Баланы ң ө суі ж ә не биологиялы қ жетілуі – баланы ң физикалы қ ж ә не психикалы қ дамуы деп аталады. Баланы ң физикалы қ дамуын ба ғ алау ү шін т ө мендегілер қ ажет: Антропометрия ж ү ргізу. Центиль айма ғ ында орнын аны қ тап, ба ғ алау. Психикалы қ дамуын жасына байланысты ба ғ алау.

Баланы ң физикалы қ дамуы дегеніміз оны ң жасына байланысты бойыны ң ж ә не салма ғ ыны ң ө суі. Физикалы қ дамуы қ алыпты болуы ж ә не қ алыс қ алуы м ү мкін. 1 жас қ а дейінгі балаларды горизонтальды таразыда, 2жастан жо ғ ары вертикальды таразыда ж ү ргізеді. 1-жас қ а дейінгі балаларды ң бойын горизонтальды. 1 жастан ү лкен балаларды ң бойын вертикальды бой ө лшегішпен аны қ тайды.

ЖТБ бойы – см. Орташа ұ лдарды ң бойы – 50,7 см, қ ыздардікі – 50,2 см. І кварталда ай сайын 3 см ө седі =9 см ІІ кварталда ай сайын 2,5 см ө седі = 7,5 см ІІІ кварталда ай сайын 1,5 -2 см= 4,5 – 8 см IVкварталда ай сайын 1,0 см= 3 см

Баланы ң бойын есептеу формуласы: 4 жас қ а дейін (4-п) п – жасы 4 жастан кейін 100+6(п - 4) п – жасы немесе 8 жаста ғ ы баланы ң бойы 130см. Ә р жетіспейтін жылына 7 санына азайтамыз. Ә р арты қ жасына 5 см қ осамыз.

Дене салма ғ ын есептеу формуласы: І - жарты жылды ғ ында: m x n M – туыл ғ анда ғ ы салма ғ ы, n - айы ІІ – жарты жылды ғ ында: (800 х 6) + 400(n – 6) n – айы. 6 айлы қ бала салма қ – 4,800 қ осады жаста 10,5 +2n, n- жасы жаста n х 5 – 20 n – жасы. 1 айында – 600 гр. қ осады. 2 айында гр 3 айында – 750 гр 4 айында – 700 гр 5 айында – 650 гр т.с.с.

Бас айналымы ЖТБ – см (БА) 1 жас қ а дейінгі есептеу жолы: 6 айда - 43 см. Ә р жетпейтін айынан 1,5 см алады. Ә р арты қ айына 0,5 см қ осады. 2 – 15 жаста ғ ы балада: 5 жаста ғ ы баланы ң бас айналымы – 50 см. Ә р жетпейтін санына 1 см азайтады. Ә р арты қ санына 0,6 см қ осады.

Кеуде айналымы ЖТБ – 32 – 34 (КА) 1 жас қ а дейінгі балаларда есептеу жолы: 6 айлы қ баланы ң КА – 45 см. Ә р жетпейтін айына 2 см азайтады. Ә р арты қ айына 0,5 см қ осады. 2 – 15 жаста ғ ы баланы ң КА: 10 жас қ а дейін 63 – 1,5 (10-n), n- жасы. 10 жастан кейін 63 + (n -10), n- жасы. 10 жаста ғ ы баланы ң кеуде айналымы Баланы ң физикалы қ дамуын д ә лірек ба ғ алау ү шін центиль таблицаларын қ олданады.

Денсаулы қ топтары. Балалар денсаулы ғ ыны ң жа ғ дайына байланысты 5 топ қ а б ө лінеді. І топта денсаулы ғ ында ауыт қ улары жо қ, ба қ ылау уа қ ытында ауырма ғ ан балалар. ІІ топта – жиі ауыратын балалар, морфологиялы қ жетілмегендігіне байланысты функциональды ауыт қ улары бар балалар. ІІІ – V топта – созылмалы аурулары немесе а қ аулары бар балалар компенсация, субкомпенсация,декоменсация жа ғ дайларында. І топта ғ ы балалар ғ а келесі алдын алу шараларды ж ү ргізіледі: А – к ү н т ә ртібін са қ тау. Б – тама қ тану рационын ке ң ейту. В – шыны қ тыру Г – егулер. Д- календарлы диспансеризация Е – лабораториялы қ тексерулер. ІІ – топта ғ ы балалар ғ а арнайы сауы қ тыру шаралары ж ү ргізіледі. ІІІ – V топта ғ ы балалар диспансерлік есепке алынады. 30Форма толтырылады, педиатр ж ә не бас қ а мамандармен ба қ ыланады.

