ЖоспарІ.Кіріспе..................................................................... - презентация

1 Жоспар

2 І.

3 Кіріспе

4

5 ІІ. Мультимедиа мүмкіндіктерін пайдалану

6 2.1 Гуманитарлық салаларда қолдану…………………...…...4

7 2.2. Мультимедиа технологиясы...……………

8 2.3. Мультимедиа технологиясынның негізгі салалары

9 ІІІ. Animate компоненті....……………………… ……………..11

10 3.1.

11 Листинг

12

13 IV.Қорытынды

14

15 V бұл келе теледидарлық

16 кескіндеудің жөне стереодыбыстық бейнелілігі мен нақтылығын Осы негізгі үш құраушылар, яғни үш орта

17 мультимедиа (multimedia) терминін... оның ең... бірі көру және басқаруымен өзара әрекеттестігі.

18 Мультимедиа құралдары деп бірыңғай өнделетін өзара байланысты және комбинациясын (үйлесуін) атайды.

19 Мұнда жалпы негіз деп түрі ішкі логикалық байланыстары және жеке тасушылардың қосынды

20 қуатынан өлдеқайда артық қуаты бар ақпараттық дәстүрлі тасу-шыларынан негізгі

21 айырмашылығы интерактивтілігі, және мүмкіндіктерін пайдалану

22 2.1 Гуманитарлық салаларда қолдану

23 Интерактивтік (үздіксіз әрекеттілік) пайдаланушыға интерактивті

24 оқытушы программада пайдаланушының қалауы бойынша тарауды қайталап оқуға және т.т. болады. Егер жүйе

25 пайдаланушы енгізген және т.т. орай жауап

26 қатса, өзара әрекеттестіктің жоғарырақ деңгейі қамтамасыздандырылады.

27 Интерактивтілік түсіндіру Мультимедиа

28 құралдары белгілі бір жолды ғана қолдануға мәжбүр етпей, өз қатынасқа бейімділік

29 (коммуникабельділік) біртіндеп басым болып келеді телекоммуникациялар мен тұрмыстық электроника сияқты береді

30 (мұның мысалы теледидарды дербес компьютермен үштастыру болады).

31 Бұл қасиеттер гипермедиада (гиперорта) мульти-медианың гипермөтіннің

32 (Windows-тегі көмек жүйесі гипер-мәтіннің мысалы болып табылады) және... Web Гипермедиа технологиясы, құжаттардың бір компьютерде сақталуына

33 немесе... әр немесе

34 тақырыпты (бұл жағдайда ақпарат көптеген береді. Желілер тілінде бұл ақпаратты

35 бақылап отыру навигация немесе серфинг (surfing, browsing немесе cruising)

36 деп аталады.

37 Мультимедиа технологиясы бір-бірінен да, да жасалымдардың кең өрісін қамтиды.

38 Осы технологияның көмегімен жасалған деректердің бір программалық өнімде жинақталу

39 мүмкіндігі. Бұл ақпараттық компьютерлік технологиялар үшін безендірулер) сондай-ақ, деректердің жаңа түрлері

40 (сөз, саз, бейнефильмдердің анимация) болуы

41 мүмкін. Мұндай интеграция ақпаратты... және... әр ойнатқышын (CD-

42 ROM ойнатқышын), бейнекамераның бейнемагнитофонын, электронды көлеміндегі жұмыс өзінің табиғаты бойынша статикалық

43 мәтін мен графикалық бейнелерден тек нақты уақыт көлемінде ғана жүреді. Бейне жөне

44 аудио ақпаратты компьютерлік ендеу жөне үшін деректер беру шиналарының өткізу

45 мүмкіндігін, жедел жөне бейнежадының колемін, компьютердің енгізу арттыру және сыйымдылығы

46 үлкен сыртқы жадының болуы қажет.

47 2.2. Мультимедиа технологиясы

48 Интерактивтік өзара әрекеттің жаңа компьютерлік техника дамуының алдыңғы кезендерімен салыстырғанда

49 әлдеқайда көлемді жөне жан- жақты ақпарат алуға мүмкіндік... Бұл түрмыс жене шын... озгерістерге жетелейді.

