Шариғат («тура, дұрыс жол»; беделді билік арқылы орындалуы міндеттелген заң, нұсқау) шариғат, мұсылмандардың иманын айқындап, адамгершілік мұраттары мен діни джоанын қальпытастыратын, сендай-ақ олардың мінез-құлкын реттеуші нақтылы өлшемдер бастауы болып табылатын, бәрінен бұрын Құран мен сүннеттер арқылы пысықталған нұсқаулар жиынтығы.Құрансүннеттер Шариғат («тура, дұрыс жол»; беделді билік арқылы орындалуы міндеттелген заң, нұсқау) шариғат, мұсылмандардың иманын айқындап, адамгершілік мұраттары мен діни джоанын қальпытастыратын, сендай-ақ олардың мінез-құлкын реттеуші нақтылы өлшемдер бастауы болып табылатын, бәрінен бұрын Құран мен сүннеттер арқылы пысықталған нұсқаулар жиынтығы.Құрансүннеттер

ИсламдықИсламдық дәстүр шариғат ұғымын, ең олд мен, оның Құранда (негізінен, Меккеде түскен сүрелерде) дінге сенушілерді адамгершілік кемелдікке, пәнилік рахатқа жеткізіп, жұмаққа альпы баратын, Аллаһ сызып берген төте жолды бейнелеу үшін қолданылуымен байланыстырады. Бұл ұғымның жалпылама мағынасы, сендай-ақ оның Шариғат түбірінен шығуына да байланысты, осы түбір Құранда бір нәрсені міндетті түрде орындауды заңдастыру, нұсқау мағынасында кездеседі. Ислам идеологиясында шариға термині мен оның синонимдері - аш-ширға және ат-ташриғ - Ислами немсе Исламдық (мұсылмандық, Исламдық) денег анықтауыштармен тіркесе отырып жалпы тілдік мағынада әрбір мұсылман басшылыққа алуға тиісті кұқықтарға, сендай-ақ оның мінез-кұлқы менниетінің тазалығын бағалау үшін Аллаһ белгілеген өлшемдерге қатысты қолданылады. Сондықтан шариға ұғымы, көбінесе, бұқаралық түсінікте тұтас алғандағы Исламдық өмір салты, құрамына әртүрлі - діни, адамгершілік, заңдылық, тұрмыстық өлшемдерді, сендай-ақ әдет-ғұрыптарды біріктіретін жалпыға ортақ Исламдық мінез-құлыктар ережелерінің жиынтығы түрінде қабылданады. Шариғаны мұндай кең мағынада «діни заң» деп те атайды, бұл жердь шариға термині заң тіліндегі мағынада емс, жалпы әлеуметтік мағынада қолданылып тұр. ТМД-дағы Ислам дінін ұстайтын аймақтарда «шариға заңдары» денег тіркестің де мағынасы дәл осындай.Құранда МеккедеҚұранда Аллаһәдет-ғұрыптарды ИсламдықТМД-дағы ИсламдықИсламдық дәстүр шариғат ұғымын, ең олд мен, оның Құранда (негізінен, Меккеде түскен сүрелерде) дінге сенушілерді адамгершілік кемелдікке, пәнилік рахатқа жеткізіп, жұмаққа альпы баратын, Аллаһ сызып берген төте жолды бейнелеу үшін қолданылуымен байланыстырады. Бұл ұғымның жалпылама мағынасы, сендай-ақ оның Шариғат түбірінен шығуына да байланысты, осы түбір Құранда бір нәрсені міндетті түрде орындауды заңдастыру, нұсқау мағынасында кездеседі. Ислам идеологиясында шариға термині мен оның синонимдері - аш-ширға және ат-ташриғ - Ислами немсе Исламдық (мұсылмандық, Исламдық) денег анықтауыштармен тіркесе отырып жалпы тілдік мағынада әрбір мұсылман басшылыққа алуға тиісті кұқықтарға, сендай-ақ оның мінез-кұлқы менниетінің тазалығын бағалау үшін Аллаһ белгілеген өлшемдерге қатысты қолданылады. Сондықтан шариға ұғымы, көбінесе, бұқаралық түсінікте тұтас алғандағы Исламдық өмір салты, құрамына әртүрлі - діни, адамгершілік, заңдылық, тұрмыстық өлшемдерді, сендай-ақ әдет-ғұрыптарды біріктіретін жалпыға ортақ Исламдық мінез-құлыктар ережелерінің жиынтығы түрінде қабылданады. Шариғаны мұндай кең мағынада «діни заң» деп те атайды, бұл жердь шариға термині заң тіліндегі мағынада емс, жалпы әлеуметтік мағынада қолданылып тұр. ТМД-дағы Ислам дінін ұстайтын аймақтарда «шариға заңдары» денег тіркестің де мағынасы дәл осындай.Құранда МеккедеҚұранда Аллаһәдет-ғұрыптарды ИсламдықТМД-дағы

