М. ғ. д., профессор З. А. Джуматаева

Офтальмология - көру мүшесінің қалыпты және патологиялық жағдайы, барлық патологиялық үрдістердің ( процестердің ) нәтижесінде көру қызметтерінің төмендеуін, жоғалуын алдын - алу және емдеу. Осы тәртіптің ішіне нашар көрушілер, зағиптар және көруі бойынша мүгедектердің медициналық және әлеуметтік реабилитациясының мәселелері бойынша медициналы әлеуметтік сараптама сұрақтары да кіреді.

Көз слезу мүшелеріне жатады. Адам өмірінде, жалпы жан - жануарлар өмірінде көздің маңызы өте зорь. Себебі қоршаған ортаның 90 пайызынан артығын осы көз арқылы сеземіз, көреміз. Көз тек көріп қоймай, ол адамның көңіл - күйін, жан - дүниесін, хал - жағдайын танытады. Себебі, көз бас миының щетке шығып тұрған бір бөлігі.

Шеткі бөлік немесе қабылдаушы бөліктен - көз алмазы және оның қосалқы бөліктері. Өткізу жолдарынан - ганглиозиды клеткалардың аксхондарынан тұратын көру нерві, хиазма, көру тракті. Қыртыс асты орталықтарынан - сыртқы имен дене, көру сәулеге немесе Грациоле сәулелік буда. Жоғарғы көру орталығынан - мыйдың шүйде бөлігі.

-Сагиттальді диаметрі 24 мм - жаңа туылған нәрестелерде 16 мм -салмағы 7-8 г. -көлемі – 6,5 мм

Қабақтар жылжымалы жапқыштар тәрізді көз алмазының алдыңғы бетін жауып тұрады да оны сыртқы зиянды әсерлерден қорғайды. Қабақтардың шеттерінің сыртқы және ішкі ұштары бір - бірімен бірігіп, миндальдің дәні тәрізді көздің саңлауын құрайды.

Қабақтың алдынғы қырында 2-3 қатар болып кірпіктер өседі. Жоғарғы қабақ шеміршегінің жоғарғы шаралық шетіне қабақты көтеретін бұлшықет бірігеді.

Тері астында көздің айналма бұлшықеті жайғасқан. Оны шаралық және қабақтық екі бөлікке ажыратады. Көздің айналма бөлшеқетінің қабақтық бөліктерінің артында тығыз дәнекер тканьді пластинкалар - қабақтардың шемішоктері бар. Шемішокте қырыны перпендикуляр орналасқан смайлы зат шағаратын бездер ( Мейбомий ) бар.

Дәнекер қабық, шырышты қабық ( конъюнктива ) қабақтардың артқы беттері мен көз алмазының алдынғы жақ бетін қасаң қабыққа дейін жауып тұрған жұқа эпителилі қабық. Қабықтық дәнекер қабық шеміршокке тығыз жабысқан. Нәзік дәнекер қабықтың эписклерамен бос байланысқан көз алмазының алдыңғы сегментің жауып тұрған жері сезгіш жапқш эпителий жұмысын атқарады.

Дәнекер қабықтың осы бөлегінің көп қатарлы жалпақ эпителиі шок қарасыз қасаң қабыққа өтеді. Дәнекер қабық маңызды физиологиялық қызмет атқарады : көзге түскен бөгде заттарды сезеді дежа с шығаруды үдете түседі, қабақ қағу да жиілейді де нәтежесінде бөгде зат дәнекер қабық қуысынан шығарылады.

Анатомо - топографиялық орналасуы мен атқаратын қызметіне байланысты жас мүшелері, жас сүйықтығын өндіретін және оны ағызып алып кететін аппараттарға бөлінеді. Жас сүйықтығын шығаратын аппаратқа жас безі мен күмбездік дәнекер қабық тканінде шашыранқы орналасқан қосымша безішелер жатады.

Жас тесіктері өзекшелерге айналлоды Өзекшелер жас қалташасымен жалғасады. Жас қалташасы жас – мұрын өзегіне ашылады.

Көздің сыртқы бұлшеқеттері көз алмазының барлық бағытта жақсы қозғалуын қантамасыз етеді. Көзді қозғайтын бұлшықеттерге төрт түзу : жоғарғы, төменғі, сыртқы, ішкі және екі қиғаш : жоғарғы, төменгі бұлшықеттері жатады.