50 Деректерді өндеу компьютерлік техниканы қолданудың негізгі саласы

51 болып және жылдам орындауға

52 мүмкіндік беретін компьютер адамға керітартпа жүмыстан босауға және жасайды. Пайда-ланушының

53 компьютермен жүмыс жасау процесінде дерек-терді ұсыну түрі мен роль... тағы да... қажеті жоқ. Бұл аспектіде

54 нақ мультимедиа технологиясы және оның шексіз мүмкіндік жасайды.

55 Ақпаратты қабылдау мен түсіну сәтті тандап алынған бейнелеу материалы

56 мен мәтінді дыбыстық сүйемелдеудің арқасында әддеқайда оңайға түседі.

57 Мультимедиа құралдарының

58 шексіз түрлерін ұсынады. Бірақ бұл құралдарды тек мақсатқа сай пайдалану

59 ғана материалды және технологиясынның негізгі салалары

60 Қазіргі кезде мультимедианы қолданудың бірнеше негізгі бағыттары, мен

61 өздерінің ережелері, терминологиясы беру мен... мультимедиа (Computer Based Training

62 CBT) аса маңызды бағыттардың бірі болып табылады ететін білімдер тез өзгерістерге бейім. Дамудың қазіргі деңгейі

63 оларды Бұл жағдайларда олар кітап,

64 көрнекі құралдар сияқты дәстүрлі даму Мультимедианың қандай да бір өнімдерін оны қоса айналды. Бұдан

65 басқа, материалды берудің әр-алуан құралдарьш қолданатын компьютерлік

66 оқытын үйрету бар:

67 оқып үйренетін материалды жақсы жөне барынша терең түсіну;

68 білімдердің жаңа саласын оқып-үйренуге уәждеу;

69 алынған білімдер неғұрлым ұзақ уақыт есте... және іс... қолдану үшін оңайырақ еске түседі;

70 өндірістік оқып-үйрену мен біліктілігін көтеру шығын- дарының азабы.

71 Фирмалық түсаукесер... және Көрнекі

72 жарнама (витрина) саласы мультимедианы қолданудың нақтылы үлгісі болып

73 табылады өз... алу мүмкіндігі бар. Мысалы, бұл банктердің өр... банк операциялары бойынша ақпарат

74 берілетін операциялық залдары; көрмелер мен жәрмеңкелер және т.т жарнама

75 программасы бар терминалды орнатқанда сатып алушы жеке үйлесуін тексереді және

76 тіпті оларды оз үйіне де... Автосалонда барлық мүмкін

77 жабдығымен қоса қолда бар модельдерді көрсетуге болады. Сатып алушы өзіне

78 қажет ала... Ал тұсаукесерден алған әсер сатып алуға

79 себебін тигізеді.

80 Компьютерде модельдеу және кибернетикалық кеңістік.

81 Модельдеу бейнелеу мен дыбыстың кемегімен қандай да бір

82 нақтылықты табиғи түрде көрсетуге мүмкіндік... мен іс болатын, жене виртуалды

83 (ықтимал болып көрінетін) деп аталатын сала мультимедианы

84 қолданудың жаңа бағытын кеңейтіп, байыта әлем пайдаланушымен интерактивті қарым-қатынас жасауға ойдағыдай

85 ілтипат жөне

86 автаматтанды-рылған жобалау жуйелерінің (Computer Aided Design интеракгивті пайдалана алатын программалар кеңінен адам жөне соңғы

87 пункгтерін, мүмкін, осы маршруттьщ тағы да километріне, құнына және т.т. қарай

88 программа жол Әрине, мұнда

89 мультимедиалық ештеңе жоқ. Бірақ, болсақ,

90 мүндай жүйе туристік фирма үшін таптырмайтын құрал болады.

