Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті Студенттің өзіндік жұмысы Мамандығы: жалпы медицина Дисциплина: жалпы гигиена Курс: 2 Тақырыбы:Атмосфера, күн сәулесі және денсаулық. Күн радиациясының гигиеналық мәні, физикалық қасиеттері және ауа ортасының химиялық құрамы. Биосфераның компоненттерінің гигиеналық мәні (атмосфера, гидросфера,литосфера) Орындығы:

Атмосфера жердің ауа қабығы. Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі жүйе. Ол биосфера дағы физико-химиялық және биологиялық процестердің жүріуінің шорты және метеорологиялық режимнің маңызды факторы. Атмосферадағы жекелеген құрамдастардың қатынасы оның радиатцияға, жилу және су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфераның газдық құрамы, су буы және әр түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жилуды ұстап тұруды анықтайды. Егер атмосфера да қоспалар болмаса, хонда жер бетіндегі орташа жилдық температура +15º С емс, -18ºС полар еді. Атмосфераның орташа қалыңдығы км. Атмосфераның төменгі шекарасы жер беті болып табылады. Оның төменгі қабаты азот, оттегі мен сирек кездэссетін көміртегінен, аргона, сутегіден, гелий ден тағы басқа газдардан тұрады. Бұған су буы да аралосады. Атмосфера түсінің көк болып келуі газ молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты. Жоғарылаған сайын атмосфера бірте-бірте серий береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да өзгереді.

Күн радиациясы күннің сәуле шығаруы – Күннің электрмагниттік және корпускулалық сәуле шығаруы. Электрмагниттік радиация (күннің сәулелік энергиясы) электрмагниттік толқындар түрінде, км/с жилдамдықпен тарап, жер атмосфера сына енеді. Жер бетіне дейін тура (жерге бұлтсыз ашық жағдайда атмосфера дан көктей өтіп жететін Күн сәулелері) және шашыранды (атмосфера дағы шаң- тозаңнан, бұлттан шашыраған Күн сәулесі) радиация түрінде жетеді. Олардың 48%-ы спектрдің көрінетін бөлігінде (0,38 – 0,76 мкм), 45%-ы инфрақызыл сәуле (0,76 мкм), 7%-ы ультракүлгін сәуле (0,38 мкм) спектрінде жатады. Корпускулалық радиация негізінен 300 – 1500 км/с жилдамдықпен қозғалатын әрі түгелімен жер магнитосферасында тұтылып қалатын протхондардан тұрады (концентрациясы 5 – 80 ион/см 3, ал күн активтілігі артқанда, ол да аркады). Күн радияциясы – Жер бетінде және атмосфера да болып жатқан экзогендік процестер үшін бірден-бір энергия көзі болып табылады; әдетте оны жилулық әсері бойынша өлшейді. Оның жер бетіне келетін мөлшері уақыт бірлігінде 1 см 2 жерге түсетін калориямен өрнектеледі. Жер әр минут сайын Күннен 2,4·1018 кал сәулелік энергия аллоды

Денсаулық Ластанған ауаның зиянды әсеріне көбінэссе балалар мен жас өспірімдер шалдығады. Атмосфера ауасын ластайтын заттардың әсерінен аллергия мен ауыратын балалардың жасушалық және гуморальдық иммунитеті тежеледі. Техногендік ластаушылар мектепке дейінгі жастағы балалардың қан биохимия сын өзгертеді. Бұл ағзаның интоксикациялануының белгісі. Глутатитон мен гамма- глутамил трансфераза деңгейі атмосфераға мекемелерден бөлінген зиянды заттардың бала организміне әсерін көрсетеді. Атмосфера ауасын өнеркәсіптерден бөлінген күкірт құрамды заттармен ластануы нәтижесінде барлық жастағы бала организмінде бой мен салмақ арасындағы тепе-теңдік бұзылып, дисгармония қалыптосады. Атмосфера ауасы Ni, Cr және Se ластанған аймақтарда балалар ауруы күрт жоғарлаған (тыныс алу, жүрек қан тамыр, орталық жүйке жүйелерімен бүйрек аурулары).

Ауаның ластануы әйелдерді жоғары дәрежелі перинотальды қауіпке әкеледі (түсікке қауіпі бар жүктілік токсикозы). Бұндай әйелдердің көбінде туа біткен аномалиясы бар толық жетілмеген балалар туады. Ластанған аймақтарда туған балалардың өмірінің бірінші жилында обструктивті бронхит пен перинотальды энцефалопатия демиды. Медицина ғалымдарының зерттеулері бойынша смоктың қатты денешіктері потенциялды канцероген болып табылады.Атмосфера ауасының ластанған аймақтарында тоқ және тік ішек рагінің дамуы ауасы таза аймақтармен салыстырғанда жиі кездэсседі.

