Германия таълим тизими

Германия – жаҳон фильм-фани ва маданияти ўчоқларидан бери. Бу мамлакат илдизи асрларга бориб тақалувчи фильмий мактабларни, Гёте, Гегел, Бетховен, Нитше, Эйнштейн сингари алим ва ижодкорларни билан дунёга машҳур. Халқаро доирада эътироф этелган олмон таълим даргоҳларида мустақил фикр ҳамда кинг дунёқараш шаклланишига алоҳида эътибор бери леди. Таълим тизимига татбиқ этелаётган янги усуллар, сўнгги ахборот технологияларидан унумли фойдаланмаганларга иса куда қийин. Тараққиёт манзили сари ошиқаётган жамиятда билимсиз ўз ўрнига ига бўлиш мари маҳол. Дарвоқе, олмонларга хосте мир интимом, бирсўзлилик хислатлари ҳам айнан таълим даргоҳларида шаклланади.

Тафаккур устахонаси Германияда мактабгача таълим муассасалари давлат тизимига кирмайди. Болалар боғчаси хайрия жамғармалари, маҳаллий ҳокимият ҳамда чирков васийлигида фаолият юритади. Шу билан бирга корхона ва ташкилотлар ҳам ўз боғчасига ига бўлиши мамкин. Мактабгача таълим тизими 3 ёшдан 6 ёшгача бўлган болаларни қамраб оладьи. Ҳали ақлини таниб улгурмаган болаларда ўз фикрини ифодалаш, тенгдошлари ва каталар билан мулоқот қилиш қобилиятини шакллантириш, уларни бошланғич таълимга тайёрлашда боғчаларнинг ўрни ката. Шу борис ҳам олмонлар боғчаларни "тафаккур устахонаси деб аташади.

Бепул ва мажбурий таьлим Германия Конституциясига мувофиқ, мактаб таълими давлат назоратидадир. Мамлакатда 16 та федерал ҳудудлар мавжуд бўлса, уларнинг ҳар бери ўзининг таълим тўғрисидаги қонунига ига. Шу сабали федерал ҳудудларнинг мактаб таълим тизимида айрис фарқлар бор. Масалан, аксарият ҳудудларда бошланғич таълим 4 йил (беринчи синфдан тўртинчига қадар), пойтахт Берлинда иса – 6 йил. Аммо бу кабы фарқларга қарамасдан, барча ҳудудлар учун мумий тартиб-қоидалар ямал қилади. Германияда мактаб таълими мажбурий ва бепул. 6 ёшдан 18 ёшгача фуқаролар мажбурий тартибда таълим олеши шарт қилиб белгиланган. Мактаб таълим тизими иса бошланғич, ўрта ва юқори босқичларга бўлинади. Болалар 5-6 ёшдан бошланғич мактабга қатнайди. Бошланғич мактабда ўқиш даври тўрт йилдан олти йилгача. Мактабларда беринчи, икинчи синф давомида ўқувчиларга баҳо қўйфильмайди. Ўқитувчилар баҳо ўрнига боланинг индивидуал, психология ривожланиш ҳолати хусусида ҳисобот тайёрлайди. Ўқувчиларга 3-синфдан баҳо қўйила бошлайди. Германияда 6 баллик баҳолаш тизими қабул қилинган. Бунга кўра, 1 – аъло 2 – якши 3 – қониқарли 4 – етарли, 5 – етарли эмас, 6 – қониқарсиз. Ўқувчилар фанларни инг камила "4 га ўзлаштириши керак. Бошланғич босқичда болаларга математика, немис тели, табиатшунослик, мусиқа, эстетика фанлари ўтелади.

Танлаш имконияти Олмон таълим тизимининг ўзига хос хусусияти шундаки, ўқувчилар бошланғични тугатгандаёқ келажак йўлини аниқлаб олеши заур. Ана шуньга насосланиб, у бир нева тур доги мактабдан берида ўқишни давом эттиради.