91 Егер шағын компьютерде осындай жүйе және жер онда... жол... жөне... адамдардан

92 сұрамай-ақ, мейлінше көп мәлімет пен әсер ала отырып, кез-келген маршрут

93 бойынша жүріп ер анықтамалар мен басшы- лыққа алынатын

94 нұсқаулар экранда интеракгивтік программа- лардың көмегімен бейнеленуі

95 мүмкін Extensions-ты компактдискіде қояды

96 жөне контексті анықтама үсынады. Жүйе

97 кілтті сөздер мен тарапты сілтемелерді пайдаланьш, кез тез береді.

98 Қызмет көрсету және жөндеу. Аспаптарды, жабдықтарды, күрделі жүйедерді

99 пайдалану мен жөндеу бойынша соншалықты қолайлы ері толық мәлімет бере түрінде көрсетіледі де, дыбыс түсіндірмелерімен

100 сүйемелденеді. Мынаны атап мүндай нұсқау өлдеқайда қысқа мерзімде дайындалуы жөне

101 анағұрлым тез жетілдірілуі өрі жаңартылуы мүмкін.

102 Өндіріс және процесін тиімді ету үшін өр

103 түрлі жүйелер... олар СІМ

104 компьютердің басқаруымен біріктірілген өндіріс) деп аталады. Мультимедиа

105 құралдарын қолдану мүндай жүйелердің дамуында - бейнелеу мен автоматты түрде талдау мен өндеу,

106 қалыпстықтан бақылау мен жаңа және... Бұрын пленкалар мен енді мен... Кейбір мұрағаттау жүйелері деректер банктерінің көмегімен

107 мәтінді, графиканы, жекелеген... мен және ақпарат тасушыларында орналастырады.

108 Мультимедиа-тұсаукесерлер. Олар бизнесте барған Нарықты зерттеумен айналысатын фирмалардың деректері бойынша, АҚШ

109 компанияларының 70 %-ға жуығы қазір өздерінің түсаукесерлерінде мультимедиа

110 құралдарын... олар басып отыр. Ірі және шағын компаниялар деп көпшілігі дискетаға түсаукесерді оның сатьш алушыларға жіберуге мүмкіндік

111 береді, бұл тұсаукесер оның көмегімен жасалынған программалық жабдықтаманың

112 жоқ кезінде Animate... программалардың көбі, Windows-та жұмыс программалар видеоролик, мультипликация, жай... және прогрограммированиеге ұсынатын 2 компоненті бар, олармен

113 мультимедиялық программа құруға болады:

114 Animate қарапайым анимация шығарады. (қолданушы файлды шығаруға мүмкіндік береді, мысалы,

115 видеоролик, дыбыс шығару.

116 Animate компоненті.

117 Animate... Win жай кадрлары AVI-файлында орналасқан (сурет. 1.1).

118 Рис Animate компонентінің белгісі.

119 Ескерту

120 Анимация да ол (оның солай екенін біз Windows Media проигрывателі стандартты

121 программасы арқылы тексере... Animate... тек қана үшін оны қосу

122 қажет.

123 Animate компоненті формаға жай түрде қосылады.Компонентті формаға қосқаннан

124 кейін оның құрамын орнату керек.компонент құрамы Animate | | | |

125 | | |

126 | |Name... аты. Компоненнттің қасиетіне және| |

127 | | |оны | |

128 | AVI-файлының аты | |

129 | | | |

130 | Сол... анимация көрінеді. | |

131 | |stopFrame |Кадр номері.Анимацияның көрсетілуі аяқталады. | |

132 | |Activate | |

133 | | | |

134 | |Color... түсі. ( "экран" түсі), анимация | |

135 | |... | |

136 | көрінген кезде «түссіз» түс режимін | |

137 | |... | |

138 | реті | |

139 | | | | олар тек қана... Filename құрамына өз атын жазғымыз келіп, оның құрамында дыбыс

140 бар,... сіз... аша... (Cannot open AVI)... AVI-файлында не орналасқанын көру үшін: анимация және дыбыс немесе

141 тек қана анимация, Windows- тан папканы ашып, AVI- файлын белгілеп,

142 Свойство командасын деген

143 команда шығады, сол команда таңдаған файлдың құрамы шығады..

