Көптеген реакциялар бір бағытта жүреді. Мысалы 2КСІО 3 2КСІ + 3О 2, 2Na + 2H 2 O 2NaOH + H 2 оларды қайтымсыз реакциялар деп атайды. Бірдей жағдайда қарама – қарсы екі бағытта жүретін реакцияларды қайтымды деп атайды. N H 2 2NH 3, Fe 3 O 4 + 4H 2 3Fe + 4H 2 O Солдан оңға қарай жазылған реакция на тура, оңнан солға жазылған реакция на кері реакция деп атайды. Қайтымсыз реакция деп актау тек шартты түрде ғана. Химиялық реакция жүрген кезде алғашқы затратдың концентрация лары азаяды, олей бокса, әрекеттесуші массалар заңы бойынша реакция жылдамдығы да азаяды. Егер реакция қайтымды бокса, белгілі бір уақыт өткен соң кері реакция наң жылдамдығы арта бастарды, себебі реакция нәтижесінде пайда болған затрат концентрация лары аркады. Тура және кері реакциялар жылдамдықтары теңескенде химиялық тепе- теңдік орнайды, енді реакцияға қатысатын затратдың концентрация лары ары қарай өзгермейді.

Егер жалпы теңдеуді былой жазса аА + bВ сС + dD, хххонда тура реакция жылдамдығы = k A a B b ; = k C c D d тепе – теңдік кезінде =, олей бокса, k A a B b = k C c D d схххонда, k / k = К т – реакция наң тепе-теңдік константасы болады. Тепе-теңдік константа сына кіретін концентрацияларды тепе- теңдік концентрация лары деп атайды. Сонымен, тепе-теңдік константасы сол температура да тұрақты маша, реакция нәтижесінде түзілген затратдың тепе-теңдік концентрация лары көбейтіндісінің реакцияға түскен затратдың тепе-теңдік концентрация лары көбейтіндісіне қатынасын көрсетеді: К т = C c D d / A a B b Тепе-теңдік константасы - реакция наң маңызды сипаттамасы, оның мәні көп болған сайын, реакция «тереңірек» жүреді, яғни реакция нәтижесінде түзілген затратдың шығымы жоғары болады. Гетерогенді реакциялар үшін тепе-теңдік константасы мәніне де қатты затратдың концентрациясы кірмейді Химиялық тепе-теңдік кезінде реакциялар тоқтамайды, тек қарама-қарсы реакциялардың жылдамдықтары теңеседі, уақыт бірлігінде түзілген затрат молекула ларының саны реакцияға түскен затрат молекула лары санина тең болады.

Ле Шателье принципі. Жағдайды өзгертпесе тепе-теңдікке келген жүйенің күйі сақталады. Сыртқы жағдайдың ( реагент тер концентрация ларының, қысымның, температурныйң )өзгеруінің тепе-теңдікке әсерін Ле Шателье принципін (жылжымалы тепе-теңдік принципін) қолдану арқылы анықтауға болады: Химиялық тепе-теңдік күйге келіп тұрған жүйенің жағдайының біреуін өзгерту, тепе-теңдікті сол өзгертуге қарсы әрекет туғызатын реакция бағытына қарай ығыстырады. Температура әсері. Температура көтерілгенде тепе-теңдік эндотермиялық реакция бағытына қарай, ал температура төмендегенде экзотермиялық реакция бағытына қарай ығысады(Вант-Гофф заңы - Ле Шателье принципінің жеке бір түрі 2СО + О 2 2СО 2, Н 0 ; N 2 O 4 2NO 2, H 0. Қысымның әсері. Тепе-теңдікте тұрған жүйенің сыртқы қысымын көбейткенде тепе- теңдік жүйедегі молекулалардың жалпы саны азаятын реакция наң бағытына қарай, яғни жүйенің ішкі қысымы кемитін жаққа қарай ығысады. Керісінше, сыртқы қысымды кеміткенде тепе-теңдік жүйедегі молекулалардың жалпы саны көбейетін бағытына қарай, яғни ішкі қысымның өсуі жағына қарай ығысады. Мысалы, N 2 + 3H 2 2NH 3 тепе-теңдіктің сол жағында 4 молекула, оң жағында 2 молекула, схххонда сыртқы қысым арттқанда тепе-теңдік оң жаққа, аммиак түзілетін жаққа ығысады. Тепе-теңдіктің екі жағындағы молекулалар саны бірдей бокса, N 2 + O 2 2NO хххонда қысымды өзгерту тепе-теңдікке әсер етпейді.

Концентрацияның әсері. Реакцияға түсетін затратдың концентрация ларын арттырса, тепе-теңдік сол концентрациялардың азаятын жағына, яғни реакция өнімі түзілетін жаққа ығысады (тура реакция жүреді). Керісінше, азайтса, реакция нәтижесінде түзілген өнімнің айрылуы жүреді, кері реакция жүреді. Ле-Шателье принципі N 2 (г) + 3H 2 (г) 2NH 3 (г) + Q Тура реакция жилу бөліп шығара жүретін (экзотермиялық), ал кері реакция жилу сіңіре жүретін (эндотермиялық) екені көрсетілген. Сондықтан температурный жоғарылатса, 1. Ле-Шателье принципі бойынша, химиялық тепе-теңдік бұл өзгеріске қарсы әсер ететін бағытта, яғни температурный төмендететін эндотермиялық реакция наң бағытына қарай ығысады. Егер жүйенің температура сын төмендетсе, хххонда химиялық тепе-теңдік оны төмендететін, яғни жилу шығара жүретін NH 3 -тің түзілу бағытына қарай ығысады. 2. Ле-Шателье принципі бойынша, жүйенің қысымын жоғарылатса, химиялық тепе- теңдік осы қысымды азайтатын, яғни газдардың көлемдері немесе моль сандры аз затрат түзілетін реакция наң бағытына қарай ығысады, яғни NH 3 түзілу бағытына қарай ығысады. 3. Ле-Шателье принципі бойынша бір заттың концентрациясының кебеюі химиялық тепе-теңдікті сол заттың концентрациясын азайтатын реакция наң бағытына қарай ығысады. 4. Ле-Шателье принципіне сәйкес аммиак ты алу реакция на тура бағытта, яғни қайтымсыз етіп жүргізу үшін, оны жоғары қысымда, төмен температура да және N 2 мен H 2 жеткілікті мөлшерде, ал NH 3 -ті бөліп алу арқылы азайта отырып, жүргізу керек.