Сыртқы Ішкі Төменгі Жоғарғы Орбитаның тесіктері : Foramen rotundum Fissura orbitalis inferior Fissura orbitalis superior

1. Алдынғы эпителий 2. Алдынғы шокаралық мембрана немесе Боумен табақшасы (пластинкасы) 3. Меншікті зеты немесе строма 4. Артқы шокаралық мембрана немесе Десцемет табақшасы 5. Артқы эпителий ( эндотелий)

Ақ қабық : Эписклера Өзіндік меншікті зеты Қоңыр түсті табақша (пластинка) Тамырлы қабық : Нұрлы қабыққа, цилиарлы деньги және меншікті тамырлы ( хориоидея) қабыққа бөлінеді.

Нұрлы қабықтың қызметі : Диафрагмалық Көз іші сұйықтығының циркуляция сына қатысады. Цилиарлы ( бүршікті ) дененің қызметі : көз іші сұйықтығын бөліп шығару аккомодация Хориоидея физиологиялық көру актіне қатысып, тор қабықта жүретін фотохимиялық процесстерді қамтамасыз ететін энергетикалық база болып сана лады.

Тор қабық екі бөлігі : - көретін бөлігі - көрмейтін бөлігі Тор қабықтан көру нервісінің шығатын жері көру нервісінің басталатын жері оның дискісі атанады Тор қабықтын ең манызды және өте жүқа (0,1 мм ) жері сары дақ және оның орталық шүқыршасы (0,05-0,1 мм )

Гистологиялық 10 қабаттан тұрады: 1-ші :пигментті эпителий 2-ші: сауытша және таяқша 3-ші: сыртқы глиальді шокаралық мембрана 4-ші: сыртқы дәнді қабат 5-ші: сыртқы тор қабат 6-ші: ішкі дәнді қабат 7-ші: ішкі тор қабат 8-ші: ганглионарлы қабат 9-ші: нервтік талшықтар қабаты 10-ші: ішкі шокаралық мембрана

Алдыңғы камера – бұл алдыңғы қабырғасын қасаң қабық, артқы қабырғасың нұрлы қабық, қарашық түсында бұршақтың алдынғы капсулы құраған кеңістік. Артқы камера – бұл алдынан нұрлы қабықтың артқы бетімен және кірпікті денемен, бұршақтың алдынғы капсулының қарашық маңынан өзге тұсымен, ал артынан бұршақтың артқы капсулымен, шины тәрізді дене мембранасымен шоктелген қуыс - кенестік.

Бұршақ - ең маңызды оптикалық ортасы, оның екі жағы дөнес, мөлдір, тығыз - майысқақ - серпімді, тамырсыз дене. Шыны тәрізді дене – көздің оптикалық ортасының бір бөлегі, бұршақтың артында орналасқан. Шыны тәріз дене көз алмазының ішіндегі заттардың,65% құрайды. Шыны тәріз дене қоршаған көздің бөлектеріне бір наше жердь бірігеді. Шыны тәріз дене мөлдір, түссіз, шар тәрізді, іркілдек, серпімді және хонда қаң тамырлар мен нерв тер жоқ.

Адамнің көру анализаторі жарықтық тітіркенуді қабылдау мен анализ жасауға арналған күрделі нервті - рецепторлық жүйе болады. Көрудің бес қызметі бар : Көру жітілігі Түсті ажырату Перифериялык көру Жарыкты слезу және стерияскопиялық (бинокуляры) көру

Барлық көру қызметтерінің негізі көздің жарықты слезуі болады 1. Күндіз көру ( фотопиялық ) 2. Ымыртта көру ( мезопиялық ) 3. Түнде көру ( скотопиялық )

Көз қаншама уақ бөлшоктерді қабылдай алиса, оның көру қырағылығы – жітілігі (visus) де соншама екі нүктені көздің жеке - жеке қабылдап айқын көруін көздің көру жітілігі деп атайды.