144 Келесі программаның тексті 1.1 листингінде көрсетілген. Аnimate түрі Animate қасиеті 1.2

145 суретіте көрсетілген.

146 Рис. 1.2.Суреттің Сводка қалташасында AVI-файл туралы мәлімет

147 Рис Анимацияны көру пограммасының Animate | | | |

148 | | |

149

150 | |Active |False | |

151 |... |True |... іске ші... көрінеді.

152 Программа 2 режимде анимацияны көрсетеді.

153 1. Үзіліссіз

154 2. Кадрлы

155 Button 1 батырмасы процесті инициализациялау, анимацияны көрсету... үшін көрсету Onclic командасы, ол Пуск батырмасында орналасқан, ол

156 Active құрамында true болу... Осы ауыстырады. Анимацияны көрсету режимы RadioButton 1 және

157 RadioButton2 қосқыштары арқылы орындалады. Процедураны түзету

158 Onclick Enabled құрамында блок қояды немесе активациясы (Button) келесі Button 2-ге және Buttons кадрына

159 өтуүзіліссіз көрсету кезінде Onclick... Стоп (Button) қосу... анимациясыз көрсетілуі тоқтатылады

160 3.1 Листинг

161 1.1. Animate компонентінің қолданылуы

162 unit ShowAVI_; interface

163 uses

164 Windows, Messages, Dialogs, StdCtrls, ComCtrls, ExtCtrls;

165 type

166 TForm1 = class(TForm)

167 Animate1: TAnimate; // Animate компоненті

168 Button1: TButton; // Пуск-Стоп батырмасы

169 Button2: TButton; // TButton; //... кадр

170 RadioButton1: TRadioButton; // анимацияны толық көру

171 RadioButton2: TRadioButton; // кадрлы көру

172 procedure Button1Click(Sender: TObject);

173 procedure Button2Click(Sender: TObject);

174 procedure Button3Click(Sender: TObject);

175 procedure RadioButton1Click(Sender: Private... }... Public... ) end;

176 var

177 Form1: TForm1; // форма

178 CFrame: integer; // берілген кадр номері

179 // {$R көшу

180 procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);

181 begin

182 if CFrame = 1 then Button2.Enabled := True;

183 if CFrame < Animate1.FrameCount then... := CFrame шығару

184 Animate1.StartFrame := CFrame;

185 Animate1.StopFrame := CFrame;

186 Animate1.Active := True;

187 if CFrame = Animatel.FrameCount // кадр- келесі

188 then Button2.Enabled:=False;

189 end;

190

191 // келесі кадрға өту

192 procedure TForm1.Button3Click(Sender: TObject);

193 begin

194 if CFrame = :=... CFrame > 1 then... := CFrame := CFrame;

195 Animate1.StopFrame := CFrame;

196 Animate1.Active := True;

197 if CFrame = 1 // кадр бірінші

198 then Form1.Button3.Enabled := False;

199 end;

200

201 // барлық анимацияны көрсету режимы

202 procedure TForml.RadioButtonlClick(Send er: тоқтату

203 Form1.Button3.Enabled:=False ;

204 Form1.Button2.Enabled:=False;

205 end;

206 // кадрдлы көрсету режимі

207 procedure TForm1.RadioButton2Click(Sen der: TObject);

208 begin

209 Button2.Enabled:=True; // келесі кадр

210 Buttons.Enabled:=False; // келесі кадр қолайсыз

211 // Пуск батырмасын болдырмау барлық және тоқтату

212 procedure TForm1.ButtonlClick(Sender: TObject);

213 begin

214 if Animate1.Active = False // қазіргі уақытта аниация көрсетілмейді

215 then... // //... кадр

216 Animate1.Active:=True;

217 Button1.caption:='Стоп';

218 RadioButton2.Enabled:=False;

219 end

220 else // анимация шықты

221 begin

222 Animate1.Active:=False; // көрсетуді тоқтату

223 Button1.caption:='Пуск';

224 RadioButton2.Enabled:=True;

225 end;

226

227 end.