Шариғаттың қандай нақтылы нұсқауларды қамтитынын және оның бастауларын табу - терминдік мағынасы тұрғысынан бұл ұғымның ауқымын анықтауға қажетті ең маңызды мәселе. Бұл орайла, мұсылман идеологиясында шариғат ұғымының Аллаһ белгілеп, Мұхаммед Пайғамбар (с.а.у.) арқылы адамдарға таратқан, сондықтан орындалуға міндетті өлшемдер мен нұсқаулардың жиынтығы ретіндегі жалпылама терминдік анықтамасы орнықты. Осыдан келіп Құдай өсиеттері жинақталған Құран мен Пайғамбар сунналары шариғаттың бастаулары болып табылады денег қорытынды шығады (Аллаһтың еркін емс, Мұхаммедтің (с.а.у.) жеке пікірлерін жеткізетін анықтамасы Исламдық ой- пікірдің әртүрлі бағыттарын жасаушылар арасында түрліше түсіндіріледі, олар бұл анықтамаға әркелкі, кейде қарама- қарсы мағына жүктейді. Шариға ұғымы аясында Құран мен сунналардағы тек мағынасы анық және нақтылы мінез- құлық ережелерін айқын нұсқайтын (кат ийат ад-делала) қағидаларды ғана қабылдайды. Бұдан мүлде өзгеше көзқарас та бар, ол бойынша шариғат ұғымы тек жоғарыда айтылған қағидаларды ғана емс, сонымен бірге Құран мен суннаның әртүрлі ұғынылатын нұсқауларын түсіндіру жолымен заңгерлер қальпытастырған немсе осы түпнұсқалардың өзінде қолдануға рұқсат етілген тиімді ямалдар - ыждаһат (араб. әл-иджтиһад) көмегімен олар есептеп шығарған өлшемдерді де қамтиды. Шариғатты ппосылай түсіну Құран мен сунна дан кез келген сұраққа тура немсе жанама жауап табуға болады, оларды өмірдің барлық жағдайындағы мінез-құлық ережелері жинақталған денег тұжырымдамадан келіп шыққан. Бұл орайла, кейбір әл-фикһ пен Исламдық ой-пікір бағытын жақтаушылардың (мыс, шииттердің) пікірі бойынша, шариғат тек мұсылмандардың сыртқы мінез-құлқын реттейтін ережелер туралы ұғым, ішкі мүдделілік пен діни джоан мәселелері оған қатысты емс. Алайда Ислам идеолог тары арасында Құран мен сунна қағидаларында қамтылған шариғада өмірдің барлық жағдайларында өзіңді қалай ұстаудың нақтылы мінез-құлық ережелері мен дәлме- дәл нұсқаұлары жоқ денег көзқарас көп орын альпы келді. Бұл көзқарас бойынша, Құран мен сұннада қарастырылған мінез-құлық өлшемдері мәңгілік және олар мұсылмандардың өзгермейтін, тұрақты мүдделері мен сұраныстарын бейнелейтін болғандықтан кез келген жағдайда сәйкес келеді. Құран мен сұннада дінге сенушілердің діни міндеттерді орындау, яғни ғибадат эту (әл-ибадат) тәртібін реттейтін ғұрыптық өлшемдер бар. Алайда оларда мұсылмандардың өзара қарым-қатынасын айқындайтын (әл-муямалат) нақтылы және анық ережелер сирек. Мұның өзі был аша түсіндіріледі:Мұхаммед ПайғамбарҚұдайҚұрансұннада Болашақта кездесетін нақтылы өмірлік жағдайларды есепке алу мүмкін емс. Осыған орай олар Құран мен сунна да егжей-тегжейлі қарастырылмайды. Сондықтан белгілі бір мәселелер төңірегінде шариғатта, негізінен, көп мәнді нұсқаулар (знаний-ат ад-делала), сендай-ақ жалпы бағдарлар мен принциптер (әл-қауағид әл-мама немсе әл-куллийа) беріледі. Бұларды тарқата түсініп, оймен ұғыну әрбір нақтылы жағдайға лайық шешім табуға көмектеседі.