Т АҚЫРЫБЫ : Қ АЗАҚСТАН ЖАҢА ДӘУІРДЕ. (ХҮШ – ХХ Ғ БАСЫ ). ХҮШ Ғ. І – ШИРЕГІНДЕГІ Қ АЗАҚСТАН. Ж ОҢҒАР ШАПҚЫНШЫЛЫҒЫ. Жанында интернаты бар А.Үкібаев атындағы орта мектеп

Сабақтың мақсатын: Жоңғар хандығының құрылуы мен ХҮІІ-ХҮІІІғ жоңғар шопқыншылығына қарсы азатық күресі туралы старине түсіру арқыллы білімдерін жинақтау. Міндеті: Ақпараты терең меңгеруге, сараптауға, жинақтауға,бағалауға, ақпаратпен түсініп өз көзқарасы тұрғысынан рефлексия жасауға өз кластастарымен жұмысты талқылауға, өз білімін, түсінігін кеңейтуге дағдыландыру Оқыту нәтижесі: Жоңғар хандығының құрылуын мен жаңғар шопқыншылығына қарсы азатық күресін зерттейді, ақпараты терең меңгереді, сараптайды, жинақтайды, ақпараты түсініп өз көзқарасы тұрғысынан рефлексия жасай біледі, өз білімін түсінігін кеңейтеді, өз жұмысын сыныптастармен талқылайды

Кіріспе XVII ғасырдың аяғы мен XVIII ғасырдың басында Қазақ хандығы ішкі-сыртқы аса ауры жағдайға душар балды. Алтайдан Атырауға дейінгі байтақ даланы альпы жатқан қазақ халқы жерінің географиялық ерекшелігіне қарай үш жүзге бөлініп өмір сүрді. Қазақ хандығында үстемдік еткен әскери-федалдық шонжарлар арасында ішкі тартыс күшейе түсті. Сонымен қатар бұл мезгілде қазақ- жоңғар қатынасы мейлінше шиеленісіп, қазақ хандығына үздіксіз шабуыл фасады. Кіріспе XVII ғасырдың аяғы мен XVIII ғасырдың басында Қазақ хандығы ішкі-сыртқы аса ауры жағдайға душар балды. Алтайдан Атырауға дейінгі байтақ даланы альпы жатқан қазақ халқы жерінің географиялық ерекшелігіне қарай үш жүзге бөлініп өмір сүрді. Қазақ хандығында үстемдік еткен әскери-федалдық шонжарлар арасында ішкі тартыс күшейе түсті. Сонымен қатар бұл мезгілде қазақ- жоңғар қатынасы мейлінше шиеленісіп, қазақ хандығына үздіксіз шабуыл фасады.

1.Тәуке хан қайтыс болғаннан кейін Қазақстанда қандай өзгерістер балды? 2. Тап сол кезде қазақтарға қауіп төндірген қай мемлекет? 3.Қазақтардың жауларына төтеп беру үшін қандай шаралар қолданды?

1Жоңғарлардың Қазақстанға басшылық жасауының негізгі себептерің дддпаз._________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ ______________________________________________ Жо ңғ ар шоп қ ыншылы ғ ы кезінде қ аза қ тарды ң же ң ілу себептері? _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ ______________________________________

3.Сөйлемдегі тастап кеткен сөздердің орнын тауып дддпаз жылдың көктемінде алдағы болатын жойқын мықтап әзірленген, әрі қазақ хандығының алтыбақан болып ыдырап бара жатқаның қойған өз әскерінің қолын қолын Қазақстанға қартай аттандырды. 2.Қазақтың басынан сол бір ххорасан ауры символы аты зарлы балды жылдар неліктен «Ақтабан шұбырынды Алқакөл сұлама» деп аталды және ашып көрсету.Себебі

3.Сөйлемдегі тастап кеткен сөздердің орнын тауып дддпаз (1723) жылдың көктемінде алдағы болатын жойқын....(соғыстан) мықтап әзірленген, әрі қазақ хандығының алтыбақан....(алауиз) болып ыдырап бара жатқаның.....(пайдалана) қойған.....(Цеван –Рабтан) өз әскерінің қолын қолын Қазақстанға қартай аттандырды. 2.Қазақтың басынан......( кешірген) сол бір ххорасан ауры (қайғы – қасірет) символы («Елім –ай») аты зарлы (жир) балды жылдар неліктен «Ақтабан шұбырынды Алқакөл сұлама» деп аталды және ашып көрсету.Себебі? (Жауабы: оның қазақ халқына тигізген зардабы – қайғы – қасірет, аштығы мен қайыршылық халге душар етуі өте мөте ауры балды).