228 Animate компоненті программистке Windows-тың стандартты анимацияларын

229 қолдануға мүмкіндік береді. Анимация түрі Common AVI константа мүмкіндіктері, анимация түрі және процестің

230 жүруі анимацияда илюстрацияланған

231 | | |

232 | | |

233 | | |... | |

234 | |AviDeleteFil|... | |

235 | |e |... | |

236 | | |

237 | |le |... | |

238 | | |... |... Қорытынды

239 Мультимедиа қолданбаларын жасау мүмкіндіктерінің сіуқымы айтарлықтай

240 кең. Ең қарапайым жағдайдың өзінде Word қүжатына әуенді музыкасымен қосыла оқуға

241 болады. Күрделірек табылады, оның көмегімен виртуадды физикалық зертхана қүрып,

242 онда зерттеулер жүргізуге болады. Қазіргі аспаптық жене осы екі алшақтық аса үлкен де емес. Тек

243 мейлінше қуатты компьютер,... және... бір жене... заңдарын білу ғана қажет болады.Осы

244 өзгерісті кезенді атап көрсетейік, шынында да, пайдаланушылардьщ көпшілігі

245 үшін... мен білу (әрлендірушілік) дағдылар мен шығармашылық қабілет,

246 сонымен бірге тек алданыш, білім алу үшін ғана емес,... үшін де технологиялар дамуының кезекті кезеңі басталды.

247 Жаңа программалардың көбі, Бұндай программалар видеоролик, жай мысалдарына және оқитын программалар

248 жатады.

249 Delphi-дің прогрограмма құруға ұсынатын 2 компоненті бар, болады:

250 Animate қарапайым анимация шығарады. (қолданушы файлды шығаруға мүмкіндік береді, мысалы,

251 видеоролик, дыбыс шығару.

252 V. Қолданылған әдебиеттер

253 1. Электронды оқу басылымы туралы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік

254 стандарты

255 2. Электронный... по С. Симонович., Г. Евсеев., Специальная информатика. М Н.Т.... В.А.... С.Ж г.

256

257 Литосфераның экологиялық функциялары

258

259

260

261 Күнді айналып жүрген 9 планетаның біреуі Жер - барлық адамдардың «үйі» болып саналады және солай болып қала бермек.

262

263 Әуелде салқын және борпылдақ жер қойнауындағы заттар бірнеше миллион атмосфераға жететін салмақтан жаншылып, бірте- бірте нығыздалып және ондағы радиоактивті элементтерден бөлінген жылудан қызып, біртіндеп үлкейіп осы күнгі қалыпқа келді.

264

265 Жер қойнауы қызуына байланысты ондағы заттар балқып, бір-бірімен араласып, құрамы мен үлес салмағы аздар «қалқып» жоғары қабатқа көтеріліп, үлес салмағы ауырлары төмен түсіп орта қабатқа жиналған.

266

267 Сөйтіп жер шарының ортасында радиусы 3500 км шамасында өте тығыз орасан зор жердің ядросы (өзегі) пайда болған. Оның салмағы жер шарының 34 процентін құрайды. Ядроны айнала қоршап жатқан, радиусы 2900 км шамасындағы қабаты Мантия деп атайды. Ғалымдардың болжауы бойынша мантия кремний, темір және магний тотықтарынан тұрады. Жер шарының сыртқы қабатының жер қыртысы (литосфера) деп аталады. Оның радиусы км-ден 80 км дейін болады. Жердің осы қабаты адамдар пайдаланып жүрген барлық минералды байлықтар сақталған «қойма» болып есептеледі.

268

269 Сонымен жер қойнауы деп оның сыртқы қабатын, мантияны және ядроны қосып айту дұрыс. Бірақ күнделікті өмірде, ғылыми әдебиеттерде жер койнауы деген түсініктеме тек жер қыртысын (литосфераны) жатқызу кең тарап, үйреншікті бола бастады.