Құран Шариғаттың қандай нақтылы нұсқауларды қамтитынын және оның бастауларын табу - терминдік мағынасы тұрғысынан бұл ұғымның ауқымын анықтауға қажетті ең маңызды мәселе. Бұл орайла, мұсылман идеологиясында шариғат ұғымының Аллаһ белгілеп, Мұхаммед Пайғамбар (с.а.у.) арқылы адамдарға таратқан, сондықтан орындалуға міндетті өлшемдер мен нұсқаулардың жиынтығы ретіндегі жалпылама терминдік анықтамасы орнықты. Осыдан келіп Құдай өсиеттері жинақталған Құран мен Пайғамбар сунналары шариғаттың бастаулары болып табылады денег қорытынды шығады (Аллаһтың еркін емс, Мұхаммедтің (с.а.у.) жеке пікірлерін жеткізетін анықтамасы Исламдық ой- пікірдің әртүрлі бағыттарын жасаушылар арасында түрліше түсіндіріледі, олар бұл анықтамаға әркелкі, кейде қарама- қарсы мағына жүктейді. Шариға ұғымы аясында Құран мен сунналардағы тек мағынасы анық және нақтылы мінез- құлық ережелерін айқын нұсқайтын (кат ийат ад-делала) қағидаларды ғана қабылдайды. Бұдан мүлде өзгеше көзқарас та бар, ол бойынша шариғат ұғымы тек жоғарыда айтылған қағидаларды ғана емс, сонымен бірге Құран мен суннаның әртүрлі ұғынылатын нұсқауларын түсіндіру жолымен заңгерлер қальпытастырған немсе осы түпнұсқалардың өзінде қолдануға рұқсат етілген тиімді ямалдар - ыждаһат (араб. әл-иджтиһад) көмегімен олар есептеп шығарған өлшемдерді де қамтиды. Шариғатты ппосылай түсіну Құран мен сунна дан кез келген сұраққа тура немсе жанама жауап табуға болады, оларды өмірдің барлық жағдайындағы мінез-құлық ережелері жинақталған денег тұжырымдамадан келіп шыққан. Бұл орайла, кейбір әл-фикһ пен Исламдық ой-пікір бағытын жақтаушылардың (мыс, шииттердің) пікірі бойынша, шариғат тек мұсылмандардың сыртқы мінез-құлқын реттейтін ережелер туралы ұғым, ішкі мүдделілік пен діни джоан мәселелері оған қатысты емс. Алайда Ислам идеолог тары арасында Құран мен сунна қағидаларында қамтылған шариғада өмірдің барлық жағдайларында өзіңді қалай ұстаудың нақтылы мінез-құлық ережелері мен дәлме- дәл нұсқаұлары жоқ денег көзқарас көп орын альпы келді. Бұл көзқарас бойынша, Құран мен сұннада қарастырылған мінез-құлық өлшемдері мәңгілік және олар мұсылмандардың өзгермейтін, тұрақты мүдделері мен сұраныстарын бейнелейтін болғандықтан кез келген жағдайда сәйкес келеді. Құран мен сұннада дінге сенушілердің діни міндеттерді орындау, яғни ғибадат эту (әл-ибадат) тәртібін реттейтін ғұрыптық өлшемдер бар. Алайда оларда мұсылмандардың өзара қарым-қатынасын айқындайтын (әл-муямалат) нақтылы және анық ережелер сирек. Мұның өзі был аша түсіндіріледі:Мұхаммед ПайғамбарҚұдайҚұрансұннада Болашақта кездесетін нақтылы өмірлік жағдайларды есепке алу мүмкін емс. Осыған орай олар Құран мен сунна да егжей-тегжейлі қарастырылмайды. Сондықтан белгілі бір мәселелер төңірегінде шариғатта, негізінен, көп мәнді нұсқаулар (знаний-ат ад-делала), сендай-ақ жалпы бағдарлар мен принциптер (әл-қауағид әл-мама немсе әл-куллийа) беріледі. Бұларды тарқата түсініп, оймен ұғыну әрбір нақтылы жағдайға лайық шешім табуға көмектеседі.Құран