Орталық шұқыршадан 10 градус қашықтықта көру жітілігі 0,2- ге тең болады және де один щеткерілеген сайын төмендей түседі. Сондықтан жалпы көру жітілігі детей орталық көру жітілігі деп айтқанымыз дұрыс болады. Орталық көру жітілігі өмірдің әртүрлі кезендерінде өзгеріп тұрады. Жаңа тұған бобектерде ол өте төмен дәрежеде болады. Төрт айлық шақта көру жітілігі 0,01 ден аздау, бір жасқа келгенде 0,1-0,3 ке жетеді. Көру жітілігі 5-15 жасқа келгенде қалыпты болады.

Көру кеңістігі Қозғалмай тұрған көздің бір уақытта бірден көрген кеңістігін көру кеністігі деп атайды. Көру кеңістіктің жағдайы кеңістіктен хабар дар болуды қантамасыз етеді және мамандыққа таңдап алуда, әскери адамдарды куәнландыруды, жұмысқа қабілеттілігін тексеру экспертизінде, ғылыми зерттеулерінде көру анализаторының қызметіне сипаттама бере аллоды.

Көру кеңістігінің өзгерулері көптеген көз ауруларының алғашқы және көбіне бірден бір белгісі болады. Әдетте әрбір көздің көру кеністігі бөлек зерттеледі. Тексеру әдістері – кампиметрия мен периметрия.

Жарықты слезу Көздің әртүрлі ашықтықтағы жарықтарды қабылдау қабілетін жарықты слезу деп атайды. Жарықты слезу көру анализаторының ең ескі қызметі. Ол тор қабықтың таяқшаларымен жүзеге асырылады және ымырт пен түнгі көруді қамтамасыз етеді.

Көздің жарық сезгіштігі абсолютті жарық слезу түрінді байқаллоды. Жарықты слезуді зерттеу практикалық офтальмология дозорь мыңызға ие болады. Жарықты слезу көру анализаторының функциялық жағдайын қамтып көрсетеді, нашар жарықтану жағдайына бейімделу мүмкіндігін сипаттайды, оның бұзылуы көздің көптеген ауруларының ең алғашқы белгісі болады.

Бинокулярлы көру дегеніміз екі көзбен көру, бірақ көргкн зетымыз бір көзбен көргендей біреу болып көрінеді. Бинокулярлы көрудің ең жоғарғы дәрежесі терең рельефті, кеңістікті, стереоскоптық көру болады. Бинокулярлы көру өте күрделі физиологиялық қызмет, көру анализаторының эволюциялық дамуының ең жоғарғы кезеңі болады

Қабақтардың терісінің аурулары : дерматите, дерматоз дар, дистрофиялар, дегенерациялар, атрофиялар, гипертрофиялар, гипер -, гипо -, депигментациялар. Қабақтардың қырларының аурулары : Цейс және Молль бездерінің аурулары, блефарите ( инфекционды - аллергиялық, зат алмасу ), теріскен, кірпіктердің және қастың аурулары, қабақтардың орналасуының бұзылыстары : қабақтардың ішке және сыртқа айналуы. Шеміршоктің аурулары : транзит, мейбомит, халязион, дегенеративті өзгерістер. Нервтік - бұлшық еттік аппараттың аурулары : спазм, паралич ( сал ). Қабақтардың даму аурулары : криптофтальм, эпикантус, микроблефарон, колобома, блефарофимоз, блефарохалазис.

Жәй блефарит Қабыршақты блефарит Жаралы блефарит

Міндетті түрде этиологиялық факторды анықтап оны жою керек Қабақтың қырларын антисептик ерітінділерімен өндеу керек Қабақ қырларына мазь жағу керек Қабақты уқалау ( массаж ) физиотерапия

Теріскен дегеніміз кірпіктердің түп қалташаларының немесе май бездерінің жедел ірінді қабынуы. Халазион - мейбомит безін қоршаған шеміршоктің созылмалы пролифетивті қабынуы.

Қабыну ( конъюнктивит ) Дистрофиялар Жаңа түзілімдер

Бактериальді : стафилококктық, пневмококктық, жедел эпидемиялық, ангулярлы ( Моракс - Аксенфельд бактериясымен шақырылған ), стрептококктық, гонобленнореялық, дифтериялық, хламийдиялық.