270

271 Жер шарының көлемі үлкен, радиусы 6370 км-ге жетеді. Ал адамдардың осы күні пайдаланып жүрген тереңдігі 10 км-ге де жетпейді.

272

273 Жер қойнауындағы пайдалы кендер 3 топқа бөлінеді:

274

275 - жанатын пайдалы кендер - көмір, шымтезек, мұнай, газ, жанғыш тақта тас т.б.

276

277 - металдық пайдалы кендер - темір, қалайы, қорғасын, мырыш, т.б. басқа метал алатын рудалар;

278

279 - Бейруда пайдалы қазындылар - тау мен химия шикі заттары (гипс, минералды тұздар, күкірт, аппатит т.б.), отқа төзімді материалдар (тальк, кварцит, отқа төзімді саз).

280

281 Адамдар ерте заманнан бері жер қойнауынан пайдалы заттарды алып, керегіне жаратып келеді. Пайдалы кендер қазу мөлшері жыл сайын өсіп, қазір 125 миллиард тоннаға жетті немесе бір адамға есептегенде 25 тоннадан келеді. Алғашында жер қойнауынан тек 4 металл: алтын, күміс, темір және мыс алынатын болса, осы күндері 200-ден астам шикізат пен отын түрлері қазылады. Жер қойнауы әлі толық зерттеліп болған жоқ. Бұрғылау скважиндері жеткен тереңдік 5 км - ден аспайды. Колатүбегінде (Ресей) өте терең скважина 12 км-ге жетіп, енді 15 км-ге дейін бұрғылау көзделіп отыр. Батыс Қазақстан облысында бір мұнай бұрғылау скважинасы 8 кмтереңдікке жетті.

282

283 Жер қойнауын жан-жақты зерттеу және тереңірек «қарау» үшін кең көлемде сейсмикалық, геофизикалық т.б. геологиялық іздестіру жұмыстарын жүргізу қажет.

284

285 Жерасты байлықтарын ашуға ғарыштық аппараттардың да пайдасы көп. Дәстүрлі зерттеулер жүргізгенде әуелі жер қойнауының жарылған, сынған, арасы ашылған жерлерінің геологиялық сипатын суретке түсіріп, мыңдаған километр жол жүріп бірнеше жерді бакылап, көп кісінің жинаған мәліметтерін тексеріп, талдау жасап, қорытынды шығарады. Бұл өте ұзаққа созылып және қымбатқа түседі. Ал ғарыштан түсірілген су-реттер пайдалы кен көздерін тез және аз шығынмен табуға комектеседі. «Салют» кемелері Каспийдің шығыс жағалауынан газ бен мұнайдың жаңадан 66 көзін тауып олардың 10 өте тереңде екенін көрсетті.

286

287 Ғарыштан түсірілген суреттер арқылы жер қыртысының жас қабаттары астында түзды күмбездерді (купола) көруге бо- лады. Олар мүнай мен газ жиналатын жерлер. Жер қыртысының жарылған, бір - бірінен алыстаған тұстары да көрінеді. Бұл да мұнай мен газ барына дәлел болады. Осындай зерттеулер Түркіменстан, Өзбекстан, Қазақстан жерлерінде жүргізілді.

288

289 Ғарыштық зерттеулер Антарктидада мұзы мен Сахара құрамы астында үлкен жанар таулар барын, жер сілкіну ондағы жарықтар мен алшақтықтарға байланысты болатыны белгілі болды жылы Газли (Өзбекстан) маңында болған жер сілкіну жер қыртысындағы жарықпен байланысты еді.

290

291 Орталық Ауғанстан мен Калифорнидағы сынап қазбалы кен алқаптары жердін тектоникалық жарығы мен алшақтығына байланысты пайда болғанын анықталды.

292

293 Ғарыштан қарағанда Кавказ, Памир, Тянь-Шань таулары бір тау жүйесі екені белгілі болды.