«Жұт», «Лама», «Қайың сауған» мағынасын ашып дддпаз «Жұт» денегіміз ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ «Лама»_____________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ «Қайың сауған»____________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________

«Жұт» денегіміз Жауабы: (қыс қаты болған жылдары аштықтан, суықтан қырылуы, мал өнімі, індет) «Лама» Жауабы: (ламалық монах, дін қизметкерлері) «Қайың сауған» Жауабы: (өлмей аман қолу үшін қайыңның сөлін ішкен)

Қ АЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ТЕРРИТОРИЯСЫ

1643 ж. Жазында қазақ қолын Жәңгір мен Жоңғар қолын басқарған Батыр қонтайшы арасында Орбұлақ шайқасы өтті. Осы шайқаста бар жоғы 600 қазақ қолы жоңғардың 50 мың қолына төтеп берді. Орбұлақ шайқасында Жәңгір мылтықпен қаруланған 300 адамды тау ішіндегі тар өзекке ор қазып бекінуге, ал екінші жартсын жоңғарлар тар өзектегі орға жеткеншетаудың арғы бетіне жасырына тұруға бұйырды. Оның ойлағаны айнымай келіп, Батыр қонтайшы қаймықпай қорғанған Ор-бекінісіне шабуыл жасайды, сол сәтте Жәңгір жауға ту сыртынан лап қойып, білтелі мылтықтарынан оқ жаудырды. Осы кезде Самарқаннан алшын жалаңтөс баһадүр 20 мың қолмен көмекке келіп, 10 иыңнан аса адамынан айырылып күйрей жеңілген жоңғарлар кейін шегінді.

Жоңғар феодалдарының қазақтарға шопқыншылығы Цеван-Рабдан қонтайшы( ) билік еткен кезеңде күшейді ж. арте көктемде жоңғарлар қазақ жеріне жойқын шопқыншылық фасады. Жоңғарлар Ұлы жүзді қырып жойып, Орта жүз, Кіші жүз жерлеріне жетті. Халық басы ауған жаққа кетті. Ұлы жүз бен Орта жүздің қазақтары Самарқанд пен Ходжентке қарай шұбырды. Кіші жүз Хиуа мен Бұқараға ағылды. Босқындардың біразы Сырдың сол жағындағы Алакөл маңына топ тесты. Қазақтардың жадында Қайың сауған ақ тышқан жилы болып айрықша қалған 1723 жылғы жұт та өзіндік роль атқарды. Халық бұл кезеңді Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама деп атады. Қожаберген жираудың Елім-ай денег қасіретті әні осы кезден қалған. Жоңғар феодалдарының қазақтарға шопқыншылығы Цеван-Рабдан қонтайшы( ) билік еткен кезеңде күшейді ж. арте көктемде жоңғарлар қазақ жеріне жойқын шопқыншылық фасады. Жоңғарлар Ұлы жүзді қырып жойып, Орта жүз, Кіші жүз жерлеріне жетті. Халық басы ауған жаққа кетті. Ұлы жүз бен Орта жүздің қазақтары Самарқанд пен Ходжентке қарай шұбырды. Кіші жүз Хиуа мен Бұқараға ағылды. Босқындардың біразы Сырдың сол жағындағы Алакөл маңына топ тесты. Қазақтардың жадында Қайың сауған ақ тышқан жилы болып айрықша қалған 1723 жылғы жұт та өзіндік роль атқарды. Халық бұл кезеңді Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама деп атады. Қожаберген жираудың Елім-ай денег қасіретті әні осы кезден қалған.

Әбілқайыр хан (Әбілқайыр Мұхамбет Ғази Бахадүр хан; ) – ж.ж. билік құрған Кіші жүз ханы жилы Қарақұмдағы халық жиынында жас Әбілқайыр Кіші жүз әскерінің қолбасшысы және хан болып сайланды, ал түмен басы болып атақты Бөгенбай батыр тағайындалды.