Шариғаттың барлық заңдылықтарын топтастырып қарасаң – мейлі ол намаз болсын, образа, неке, талақ немсе суда- саттық сияқты заңдылықтарынан үш түрлі мақсатты анық байқайсың. Бірінші дәрежесі: Адамзатты бір ата-ананың баласындай сүйіспеншілікте, сыйластықта, бір-біріне жанашыр түрде өмір сүруге негіздейді. Құран Кәрімде: «Шындығында мұсылмандар туыс...», - денег аяты дәлел бокса, пайғамбарымыздан (с.ғ.с) «Қандай ямал абзал болып сана лады?»,- деп сұрағанда, пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Мұқтажды тамақтандыруың және танысаңда, танымасаңда кездескенмен сәлемдесуің»,-деп жауап берген. «Мұсылманның мұсылманға бес хақысы бар...»,- денег хадистегі айтылған мәселелердің барлығының астындағы негізгі мағынасы өзара сүйіспеншілікте, бірлік пен татулықта өмір сүруді меңзеп тұр. Халық даналығында «табағың емс, қабағың»,-денег аталы сөз осыны ашықтайды. Осы сияқты дәлелдерді көптеп келтіре беруге болады. Бұл дәрежеде болу, оған үлес қосу немсе соны қалау адамдықтың биік деңгейін көрсетеді. Екінші дәрежесі: Кез-келген түсініспеушіліктің алдын алу. Ислам дініндегі ең ұнамсыз нәрсе араздасу. Өмір болған соң адамдардың ойлау деңгейі әртүрлі болады. Осыдан келіп келіспеушіліктер туындайды. Ал, шариғат қағидаттарының астарында әртүрлі келіспеушіліктердің алдын алу жатыр. Мысалы: Жар таңдаудың сан түрлі кеңестері, куәгерлердің болуы, судадағы келісімдер, өтірік айтпау, өсек тасымау сынды мәселелердің барлығы алдын алу шаралары болып табылады. Тағы бір мысал келтіретін боксақ; шариғат заңы бойынша мұсылман ер християн және яһуди қызды алуына болады. Ал мұсылман қыз тек мұсылманға ғана тұрмысқа шыға алады. Бұл мәселе бір қарағанда басқа заңдылықтар сияқты өзіне ғана тарту тәрізді көрінеді. Алайда не үшін шариғатымыз бұлай үкім етті дейтін боксақ, бұл жердь діннің бұған еш қатысы жоқ. Мәселенің барлығы адамдардың өзінде. Себебі, олармен Тәңіріміз бір денегнің өзінде, ол діндегілер біздің пайғамбарымызды мойындамайды, ал мұсылман ер олардың сенетін пайғамбарларына сенеді. Сол үшін біз тараптан отбасылық келіспеушіліктер мен оның бұзылуына жол жоқ. Ал олар біздің пайғамбарға сенбей жоққа шығарса, оған ешбір иманды әйел шыдап тұра алмайды. Өйткені пайғамбарға денег сенім, күйеуіне денег сүйіспеншілік былай тұрсын, адамның жанынанда қастерлі ұғым. Олай бокса, бұл мәселенің астарында да отбасылық келіспеушіліктердің алдын алу үшін қойылған заңдылықтар жатыр. Үшінші дәрежесі: Келіспеушіліктер бокса, оңтайлы шешу. Тіршіліктегі дау-дамайдың орын алуы нәпсінің биік болып, дүниеге денег сүйіспеншіліктердің жоғары болуынан туындайтындығы сөзсіз. Шариғатымыздағы бұйрықтармен тыйлулардың астарындағы үшінші мақсат келіспеушіліктер туындаған жағдайда, оны оңтайлы шешу. Құран Кәрімде:«жамандыққа қарсы жақсылық қыл...», «Мұсылман адам үш күннен артық араздасуға рұхсат етілмейді...», «Сенімен араздасқан адамға барып онымен татулас! Зұлымдық еткен адамды кешір! Жамандық жасаған адамға жақсылық жаса!»,-денег хадистерді келтірсе болады. Тіпті екі адамның арасын жарастыру үшін жек көрінішті күнә саналатын өтірік айтудың өзіне шариғатымыз рұқсат этуі осы ойымызға айқын дәлел. Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне сенсе, есеп күні әр ісі үшін жауап беретіндігін біліп, жоғарыда айтылған үш дәрежені есінен шығармастан оған ямал қылып, жоқ денегде үшінші дәрежеде айтылғандай келіспеушіліктер туған күнннің өзінде оны оңтайлы шешуге тырысады. Шариғаттың барлық заңдылықтарын топтастырып қарасаң – мейлі ол намаз болсын, образа, неке, талақ немсе суда- саттық сияқты заңдылықтарынан үш түрлі мақсатты анық байқайсың. Бірінші дәрежесі: Адамзатты бір ата-ананың баласындай сүйіспеншілікте, сыйластықта, бір-біріне жанашыр түрде өмір сүруге негіздейді. Құран Кәрімде: «Шындығында мұсылмандар туыс...», - денег аяты дәлел бокса, пайғамбарымыздан (с.