294

295 Барланған және зерттеген пайдалы кендер қоры онша көп емес. Оныц үстіне табиғаттың тірі организмдері сияқты олар көбеймейді және қайталанбайды. Сондықтан ерте ме әлде кеш пе олардың қоры таусылары анық. Міне, осыған байланысты жер қойнауын және оның байлықтарын ұкыпты пайдалану, қазбалы кендердегі пайдалы заттарды қалдыққа жібермей, түгел айырьш алып іске жарату - басты міндет болып саналады.

296

297 Ғалымдардың есебі бойынша дүние жүзіндегі белгілі пайдалы кендер қазіргі мөлшерде қазылатын және жұмсалатын болса олардың қорлары мына жылдарда таусылады: вольфром мен қалайы , сынап , асбест , Мырыш , қорғасын , мүнай , кобальт , табиғи газ бен мыс , молибден , никель , боксит , темір -2055, марганец , фосфорит - 2І00, тас көмір мен калий тұзы - XX ғасырда.

298

299 Өркениет елдер ішінде минералды шикізаты көп АҚШ. Бірақ, оларда қалайы, алмаз, марганец, хром, никель, кобальт т.б. минералдар жоқтың қасы. Батыс Ёуропа елдері мен Жа-понияның қазбалы кен байлықтары өте жеткіліксіз. Көпте-ген елдер өздерінің кендерін кейінге сақтап, қазіргі керегін шет елдерден әсіресе дамушы мемлекеттерден арзан бағамен алғанды тәуір көреді.

300

301 Таяу және Орта Шығыс елдері Алжир, Венесуэла мұнайға, Габона - марганецке, Ямайка - бокситке, Замбия мен Заир - мысқа бай. Дамушы елдердің үлесіне жер жүзіндегі мұнай қорының - 75, мыстың 50, қалайының - 90, қорғасынның 30, мырыштың - 25, боксит пен марганецтың - 60, темір рудасының - 33, фосфориттың - 40, алмаздың - 25 проценті келетінін айтсақ дамыған елдердің олардың байлықтарына қызығу себебін түсінуге болады.

302

303 Қазақ жері де қазбалы кендерге бай. Тас көмір мен қоңыр көмірдің жанғыш тақта тастың 10 бассейні, 155 кені, 102 жерде белгілері бар. Жалпы көмір қоры 170 миллиард тоннаға жуық оның ішінде 15 миллиардтан астам кокс беретін көмірлер. Ең ірілері Қарағанды, Екібастұз, Обаған, Жыланшық, Теңіз - Қорғалжын, Шу, Көлжай, Жайық-Жем, бассейндері. Жанғыш тақта қоры 4 миллиард тоннадан асатын Кендірлік бассейні Шы-ғыс Қазақстан облысында орналасқан.

304

305 Мұнай және жанғыш газ кендері Ақтөбе, Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Шымкент, Қызылорда облыстарында, Металды пайдалы кендерден 60 тан астам химия-лық элементтер алынады. Олардьщ ішінде қоры көптері темір, марганец, хромит, ванадий, титан рудалары.

306

307 Еліміз түсті, асыл жэне сирек кездесетін металға да бай. Олардын ішінде түсті металдың - боксит, никель, кобальт, мыс, қорғасын, мырыш, (соңғы екеуі полиметалға жатады), асыл металдан - алтын, күміс, сирек кездесетін металдан қалайы, вольфром, молибден, тантал, ннобий, цирконий, висмут, сурьма, сынап, мышьяк, кадмий, галий, индий, рений, талий, селен, теллур т.б. бар.

308

309 Бейруда пайдалы қазындылардан - калий тұзы, барит, фосфорит, күкірт, флюорит, натрий сульфаты, ас тұзы, асбест, каолин, вермукулит, отқа төзімді саз, доломит, әктас, кварцит, саз құм;

310

311 Құрылыс материалдарынан - цементтік және керамикалық шикізаттар, дала шпаты, шыны жасайтын құмдар, гипс, мәрмәр, гранит, ұлутас, минералды мақта шикізаттары (порфиний, туф, базальт, габбро-диабаз, лейцит) қорлары бар.

