфор оқшаулағыш қақпағына фланец бекітпесінің жабысуын жеткіліксіз қамтамасыз етілуі; - жарылу қаупі оте жоғары; - үлкендігі мен салмағының ауырлығы; - полимерлі АКШ-мен салыстырғанда жылулық сипаттамасының төмендігі; Қазіргі таңда, полимерлі АКШ шыққаннан кейін фарфорлы АКШ көп қолданылмайды.

Полимерлі АКШ көп молекулалы каучуктен жасалған полимер оқшаулағыштың ішіндегі варистор бағандарынан тұрады. Артықшылықтары: - жоғары гидрофобиялығы; - жоғары жарылыс қауіпсіздігі; - вандализмге шыдамдылығы; - салмағының аздығы; - фарфорлы АКШ қарағанда электрлік және разрядтық сипаттамаларының жоғарылығы; - тасымалдау және монтаждаудың қарапайымдылығы, дірілдік және соққылық әсерлерге шыдамдылығы; - табиғи және өндірістік ластану жағдайында жұмыс істеу қабілеті және т.б. Кемшіліктері: - қоршаған орта температурасының маусымдық ауытқуларының әсер етуі; - механикалық жүктемені дұрыс есептемеу варисторлардың жарылуына әкеп соқтыруы;

Бір бағанды (колонка) және көп бағанды АКШ.