Аденофарингоконъюнктивалді қызба Эпидемиялық фолликулярный кератоконъюнктивит Ұшықтық ( герпестік ) Трахоматозды Қызылша Басқа вирустармен шақырылған

Фолликулярлы Туберкулезді - аллергиялық Көктемгі катар

Көзге таңғыш тағуға болмайды Инфекцияның ары қарай дамуына жол бермеу үшін жеке гигиена ережелерін сақтау керек Конъюнктивалды қуысқа антисептик ерітінділерін тамызу керек Конъюнкивалды қуысқа оны шақыру агентіне қарай дәрі - дәрмектерді тамызу

Офтаквикс Вигамокс Тобрекс ( тобрадекс ) Макситрол ( максидекс ) Ципромед Флоксал Сульфацил - натрий ерітіндісі 0,25% левомицетин ерітіндісі

Интерферон полудан Вирган гель Офтальмоферон Офтан ИДУ

- бұл көз шарасындағы веналардың жедел қабынуы. Клиникалық суреті - экзофтальм, көз алмазының қимылының шоктелуі, қабақтардың және конъюнктиваның ісінуі, көз түбінде көру нерві дискінің іркілісі және тор қабыққа қан құйылуы, дене қызуының көтерілуі, әлсіздік, бас ауыру.

- бұл көз шарасының шоктелген қабынуы. Көз шарасының абсцесстері субпериосталді және орбиталді болып бөлінеді. Бұл ауру жедел басталлоды. Абсцессте инфильтрат біртіндеп сіңуі және өздігінен ірің жарықтық жол ашып шығуы мүмкін немесе іріңді ошақ ашылып орбита клетчаткасының жайылған іріңді қабынуы – орбитаның флегмонасына әкеледі.

- бұл шіру белгілерімен жүретін көз шарасының диффузды іріңді қабынуы. Жедел басталлоды, 1-2 күн, кейде бірнаше сағаттардың ішінде. - Емі ауруханада ( отоларинголог және стоматологпен бірге ) жүргізіледі

Патогенез и клиническая картина течения воспалительных заболеваний лица и шеи тесно связаны с анатомо - топографическими особенностями этих областей. Быстрое распространение гнойного экссудата обусловлено такими анатомическими особенностями тканей челюстно - лицевой области, как наличие большого количества жировой клетчатки, связанных друг с другом клетчаточных пространств. Гнойный экссудат распространяется также вдоль кровеносных сосудов, которые обильно пронизывают ткани челюстно - лицевой области и шеи.

Распространение инфекции посредством вен лица может быть особенно опасным. Угловая вена является коллектором для вен век, надглазничных, наружных носовых. Воспалительные процессы в этой области, а также тромбофлебит лицевой вены представляют серьезную опасность для распространения инфекции в полость черепа через венозные анастомозы с глазными венами, впадающими в кавернозный синус. В возникновении и распространении воспалительных заболеваний тканей челюстно - лицевой области большое значение имеет лимфатическая система.

Чаще изменения в глазу вызывают такие заболевания зубов и челюстей, как ка p иес, пе p иодонтиты, абсцессы, пе p иоститы, остеомиелиты, пио pp ея, г p анулемы. Зубные г p анулемы p азд p ажают не только концевые окончания V- го не p ва, но и симпатического, что вместе дает патологический p ефлекс на глаз.

Появление мельканий, темных пятен, светлых пятен, звездочек, полосок или тумана пе p ед глазами, снижение з p ения p азличной п p одолжительности и интенсивности в некото p ых случаях можно объяснить p ефлекто p ными сосудистыми p еакциями, исходящими из зубных очагов. О зависимости по p ажения глаза от по p ажения зубов гово p ят и такие п p име p ы : п p и вск p ытии пульпы отмечается пок p аснение соответствующей половины лица и слезотечение. Но p мальное п p о p езывание зубов может явиться п p ичиной блефа p оспазма, гиперемии конъюнктивы. Отек мягких тканей подглазничной области бывает при пульпитах, остром одонтогенном остеомиелите верхней челюсти. Отмечен па p алич аккомодации одонтогенного п p оисхождения. Много болезней глаза остается невыясненной этиологии. Это относится особенно к сосудистому т p акту глаза, а также к заболеваниям з p ительного не p ва. Здесь п p ичиной могут явиться болезни зубов.

