ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТЕРЛІГІ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ «Оқушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне психологиялық- педагогикалық сипаттама » Педагогика кафедрасының доцент м.а., п.ғ.к. Тұрғанбаева Б.Ш Семей 2015 ж

Мақсаты: мектеп оқушыларының жас ерекшелігіне қарай және жеке басына тән ерекшеліктер туралы түсінік қалыптастыру. Міндеттері: мектеп оқушыларының жас ерекшелігінің кезеңдеріне сипаттама беру,; мектеп оқушысының жеке тұлғасының өзіндік ерекшеліктерін ашу

Оқушылардың жас ерекшелігі Белгілі бір шақтық кезеңге тән анатомиялық-физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерді әдетте жас ерекшеліктері деп атайды. Сондықтан педагогика және психология балалардың жас ерекшеліктеріндегі ширақтықты, өзгерімпаздықты айқындайды, тәрбиеленушінің және қоршаған ортамен жасайтттын қарым-қатынастар жүйесіне тәуелді болатынын этап көрсетеді.

Туғаннан 1 жасқа дейінгі бөбектік кезең 1 мен 3 жас арасындағы сәбилік кезең; Қазіргі заманғы ғылымда адамның жас ерекшелігіне қарай оның даму кезеңдерін төмендегідей бөледі: 3 пен 7 жас арасындағы мектеп жасына дейінгі кезең.

Кезеңдер ЖасСыныптар 1. Бастауыш оқушылар Орта (жеткіншек) Жоғары

Жас кезеңдерінің бұдан кейінгілері Кемелдену жас аралығы Егделік жас аралығы (II кезең) Кәрілік жас аралығы (IIкезең)

Бастауыш мектеп жасындағы бала үшін ең маңыздысы – МҰҒАЛІМ

Бастауыш сынып жасында Осы жеста бала миының көлемі де ұлғаяды, яғни, ол 5 жеста үлкен адам миының 90 пайызындай бокса, 10 жеста 95 пайызына тең болады. Бастауыш сынып жасындағы баланың салмағы бір жылда 2-2,7 кг өседі. 6 жестан 12 жасқа дейінгі аралықта бала денесінің салмағы екі эссе артып, 18 килограмнан 36 килограмға дейін аркады.

. Бастауыш мектеп оқушыларының психика – педагогикалық ерекшеліктері: Жүйке жүйесі жетіле түседі Психикасы жедел дамуға келеді. Тежелу кемде де,қозуы күшті. Танымдық іс-әрекеті тікелей оқумен байланысты. Қабылдау тұрақсыз, ұйымдаспаған, көрнекі қызығушылық босым. Зейіні ырықсыз, тұрақтылығы кем, шектелген. Бала еңбегін ойын үдерісімен байланыстыра ұйымдастырған ұтымды.

Бала мектеп табалдырығын аттағаннан кейін, оның әлеуметтік жағдайы өзгереді, бірақ ішкі әлемі, психологиясы әлі мектепке дейінгі қалыпта болады.

Баланың ең негізгі іс-әрекеті әлі де ойын, сурет салу, ойыншықтарды құрастыру болып қала береді. Оқу іс-әрекеті әлі деда моды қажет ететін деңгейде болады. Оқу іс-әрекетіндегі, тәртіп сақтаудағы қажетті іс-әрекетке еріктілік беру алғашқы кездерде ғана мүмкін болады, бұл кезде балаға жақын арада істелінуі тиіс мақсаттар және оның күш алтын қажет ететін тапсырмалардың мөлшерінің аздығы түсінікті болады. Оқу іс-әрекетіне ерікті түрде назар аударту, ол балаға жеңіл тиеді.

«Педагогикалық қарым-қатынаста балаға қарап жымию баламен диалогтың ең қажетті құралы болып табылады. Сөйлэссетін адамың неғұрлым кішкентай бокса, ол өзінің іс-әрекетіне үлкендердің соғұрлым үнсізде жилы жымиысына баға беруін қажетсінеді. Тек қана оқу процесінде емс, дай қарым-қатынастарда да бастауыш сынып жасындағы балалар мен жасөспірімдерді жилы жымиыспен ынталандырудың маңызы зорь. Сондықтан да педагогтың вербальды емс қарым-қатынаста өз бет әлпетінің жилылығымен әсер етуге сараңдығы бала мен педагог арасындағы, онсыз да үлкен жасайттырмашылығын одна сайттын қашықтатпайық».