Асосий мактаб. Бу орда болалар тўққизинчи синфгача ўқителади. Асосий мактабларда юлий таълим муассасаларида ўқиш нияти йўқ бўлган, бирор бир касб этагидан тутишни кўзлаган ўқувчилар таълим оладьи. Бу тур доги мактабларда базавий билимлар бери леди ва насосий эътибор ямалий машғулотларга қарателади. Асосий мактабни тугатган ўсмирлар тугалланмаган ўрта таълим ҳақида шаҳодатнома оладьи. Ушбу ҳужжат билан касб-ҳунар мактабларига кириш мамкин. Биздаги касб-ҳунар коллежларига ўхшаб кетадиган мазкур мактабларда талаба муайян касб-ҳунар бўйича билим ва тажриба оширади.

Реал мактаб. Бу тур доги мактабларда математика ва табиий фанларга мобил, келажакда юлий маълумотли мутахассис бўлишни ният қилган болалар ўқийди. Ўқиш 5-синфдан 10- синфгача. Мазкур муддат мобайнида ёшларга тур ливан соҳалари бўйича кингайтирилган билим бери леди. Реал мактабни тугатган ўсмирлар ўқишни гимназия да давом эттиради.

Гимназия. Ўқувчилар ўрта таълимнинг инг муҳим бўғини бўлган ушбу билим масканида тўққиз йил – 5-синфдан 13-синфгача таълим оладьи. Реал мактабнинг 10-синфини тамомлаган ёшлар иса гимназия да уч йил ўқийди. Мазкур таълим даргоҳида гуманитар, табиий фан ларва хорижий теллар чуқур ўргателади. Ўқувчилар ўн беринчи синфдан тан логан йўналишидан келиб чиқиб, насосий вақтини бир нева фанни чуқур ўрганишга сарфлайди. Гимназия – юлий таълимга тайёргарликнинг ҳал қилувчи босқичи. Негаки, гимназия тугатганлик тўғрисидаги имтиёзли шаҳодатнома университетга имтиҳонсиз кириш ҳуқуқини береди. Аммо имтиёзли шаҳодатномани олиш сон эмас. Ўқувчига ушбу ҳужжатни беришда унинг ўн уч йил давомидаги натижалари ҳамда тўртта фан бўйича якунин имтиҳон баҳолари инобатга олинади. Олмон заминида юлий ўқув юртыга кириш учун ўн уч йил якши натижа билан ўқиш керак. Ана шундан кейингина университет йўллари очилади.

"Фикрлаяпманми, демок, яшаяпман! Германияда давлатга қарашли мактаблар билан бирга хусусий таълим масканлари ҳам фаолият юритади. Хусусий мактаблар ўрта таълим масканларининг 2 фоизини ташкил этажи. Ўқув дастурлари анъанавий мактаблардан фарқ қилувчи хусусий мактабларни Федерал таълим ва маданият вазирлиги назорат қилади. Хусусий мактаблар саноат, тел, косметика, гимнастика, уй хўжалиги кабы ихтисослашган йўналишларда таълим береди. Нодавлат таълим масканлари бир-берини қўллаб- қувватлаш учун Хусусий мактаблар уюшмасига бирлашган. Шунингдек, ноги р он ва ақлий қобилияти чекланган болалар учун махсус мактаблар очилган. Олмон мактабларида хорижлик фуқаролар ҳам таълим олеши мамкин. Хорижликлар маҳаллий шарт-шароитга мослашиши, немис телини пахта ўзлаштириши учун тайёрлов курс лари ташкил этелади.

Немис педагог лари истеъдодсиз ўқувчининг ўзи йўқ, деб ҳисоблашади. Шунга кўра улар ўқувчининг очфильмаган қирраларини каша этиш, уларни янгилик ва ихтиролар руҳида тарбиялашга интелади. "Фикрлаяпманми, демок, яшаяпман! денди машҳур файласуф Рене Декарт. Олмон мактабларида анашу нақл олтин қоида сифатида қабул қилинган. Педагоглар беринчи навбатда ўқувчининг, ҳатто като бўлса-да, мустақил фикри бўлишига эришишни мақсад қилади. Таълим жараёни иса ота-она ва ўқитувчи ўртасидаги узкий ҳамкорликка таянади.