Пе p едача инфекции с зуба на глаз может п p оисходить путем п p ямого p асп p ост p анения от зубов ве p хней челюсти. Костный пок p ов, отделяющий дно о p биты от гаймо p овой полости и от луночек 2- го п p емоля p а, 1- го и 2- го моля p а очень тонкий и по p истый, что облегчает пе p енос инфекции. Иногда слизистая оболочка челюстной пазухи лежит непос p едственно на ве p хушках ко p ней. Вдающиеся в пазуху луночки имеют отве p стия, че p ез кото p ые надкостница ко p ня п p иходит в соп p икосновение со слизистой оболочкой пазухи это тоже благоп p иятный момент для пе p едачи болезни ко p ня зуба на слизистую оболочку пазухи.

Флегмона подглазничного пространства охватывает область латеральнее крыльев носа и ниже глазницы и бывает вызвана распространением инфекции с поражённого зуба верхней челюсти ( обычно зуба, расположенного кпереди от первого моляра ). Особенно опасно распространение флегмоны на веко или глазницу, так как из - за отсутствия клапанов в глазных венах инфекция может перейти на головной мозг. Тромбоз пещеристого синуса тяжёлое осложнение подглазничной флегмоны, развивается в результате распространения инфекции через угловую вену на мозг.

У детей p аннего г p удного воз p аста наиболее частой п p ичиной флегмоны о p биты является воспаление ве p хней челюсти остеомиелитического п p оисхождения, при котором появляется припухлость, распространяющаяся на окружающие ткани. Глазная щель закрывается, появляется хемоз конъюнктивы, за счет отека и инфильтрации мягких тканей орбиты возможен экзофтальм. При локализации процесса в лобном отростке верхней челюсти, формирование поднакостничного гнойника происходит на боковой поверхности носа с открыванием свищей у внутреннего угла глаза. При локализации процесса в скуловом отростке верхней челюсти экссудат распространяется на скуловую кость и прорыв гноя происходит по нижнеглазничному краю, ближе к наружному углу глаза. После гематогенного остеомиелита верхней челюсти, как правило, образуются дефекты нижнеглазничного края с рубцовым выворотом век.

Заболевание обычно одностороннее, начинается остро. Жалобы на слабость, тошноту, рвоту, головную боль, сильную пульсирующую боль за глазом, усиливающуюся при пальпации век и движениях глаза, двоение. Температура тела резко повышена, в анализе крови лейкоцитоз, увеличенная СОЭ. В течение нескольких часов развивается резкий отек и гиперемия век, хемоз конъюнктивы глазного яблока, экзофтальм с частичным или полным ограничением подвижности глаза, зрение резко снижается. Диагноз устанавливают на основании анамнестических данных о предшествующих воспалительных заболеваниях, характерной клинической картины ( бурное развитие экзофтальма воспалительной природы, плотный отек век, раскрывающихся со значительным усилием ; выраженные явления обшей интоксикации ),

наружного осмотра с применением векоподъемника, пальпации, исследования зрительных функций, УЗИ, рентгенографии, МРТ орбиты, придаточных пазух носа, пантограммы челюстей, общеклинического анализа крови. Необходима срочная консультация отоларинголога и стоматолога. Плотный воспалительный отек орбитальной клетчатки может привести к сдавлению нервов, обеспечивающих трофику роговицы и к появлению ее изъязвления ; возможен неврит зрительного нерва и тромбоз вен сетчатки, а также гнойный эндофтальмит и панофтальмит с исходом в атрофию глазного яблока. Тяжелым осложнением является двусторонний тромбоз пещеристых пазух, абсцесс мозга или сепсис.

Лечение следует начинать в течение первых часов заболевания. Назначают большие дозы антибиотиков внутрь, внутривенно или внутримышечно кефзол, гентамицин, аугментин, сумамед. Показано немедленное вскрытие и дренирование придаточных пазух носа или абсцесса челюсти, при отсутствии эффекта может понадобиться вскрытие и дренирование абсцессов орбиты. Прогноз в начальных стадиях и при своевременном лечении благоприятный. В поздних стадиях возможны септические осложнения с летальным исходом или снижение зрения вследствие атрофии зрительного нерва, бельма роговицы или субатрофии глазного яблока.