Жеткіншек шақ Педагогикалық тәжірибеде баланың жан- жақты дамуы мен мінез-құлқы жағынан қалыптасуының жеткіншек шағы /10-15 жас/ ең қиын кез болып эссептеледі.

Жеткiншек жас кезеңнiң педагогикалық ерекшелiктерi. Балалардың тәртібі нашарлайды. Балалардың тәртібі нашарлайды. Сабаққа үлгірімі төмендейді. Сабаққа үлгірімі төмендейді. Қыздар мен ұлдар арасындағы қарым- қатынаста қалыпты болмайды. Қыздар мен ұлдар арасындағы қарым- қатынаста қалыпты болмайды. Кейбір балаларда тіпті қоғамды жатсыну әдеті пайда болады. Кейбір балаларда тіпті қоғамды жатсыну әдеті пайда болады.

Отбасы - қоғамдық қатынастар мен процестердің алуан түрлі формалары біртұтас болып ұштасатын кешенді әлеуметтік құбылыс болып табылады. Балаға ата-аналар беретін каналы және мақсатты тәрбиемен қатар, отбасының жағдайы да ықпал етеді және бұл ықпал өскен сайттын, ол тіпті баланың тұлғалық қалыптасуында көрініс тамады.

Жеткіншектермен жұмыстағы негізгі педагогикалық идея: Жеткіншектер тәрбиесі, бірінші кезекте, олардың физиологиялық дамуына байланысты белгілі бір қиындықтар туғызады, бұл олардың танымдық процесіне және тәрбиесіне ықпал етеді.

1 жағдаят: «5 сынып оқушысы Ахметов Арнұрға қатысты педагогикалық консилиум өтіп батыр. Баланың бастауышта көрсеткен бағалары қазіргі күндегі бағасына сайтт келмейді. Бастауыш сынып мұғалімі баланың бағасын жоғарылатып қойған. Сынып жетекшісі мен педагог-психолог өз тарапынан 4 сыныпта диагностика өткізген кезде бала «төмен» деңгей көрсеткен болатын. Енді ол 5 сыныпқа келген кезде бейімделе алтай батыр. Орта буын ұстаздары акулы және қобалжулы. Мәселе. Шешу жолдары?»

1Шешімін тапШ 1 2 жағдаят: «5 сынып оқушысы Ахметов Арнұрға қатысты педагогикалық консилиум өтіп батыр. Баланың бастауышта көрсеткен бағалары қазіргі күндегі бағасына сайтт келмейді. Бастауыш сынып мұғалімі баланың бағасын жоғарылатып қойған. Сынып жетекшісі мен педагог-психолог өз тарапынан 4 сыныпта диагностика өткізген кезде бала «төмен» деңгей көрсеткен болатын. Енді ол 5 сыныпқа келген кезде бейімделе алтай батыр. Орта буын ұстаздары акулы және қобалжулы. Мәселе. Шешу жолдары?»

Жасөспірім шақ Жасөспірімдік шақ - бала мен ерэссектік шақтың аралығы, баланың ерэссектерге тәуелділігімен сипатталады, ерэссектер баланың өмірлік іс-әрекетін мазмұны мен бағытын белгілейді.

Жасөспірімдік шақ - жеке адамның толысуы мен қалыптасуының аяқталатын кезеңі. Жыныстық толысуға байланысты өз ағзасы мен сырт келбетіндегі үлкен өзгерістер, өмірлік іс-әрекеттің күрделенуі байқалады. Сондықтан жасөспірімдік шақ ымырасыз келеді. Жасөспірімге өзін көрсетуге ұмтылу, өзін жан-жақты ашуға құштарлық тән. Олар өз мамандығын таңдап алуға тырысады. Мамандыққа ықыласының бірте-бірте қалыптасуы түрлі іс-әрекеттеріне жауапкершілігін арттырады. Оларға іс- әрекетті өз бетінше орындауға мүмкіндік беріп, дұрыс бақылау мен педагогикалық басшылық жасау керек.Бұл кезеңде сезім, достың қарым-қатынастар демиды.