1726 ж. Ордабасында үш жүздің игі жақсыларының басын қосқан ұлы жиын болады. Осында үш жүздің балансы бір бәтуәға келіп, жауға қарсы бірге астану керек екендігін түсінеді ж. Әбілқайыр бастаған Кіші жүз жасақтары Ырғиз уезінің оңтүстік шығыс бетіндегі Бұланты өзенінің жағасында Қара сиыр денег жердь қалмақтарға қарсы ойсырата соққы берді. Бұл шайқас кейіннен Қалмақ қырылған соғысы деп аталды.

1730 ж. көктемде Балқаш көлі маңында тағы соғыс бастарды. Бөгенбай, Қабанбай, Науризбай сияқты батырлар бастаған қазақ жасақтары жоңғарларға аяусиз соққы берді. Бұл кейін Аңырақай деп атальпы кетті. Шуно Дабо бастаған қалмақтар Іле өзенінің бойымен шығысқа қарай қашуға мәжбүр балды ж. көктемде Балқаш көлі маңында тағы соғыс бастарды. Бөгенбай, Қабанбай, Науризбай сияқты батырлар бастаған қазақ жасақтары жоңғарларға аяусиз соққы берді. Бұл кейін Аңырақай деп атальпы кетті. Шуно Дабо бастаған қалмақтар Іле өзенінің бойымен шығысқа қарай қашуға мәжбүр балды.

Абылай (Әбілмансұр, ) – ұлы мемлекет қайраткері, қолбасшы және дипломат. Абылайдың әскери қабілеттілігі, қолбасшылық қабілеті жылдардардағы шайқастарда ерекше көрінеді ж.ж. аралығында жоңғарлардың қолында тұтқында болады. Абылай (Әбілмансұр, ) – ұлы мемлекет қайраткері, қолбасшы және дипломат. Абылайдың әскери қабілеттілігі, қолбасшылық қабілеті жылдардардағы шайқастарда ерекше көрінеді ж.ж. аралығында жоңғарлардың қолында тұтқында болады.

Жоңғарияның ханы Қалдан Серен 1745 жилы өліп, оның мұрагерлері таққа таланты. Осы кезден бастап Қытайлардың Манчжурлік Цин империясы жоңғарларға шабуыл жасай бастарды. Ол алдымен Сыр бойындағы қалаларды азат етуге кірісті. Ол бұл жорықта қазақ әскерлерін үш топқа бөлді. Бірінші тобин Қанжығалы Бөгенбай мен Үмбетей жирау басқарды. Екінші қолын Жәнібек батыр басқарды.Үшінші негізгі қолды Абылайдың өзі басқарды. Бұл торта әйгілі батырлардан Қаракерей Қабанбай, Батыр Баян, Сырымбет, Малайсары, Жанұзақ балды. Нәтижесінде Қазақ әскерлері Жаңақорғанды, Шымкентті жаулардан тазартты

1740 жилы Жоңғарияның өзінің ішінде билік үшін күрес туып, (Қалдан Серен өлген соң) туысқандар арасында дүбелең жағдай қальпытасты, Жоңғар елі әлсірей бастаған еді. Содан 1758 жилы оларды Қытай империясы жаулап алды да, Цин империясының құрамына кіреді жилы Жоңғарияның өзінің ішінде билік үшін күрес туып, (Қалдан Серен өлген соң) туысқандар арасында дүбелең жағдай қальпытасты, Жоңғар елі әлсірей бастаған еді. Содан 1758 жилы оларды Қытай империясы жаулап алды да, Цин империясының құрамына кіреді.

Қ ОРТЫНДЫ : Қазақ жері кең байтақ әрі өте бай жер. Өзінің жер, суларымен ол көптеген елдерді қизықтырды. Бірақ біз ұзақ жылдар бойы күресу нәтижесінде өзіміздің белсенділігімізді сақтап қалдық. Біз әлі де көптеген елдерді қизықтырудамиз, бірақ бес саусақты бірге жұмылдырсақ бізге қарсы ешкім тұра алмазы айдан анық.

Назарарлары ң из ғ а рахмет!