Психикалы қ дамуды ң негізгі к ө рсеткіштері Нерв ж ү йесі барлы қ м ү шелер мен ж ү йелерді ң қ ызмет бірлігін қ амтамасыз етіп, организмны ң сырт орта ғ а бейімделуін реттейді. Жа ң а ту ғ ан баланы ң нерв ж ү йесі ө з қ ызметін толы қ ат қ ару ғ а жетілмеген ж ә не анатомиялы қ ерекшеліктерімен ө згешеленеді. І. Бас миы ү лкен, ол баланы ң ө з салма ғ ыны ң 1/8 б ө лігіне те ң, ересек адамдарда б ұ л к ө рсеткіш – 1/40 ІІ. Нерв ж ү йесі клеткалары су ғ а бай, белок м ө лшері аз болады ІІІ. Ми ай ғ ыздары мен зоналары нашар нашар ай қ ындал ғ ан. IV. Миды ң с ұ р заты а қ затынан ай қ ындалып б ө ліндеген. С ұ р зат нерв клеткаларына сай, ол жетілмегендіктен бала к ө п ұ йы қ тайды (с ө ткесіне 20 са ғ ат қ а дейін), қ ор ғ ансыз, қ имыл қ оз ғ алыстары ү йлесімсіз.

Баланы ң ұ йы қ тау уа қ ытын есептеу: 1 жас қ а дейін 22 – ½ m, m – айы 1 жастан жо ғ ары 16 – ½ n, n- жасы.

Қ орша ғ ан ортаны жас бала сезім органдары ар қ ылы тани бастайды. Шартты рефлекс пайда болу ү шін ми қ абыршы ғ ыны ң жетілуімен қ атар сезім м ү шелеріні ң жа қ сы дамуы шартты. Олар, иіс тану, к ө ру, сезу, есту, д ә м т ү йсігі. Жа ң а ту ғ ан баланы ң иіс тану қ абілеті жа қ сы дамы ғ ан. Ә рт ү рлі иіске ол т ү шкіріп, бет ә лпетін құ былтады. Н ә рестені ң туа салысымен к ө ру қ абілеті болады. Біра қ, к ө з қ оз ғ алысы ү леспеген ж ә не жиі қ ыли болып келеді. Б ұ л қ ылилы қ бала ә рт ү рлі ә сем жылтыра қ заттар ғ а к ө зін тіге баста ғ анда кетеді. 6 айдан бастап т ү рлі- т ү сті ажыратады.

Есту қ абілеті. Туа сала н ә ресте тек қ атты дыбыстарды естиді, 2 ж ұ мадан бастап ө з анасыны ң дауысын ажырата бастайды, ал 6 айдан бастап дауысты ң екпінін ажыратады: зекіп ұ рыс қ ан ғ а жылайды, жылы с ө зге к ү леді. Д ә м айыру қ абілеті ту ғ аннан бастап жа қ сы дамы ғ ан ( қ ант қ ос қ ан суды жа қ сы ішеді). Дене сезімі ө те жа қ сы дамы ғ ан шымшу, т ү рту, жо ғ ары температура та ғ ы бас қ а факторлар ғ а тыжырынып, қ оз ғ алып, жылап жауап қ айтарады. Баланы ң орталы қ нерв ж ү йесі тез қ оз ғ ыш ж ә не тез тоз ғ ыш. Жа ң а орта ғ а, жа ң а ж ү здерге бала ә сершіл болады, біра қ, біраздан кейін бала шаршап мазасызданып кетеді. Баланы ң бір қ алыпты жайбара қ ат нерв ж ү йесіні ң қ алыптасуы ү шін сабырлы орта керек.