Өзара байланысты бұл міндеттердің жүзеге асырылуы белгілі бір уақытты талап етеді.Адамның жалпы ақыл-ой қабілеті жасқа қарай қалыптасып болады. Сондықтан оның бала кездегідей шапшаң өсуі байқалтайды, алайда ол одна әрі жетіле береді. Жасөспірімдік шақтың аса маңызды міндеттері. Мамандық таңдау, Еңбек пен қоғамдық-саяси қызметке даярлану, Некелесуге, өз отбасын құруға әзірлену.

Нақыл сөздер 1. Адамды тәрбиелеу-демок оның ертенгі қуанышқа ие болатын келешек жолына тәрбиелеу.(А.С.Макаренко) 2.Бүкіл азаматтың келешегі-жас жеткіншектердің қандай идеал негізінде тәрбиеленуіне,қалай өсуіне, кемелденуіне байланысты. (Ғ.Мүсіров)

Жапонияның балалары. Жапонияның көптеген мектептерінде астана жоқ. Балалар түскі астарын үйден арнайы ыдысқа салып әкеледі. Ал, мұғалімдер бокса, балалардың үйден әкелген тамақтары денсаулыққа зиян емс пе, соны мұқият қадағалайды. Сол себепті, жапон аналары арнайы сабақтарға қатысады. Ол жердь баланың ағзасына қажетті дәрумендер тамақпен сіңу үшін, қандай ас әзірлеу керек және қалай даярлау керектігін түсіндіріп, үйретеді.

Үндістан балалары. Үнділер балаларын қатаң ұстайды. Оларда ата- ана мен бала арасындағы достық қарым- қатынасты өте сирек кездестіресіз. Балалар кішкентай кезінен бастап ата- анасының таңдауына, қалауына мойынсұнып өседі. Сондықтан, ер жеткенде немэссе бойжеткенде әке- шешесі кімді қалайды, сол адаменя бас қосады.

Германияның балалары. Германия мектептерінде міндетті түрде экскурсиялық сабақтар ұйымдастырылады. Бұл - ежелден қалыптасқан жүйе. Мысалы, мұғалім бүгін шоколад туралы, оның құрамы жөнінде сабақ өтті ме, хонда ертең балалар шоколад музейіне немэссе фабрикаға саяхат жасайттды. Олар фабрика да өнімнің қалай жасалып жатқанын өз көздерімен көріп, біледі.

Қытайдың балалары. Дао уағызшыларының бала туралы өсиеті әрбір қытай бүлдіршініне аңыз болып айтылады. «Балаға тәтті жеуді ұсынғанда, ол барлығын алудан ақылдылықпен бас таркады. Неге денег сұраққа: «Мен әлі кішкентаймын, сондықтан маған аз ғана бөлігі жетеді», деп түсіндіреді. Баланың осы қылығын барлық қытай перзентіне үлгі етеді, баламыз қанағатшыл, мейірімді, адамгершілігі жоғары болып өссін, денегі.

АҚШ балалары. Жергілікті педагогика «әрбір бала өз бетінше өмір сүріп үйрене алу керек» денег ұстанымды қолданады. Сондықтан, американдық ата-аналар балаларының қалауына қарсы шыға алтайды. Олар мейрамханаға, коктейльге, тіпті түнгі клубқа барамын, дэссе де, ата-аналар ертіп апарады.

СӨЖ ТАПСЫРМАСЫ: Оқушының "Дамуы", "Тәрбиесі" және "Жеке тұлғалық қалыптасуы " денег түсінікті ашыңдар. Мектеп оқушыларының жас мөлшеріне байланысты кезеңдерге сипаттама беріңдер.

Пайдаланған әдебиеттер: 1.« Балалар психологиясы » Ж.Қ.Дүйсенова, Қ.Н.Нығметов. Алматы 2012 ж 2. Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. М., «Педагогика» Дуйсембекова Ш.Д. Оқулық, 2015 ж. 4. Измайлов А.З. Народная педагогика: педагогические воззрения народов Азии и Казахстана. М., Керимов Л.К. Педагогические основы индивидуализации перевоспитания трудных подростков. Алматы Кон И.С. Психология подростка. М., Кон И.С. Психология ранней юности. М., 1989.