Ортындаған: Қойшыбай Г.Қ. ПО301

Дәнді бұршақты дақылдарға - асбұршақ, май бұршақ, үрмебұршақ (фасоль), малазықтық бұршақ, бөрібұршақ, жасымық, ноқат және басқалары.

Дәнді бұршақ дақылдары мал шаруашылығтындағы ақуыз мәселесін шешуге мүмкіндік жасайды. Таза және аралас егістіктерде олардан қоректілігі жақсы жасыл баланса, пішен және сүрлем дайтындалады. Олардың сабаны мен мекені де мал азықтық құндылығымен ерекшеленеді. Дәнді бұршақ дақылдарының тұқымдары өңдеу өнеркәсібінде де пайдаланылады. Айта коткен жөн, ақуыздың көп бөлігін бұршақ тұқымдас өсімдіктер ауадығы азоты сіңірудің нәтижесінде қалыптастырылады.

Бұршақ тұқымдасы Сарыгүлді бөрібұршақ Қызыл жоңышқа Екпе асбұршақ Жемісі гүлшоғыры атбұршақ

Олардың агротехникалық маңызы дозор : таймырлартында орналасқан түйнек бактерия ларының азоты байлау қабілотінің арастында топырақ органикалық заттармен және биологиялық азот пен байытылады. Сондықтан барлық бұршақ тұқымдас өсімдіктер көптеген ауыл шаруашылығы дақылдарына жақсы алғы дақыл болып табылады.

Түйнек бактерия лары

Дәнді бұршақты дақылдардың таймырлартында түйнек бактерия лары болады. Солардың көмегімен ауадағы бос азоттан дәндері мен веготативті к мүшелеріне ақуыз түзіп қана коймайды, сонымен қатар топыраққа азот та жинайды. Көптеген дәнді бұршақты дақылдардың өсу кезеңі қысқа, сондықтан тез өсіп, танапты арте боматады. Мұның өзі жерді запалы және уақытылы өңдеуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан алғанда, дәнді бұршақты дақылдар көптеген ауыл шаруашылық дақылдарына жақсы алғы дақыл.

Бұршақ Тағамдық – асбұршақ,үрмебұршақ, соя, жасымық, жержаңғақ,нұт Мал азықтық – бөрібұршақ, беде, түйежоңышқа, жантақ Дәрілік- жалаң қызыл миа, кассия Сәндік – қараған, тентекмиа

Ас бұршағының 100 г - 79 ккал. Ағуыздың, көмірсулардың, жасұнықтың тамаша көзі, құрамтында темір, калий, фосфор, мырыш, С дәрумені, В тобының дәрумендері бар.

Емдік қасиоті Бұршақ - жүрек-таймыр ауруы бар адамдардың жейтін тамағының қатартында болуы керек. Жасыл бұршақ адам ағзасына радиоактивті моталдардың сіңуіне қарсы тұрады. Бұршақ қатерлі ісік ауруларының, инфарктың, қан қысымы артуының тутындау ықтималдығын төмендотеді. Бұршақты жасыл кезінде жинайды. Одан көже, ботқа жасайды. Түрлі от тағамдарына қосымша ротінде пайдаланады. Салаттарға қосады. Тап осы бұршақ туралы Гиппократ айтқан: «Біздің жеген тамағымыз бізге пайдалы дәрі, ал дәрі – тамағымыз болу керек». Дәнді бұршақты дақылдар тұқымтында дәнді дақылдармен салыстырғанда ақуыз көп болады. Ақуыз, әсіресе, май бұршақ дәнінде мол(39%), Сары бөрібұршақ дәніндегі ақуыздың мөлшері 36 пайызға, асбұршақ дәнінде 24 пайызға тең. Дәнді бұршақты дақылдардың тағы бір ерекшелігі - олардың ақуыздары тез қорытылып, ағзаға жақсы сіңеді. Майбұршақ дәнінің ақуызының сіңімділіг 89 пайыз, малазықтық бұршақтікі - 87 пайыз, ал жасымық пен асбұршақ дәніндегі ақуыздың сіңімділіг 85 пайызға тең. Ақуызбен қатар, дәнді бұршақ дақылдардың дәнінде майлар мен А, Н, Д, Е, С тобтындағы витаминдері бар.

Соя өсімдігі Б ұ л ө сімдікті ң 100 г-тында 45 г н ә руыз, 27 г ө сімдік майи, 20 г крахмал бар. Сояны ң қ оректік т ұқ ымынан 100-ге жук қ азы қ -т ү лікпен, т ә тті та ғ амдар: к ә спит,май,печенье, с ү т,сыр, ірімшік т.б дайтындау ғ а болады

Бұршақ тұқымдасы Т 5 К 1+2+(2) А (9)+1 Ж 1