Аслзодалар розу қилган университет Германияда Европанинг бошқа давлатларига қараганда бепул юлий таълим олиш имконияти кўпроқ. Нодавлат жамғармалар ҳамда ҳукумат грант лари насосида хорижликлар ҳам немис университетларида таҳсил олеши мамкин. Юқорида таъкидлаганимиздек, маҳаллий гимназияларни битириб, имтиёзли шаҳодатномани логан ёшлар университет ларга имтиҳонсиз кради. Чет элликлар иса ўқишга кириш учун немис тели бўйича имтиҳондан ўтади. Университетларда бакалавр босқичи тўрт ярим йилгача, магистратура бир йилдан тўрт йилгача, докторантура ики йилдан беш йилгача давом этажи. Одатда, бакалавриат ва магистратура талабалари ўқиш якунина давлат имтиҳони топширади ва диссертация ҳимоя қилади. Талаба ўқиш учун қишки ёки ёзги ўқув мавсумини танлаш ҳуқуқига ига. Ёзги мавсум апрель-сентабр, қишкиси иса октабр-март ойларини ўз ичига оладьи. Германия Гейделберг, Кёлн, Фрайбург, Тюбинген кабы қадимий университетлар ватина ҳисобланади йилда насос солинган Гейделберг университет кўҳна қитъанинг инг нуфузли юлий таълим даргоҳлари рўйхатига кирителган. Ўрта асрлардаёқ ушбу университетга кириш европалик аслзодаларнинг розуси бўлган.

Германиянинг мўъжазгина Гейделберг шаҳрида жойлашган мазкур университетнинг нуфузи ҳозир ҳам баланд. Бу ордан Гегел, Ясперс кабы жаҳон таниган алимлар, ўнга яқин Нобел мукофоти игалари етишиб чиққан. Университет юриспруденция, биология, кимё, тиббиёт йўналишларида купли кадрлар тайёрлайди. Бу орда ўқийдиган 25 минг талабанинг 12 фоизи хорижликлардир. Мюнхендаги Людвиг-Максимиллиан университет Европани тиббиёт бўйича етук мутахассислар билан таъминлайди. Беш асрлик тарихга ига бўлган таълим масканида айни пайтда 45 минг талаба таҳсил оладьи. Касбий юлий мактаблар ёки институтлар олмон таълим тизимининг ўзига хос бўғини сифатида муҳандис, иқтисодчи, дизайнер, машинасозлик, ишлаб чиқариш, ахборот технологиялари ва соғлиқни сақлаш йўналишларида мутахассислар етказиб береди. Маълумотларга кўра, Германиянинг 370 дан ортиқ юлий таълим муассасаларида 2 миллионга яқин талаба, жумладан, 246 минг хорижлик таҳсил олмоқда. Олмон юрты чет эллик талабалар сони бўйича дунёда АҚШ ва Буюк Британиядан кейинги ўринда туради.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Karimov I.A. Оzbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 17 yilligiga bagishlangan tantali majlisda sоzlagan nutqi. Xalq sоzi gazetasi, 2010 yil 28 yanvar 2. Barkamol avlod yili Davlat dasturi. Usha manba 3. Karimov I.A. Yuksak manaviyat-ngilmas kuch. Toshkent, «Manaviyat», Barkamol avlod-Uzbekiston tarakkiyotining poydevori. Toshkent, «Shark», Sattorov.M. Оzbek udumlari Toshkent, «Fan», Оzbek pedagogikasi antologiyasi – T»Оqituvchi» Hikmatlarga tоla bu Dunyo -T Оqituvchi 1997 Shomaqsudov SH. Hikmatnoma» - T «Оzbekiston»