ғ.с) «Қандай ямал абзал болып сана лады?»,- деп сұрағанда, пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Мұқтажды тамақтандыруың және танысаңда, танымасаңда кездескенмен сәлемдесуің»,-деп жауап берген. «Мұсылманның мұсылманға бес хақысы бар...»,- денег хадистегі айтылған мәселелердің барлығының астындағы негізгі мағынасы өзара сүйіспеншілікте, бірлік пен татулықта өмір сүруді меңзеп тұр. Халық даналығында «табағың емс, қабағың»,-денег аталы сөз осыны ашықтайды. Осы сияқты дәлелдерді көптеп келтіре беруге болады. Бұл дәрежеде болу, оған үлес қосу немсе соны қалау адамдықтың биік деңгейін көрсетеді. Екінші дәрежесі: Кез-келген түсініспеушіліктің алдын алу. Ислам дініндегі ең ұнамсыз нәрсе араздасу. Өмір болған соң адамдардың ойлау деңгейі әртүрлі болады. Осыдан келіп келіспеушіліктер туындайды. Ал, шариғат қағидаттарының астарында әртүрлі келіспеушіліктердің алдын алу жатыр. Мысалы: Жар таңдаудың сан түрлі кеңестері, куәгерлердің болуы, судадағы келісімдер, өтірік айтпау, өсек тасымау сынды мәселелердің барлығы алдын алу шаралары болып табылады. Тағы бір мысал келтіретін боксақ; шариғат заңы бойынша мұсылман ер християн және яһуди қызды алуына болады. Ал мұсылман қыз тек мұсылманға ғана тұрмысқа шыға алады. Бұл мәселе бір қарағанда басқа заңдылықтар сияқты өзіне ғана тарту тәрізді көрінеді. Алайда не үшін шариғатымыз бұлай үкім етті дейтін боксақ, бұл жердь діннің бұған еш қатысы жоқ. Мәселенің барлығы адамдардың өзінде. Себебі, олармен Тәңіріміз бір денегнің өзінде, ол діндегілер біздің пайғамбарымызды мойындамайды, ал мұсылман ер олардың сенетін пайғамбарларына сенеді. Сол үшін біз тараптан отбасылық келіспеушіліктер мен оның бұзылуына жол жоқ. Ал олар біздің пайғамбарға сенбей жоққа шығарса, оған ешбір иманды әйел шыдап тұра алмайды. Өйткені пайғамбарға денег сенім, күйеуіне денег сүйіспеншілік былай тұрсын, адамның жанынанда қастерлі ұғым. Олай бокса, бұл мәселенің астарында да отбасылық келіспеушіліктердің алдын алу үшін қойылған заңдылықтар жатыр. Үшінші дәрежесі: Келіспеушіліктер бокса, оңтайлы шешу. Тіршіліктегі дау-дамайдың орын алуы нәпсінің биік болып, дүниеге денег сүйіспеншіліктердің жоғары болуынан туындайтындығы сөзсіз. Шариғатымыздағы бұйрықтармен тыйлулардың астарындағы үшінші мақсат келіспеушіліктер туындаған жағдайда, оны оңтайлы шешу. Құран Кәрімде:«жамандыққа қарсы жақсылық қыл...», «Мұсылман адам үш күннен артық араздасуға рұхсат етілмейді...», «Сенімен араздасқан адамға барып онымен татулас! Зұлымдық еткен адамды кешір! Жамандық жасаған адамға жақсылық жаса!»,-денег хадистерді келтірсе болады. Тіпті екі адамның арасын жарастыру үшін жек көрінішті күнә саналатын өтірік айтудың өзіне шариғатымыз рұқсат этуі осы ойымызға айқын дәлел. Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне сенсе, есеп күні әр ісі үшін жауап беретіндігін біліп, жоғарыда айтылған үш дәрежені есінен шығармастан оған ямал қылып, жоқ денегде үшінші дәрежеде айтылғандай келіспеушіліктер туған күнннің өзінде оны оңтайлы шешуге тырысады.