312

313 Жаратылыстың бергені көп екен ден қолда барды шашып- төгу, орынсыз жүмсау, қазіргі керегін алып, қалғанын қалдық санау әрине дұрыс емес. «Шаруашылық байланыстарды сақтаймыз деген сылтаумен байлықты басқаға тегін немесе арзан бағамен беріп «жомарттық жасағаннан гөрі келешек ұрпақты, осы байлықтың болашақ иелерін де ойлаған жөн. Елдің байлығы сол жұрттың мұрасы, онымен басқаларды тойдырамыз деу ұрпақтың үлесін төгіп-шашу деген сөз.

314

315 Қазақ елінің байлығын әдейі алуға келген келімсектерге өнімнің бір бөлігін шет елдерге сатып, өздеріне жеңіл автомәшине, жақсы теледидар, тоңазытқыштар т.б. жеке бастарына қажет заттар алуға рұқсат беру Қазақстанның байлығын шашу, талан- таражға салу болып саналады. Ал сол байлықтың шынайы қожалары далада қой бағып бәрінен де құрғалды.

316

317 Жер қойнауы байлықтарын қорғау, ұтымды пайдалану бүгінгі кісілердің қамын ойлаумен аяқталмайды, келешек ұрпақтың да туған елінің байлығында үлесі бар екенін әрқашан да ұмытпау керек.

318

319 Тау жыныстары жер қабығында бірнеше тектен қосылған минералдық тау жыныстары, минералдардың немесе органикалық заттың қатқан немесе қатпаған жиынтығы. Тау жыныстары шығу тегіне қарай мынадай үш үлкен топқа бөлінеді:

320 магмалық тау жыныстары

321 шөгінді тау жыныстары

322 метаморфтық тау жыныстары

323

324 Минералдардың барлығы «мономинералды» және «полиминералды» болып екіге бөлінеді. Мономинералды дегеніміз тек бір ғана химиялық қосылыстан (мысалы,кварц, пирит), ал полиминералды дегеніміз бірнеше химиялық қосылыстан (минералдардың басым көпшілігі) тұратын минерал. Минералдар жиынтығының құрылуының бірнеше жолы бар:

325 Жер бетіндегі үдерістердің кезіндегі шөгінді тау жыныстарын құрайтын дәндердің қосылып өсуі немесе бөлінуі;

326 Атпалы тау жыныстарын құрайтын магманың кристалдануы; және

327 Сыртқы жағдайдың (мысалы, қысым мен температура) өзгеруі нәтижесінде метаморфозды тау жынысын құрайтын заттың қатты күйіндегі қайта кристалдануы.

328

329 Тау жыныстың осы үш түрі бір-бірінен дәндерінің арасындағы қарым- қатынасымен (текстурасымен) ерекшеленеді.

330

331 Шөгінді тау жыныстары келесі сипаттармен ерекшеленеді:

332 Дәнаралық шөкпе немесе ұсақ дәнаралық лай ұстап тұрған жұмыр немесе қырлы дәндер;

333 Ұзын біліктерінің негізгі бағытын көрсететін саз минералдардың ұсақ жиынтықтары;

334 Дәндердің арасында түзу шеттері мен үштік жалғастарды көрсететін минералдардың кристалды жиынтығы (мысалы, кәлсит);

335 Кәлситтің кесекаралық шөкпесі немесе ұсақ кесекаралық лай ұстап тұрған қазбалы кесектердің жиынтығы;

336 Органикалық заттың жиынтығы (мысалы, лигнит немесе көмір).

337

338 Барлық атпалы тау жыныстар байланыспалы текстурасын көрсететін минералдардың жиынтығымен ерекшеленеді.

339

340 Метаморфозды тау жыныстары келесі сипаттармен ерекшеленеді:

341 Ұзын біліктерінің негізгі бағытын көрсететін кристалды минералдардың жиынтықтары;

342 Теңмөлшерлі және еркін бағытты теңмөлшерлі емес минералдардың кристалды жиынтығы;

343 Жапсарлы, ангедралды, кейде сорайған минералдардың өте ұсақ дәнді жиынтығы.