Денсаулық Қазіргі кезде ластанған қоршаған ортаның адамға қауіпсіз ПДК менПДУ деңгейі анықталды.Ауа ластануының табалдырық деңгейі 1,2-1,5 ПДК/ПДУ бұл деңгейден жоғары бокса организмде иммунологиялық,биохимиялық,физиологиялық параметрлердің өзгерістері анық байқаллоды.Жедел ағымды аурулар-ластану деңгейі қалыпты жағдайдан екі-үш эссе жоғары аймақтарда байқаллоды,ал ластану деңгейі төрт эссе жоғары болған аймақтарда созылмалы патологиялық аурулар демиды.Гигиеналық нормадан ялты эссе жоғары болған аймақтарда созылмалы патологиялық аурулардың саны көбееді. Атмосфера құрамындағы зиянды заттардың адам ағзасына қаупін төмендету үшін және ауа құрамының тазалануы үшін комплекстік іс-шаралар ұйымдастырылуы керек және ол екі шартқа негізделуі қажет:ауаны ластаушы заттардың бөлінуін азайту және қолданыстағы техниканы азайту.

Биосфераның компоненттерінің гигиеналық мәні адамның іс-әрекетінің нәтижесінде биосфера да зиянды заттар мөлшерінің көбеюі, жаңа химиялық қосылыстардың панда болуы, температураның көтерілуінен климаттың өзгеруі. Негізгі себептері: өнеркәсіптің (энергетика, транспорт, т.б.) тез қарқынмен дамуы, ауыл шаруашылығы мен күнделікті тұрмыста химиялық жетістіктерін кеңінен пандалану, халық санының өсуі және урбанизация лану (қалалардың өсуі). Кен қазындыларын өндіру кезінде жер қойнауынан жилына 100 млрд. т тау жыныстары алынады. Оның 10%-і ғана іске осады да, 90%-і жарамсыз қалдықтарға айналып жер бетін ластайды. Жыл сайын шартты түрдегі 1 млрд. т отын жағылады, атмосфераға 20 млрд. т СО2, 300 млн. т СО, 50 млн. т NO,150 млн. т SO2, 5 млн. т H2S, 400 млн. т-ға жуық күл, түтін, шаң-тозаң түседі. Ал гидросфераны 600 млрд. т-дай өндірістік және тұрмыстық ағын сулар ластайды. Мұнай өндіру және мұнай өнімдерін тасымалдау кезінде әлемдік мұхитқа 10 млн. т-ға жуық мұнай өнімдері төгіледі. Бұл хондағы тіршілікке үлкен зиян келтіреді. Жыл сайын топыраққа 100 млн. т-дай минералды тыңайтқыштар сіңіріледі.

Биосфераның компоненттерінің гигиеналық мәні Биосферада жил сайын түзілетін жүздеген мың т әр түрлі жаңа химиялық қосылыстардың көпшілігі биологиялық және физиологиялық жолмен ыдырамайды. Биосферада ыдырамайтын заттардың шамадан артық жинақталуынан (мысалы, пестицидтер, полихлордифенилдер, т.б.) және табиғи ыдырау механизмдері немсе сіңіру қабілеті бар заттардың әсерінен (тыңайтқыштар, ауыр металдар, т.б.) табиғи жүйелер мен олардың биосфера дағы байланыстары бұзылады. Биосферадағы зат айналымына бірнеше млн. т хлорорганикалық қосылыстарды енгізу, бір жағынан, жануарлардың (әсірэссе, балықтар мен құстардың) көптеген түрлерінің жойылуына, ежелден қалыптасқан трофикалық тізбектердің үзілуіне, соның нәтижесінде биоценоздардың бұзылуына әкелсе, екінші жағынан, ұсақ жәндіктер мен микроорганизмдердің (космополит организмдердің) шамадан тыс көбеюіне соқтырды. Ағаш және қазба отындарды (тас көмір, мұнай) негізгі қуат көзі ретінде пандалану атмосфераның зиянды газдармен және шаң-тозаңмен ластануының басты көзі болып табылады.

Қорытынды Соңғы жилдары атмосфера дағы қорғаныштық рөл атқаратын озон қабаты жұқарып, кейбір аймақтарда (мысалы, полюстерде) озон ойықтары панда бола баста ты. Олардың панда болуына өндірістерден бөлінетін N, Cu, Fe, Mn, Cl, F, Br оксидтері мен ғарыш кемелерін ұшыру әсер етеді. Әсірэссе, метан, этан, пропанның хлореллы және фторлы туындыларын (фрехондар) өнеркәсіпте кеңінен пандалану озон қабатының жұқара түсуіне үлкен әсерін тигізіп отыр. Ал озон қабатының бұзылуы Жер бетіндегі бүкіл тіршілікке үлкен зиян. Азот тотықтары мен күкірттің сумин қосылыстары қышқылды жаңбыр жаудырып, биосфераға хорасан зорь қауіп төндіруде. Биосфера ластануының тағы бір қауіпті де қатерлі көзі қоршаған ортада радиоактивті қалдықтардың жинақталуы және АЭС апаттары

Пайдаланылған әдебиеттер Қазақ Энциклопедиясы, place2. html place2. html Жалпы гигиена