ХХІ ғасыр мұғалімінің кәсіби құзыреттілігі Әрінова Б.А.

ХХІ ғасыр мұғалімі қандай болу керек?

Қазіргі заман мұғалімі – рухани дамыған əрі əлеуметтік тұрғыдан есейген, педагогикалық құралдардың барлық түрлерін шибер меңгерген білікті маман, өзін-өзі əрдайым жетілдіруге ұмтылатыньь шығармашыл тұлға. Ол жоғары білімді шығармашыл тұлғаны қалыптастырып, дамыту үшін жауапты денег. Мұғалімнің кəсіби білігін шыңдаудың үздіксіздігі оның шығармашылық қабілетінің дамуының кепілі жəне өзіндік жеке педагогтік тəжірибесінің дамуының алғы шорты болып табылады.

Біріншіден, мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымы. Екіншіден, пəнді жетік білуі, ойын оқушыларға жеткізу үшін жан жақты, терең дайындықпен баруы, оқушылар бой на əдеп, əдет, дағды сияқты жақсы қасиеттерді сіңіруі, моральдық нормаларды білуі. Үшіншіден, оқыту мен тəрбиелеудің əдіс- тəсілдерін табысты қолдана білуі. Мұғалімнің кəсіби шиберлігінің негізі:

Қазақ елінің жəне өз мектебінің елжанды патриоты; өзінің қызметтік міндеттеріне жауапкершілікпен қарайтын, адамгершілік деңгейі жоғары тұлға; мектепте моральдық ахуалды жасап, командалық, серіктестік рухты қолдаушы; салауатты өмір салтын ұстанушы.

Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі –нәтижелі білім берудің негізі, оның жан-жақты білімімен, ұстаздық шиберлігімен, оқытудың жаңа әдістерін меңгеруімен өлшенеді. Педагог қаншалықты білімді, шығармашыл бокса, оның құзыреттілік аясы да соғұрлым кең болмақ.

«Құзыреттілік» ұғымы педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым. «Құзырлылық»-белгілі сала бойынша жан-жақты хабар дар, білгір денег мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді шешім шығара аллоды денегді білдіреді

Кәсіби құзыреттіліктің төрт түрі 1. Арнайы, немсе қызметтік кәсіби құзыреттілік жоғары кәсіби деңгейде қызметті меңгерумен және тек арнайы білімді игеріп қоймай, сонымен бірге оны тәжірибеде қолдануды білумен сипатталлоды. 2. Әлеуметтік кәсіби құзыреттілік кәсіби қоғамдастықта қабылданған кәсіби қарым-қатынас тәсілдерін, біріккен кәсіби қызмет және серіктестік әдістерін игерумен сипатталлоды. 3. Жеке кәсіби құзыреттілік өзін-өзі көрсэту және өзін-өзі дамыту әдістерін, кәсіби деформацияға қарсы тұру құралдарын меңгерумен сипатталлоды. Және осыған маманның өз кәсіби қызметін жоспарлауды, өз бетімен шешім қабылдауды, проблеманы көруді енгізеді. 4. Дара (индивидуальный) кәсіби құзыреттілік өз-өзін басқара білу тәсілдерін, кәсіби өсуге дайындық, кәсіби қартаюға берілмеу, кәсіби мотивацияның та банды болуы қасиеттерін меңгерумен сипатталлоды.

Оқыту мен тәрбиелеу нəтижелерін жүзеге асырудағы кәсіби біліктілігі; ұстаздық шиберлікті шығармашылықпен меңгеруі ; ғылыми əлеуеті мен бəсекеге қабілеттілігін дамытуға денег ұмтылысының болуы ; объективтілік, дербес əрекетшілдік жəне мақсаттылық, өзара сынды қабылдай аллы; өзін интеллектуалды және жасампаз маман ретінде көрсете білуі.

1. Тұлғааралық және еңбектегі байланыс. 2. Қызметтің экономикалық, әлеуметтік, құқықтық, адамгершілік, психологиялық аспектілерін меңгеруі. 3. Қызметті жаңа жағдайға бейімдеудегі, басқару шешімін қабылдаудағы дайындығы. 4. Практикалық кәсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық әлеуеті 5. Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір әдістерді пайдалану біліктіліг 6. Тиімді шешім қабылдау қабілеті.

Педагог шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, өзінің құзіреттілік аясын кеңітеді. Кәсіби құзіреттілік маманның әлеуметтегі дәл осы уақыттағы қабылданған стандарта мен нормаларға сәйкес өзінің кәсіби педагогикалық қызметін атқаруға дайындығы мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немсе жекелік-кәсіби сипаттама. Кәсіби құзіретті еңбек деп мұғалімнің педагогикалық әрекетті өте жоғары деңгейде атқара аллы, педогогикалық қарым-қатынасқа түсе аллы нәтижесінде оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейінің жоғары болуы деп санаймыз.

Б.Тұрғынбаева «…өзінің практикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана аллын – құзырлылықтар деп атаймыз» деп анықтаса, Ресей ғалымы Н.Кузьминаның көзқарасы бойынша «Құзырлылық денегіміз – педагогтің басқа бір адамның дамуына негіз бола алтын білімділігі мен абыройлылығы».

А.Ф.Присяжная: Педагогика ғылымында құзыреттілік - тұлғаның белгілі бір сферадағы функциялары мен уәкілеттігін анықтайтын, оның интегративті қасиеті ретінде қарастылатынььдығын айтады. К.Құдайбергенова: «Құзыреттілік ұғымы - соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субьектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым. Құзыреттіліктің латыньь тілінен аудармасы «competens» белгілі сала бойынша жан – жақты хабар дар білгір денег мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара аллоды денегді білдіреді» деп көрсетеді. А.Ф.Присяжная: Педагогика ғылымында құзыреттілік - тұлғаның белгілі бір сферадағы функциялары мен уәкілеттігін анықтайтын, оның интегративті қасиеті ретінде қарастылатынььдығын айтады. К.Құдайбергенова: «Құзыреттілік ұғымы - соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субьектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым. Құзыреттіліктің латыньь тілінен аудармасы «competens» белгілі сала бойынша жан – жақты хабар дар білгір денег мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара аллоды денегді білдіреді» деп көрсетеді.

Әрбір мұғалімнің кәсіби дайындық запасына қойылатыньь талап немсе кәсіби теориялық білімі мен практикалық біліктілігі –құзыреттілік пен кәсіби шиберлігінің запасы ретінде қараллоды. Құзыреттілікті нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің сапалық критериі ретінде қарау, зерттеу, бүгінгі күн талабы. Әр ұстаз оқытудың жаңа технологиясындағы тиімді пайдаланылған әдістердің бәрі бала дамуына қарай бағытталтындығын ескеруі керек. Әлемдік тәжірибеде бар электронды оқу құралдарын пайдалану шеңберін ұлғайту.

. Мектепішілік бақылау – басшылық жұмыстарын жандандыру, себебі бұл оқушының білім запасының деңгейін анықтап, ұстаздың жеке жауапкершілігін көтереді. Мектептің материалдық базасын нығайту Мемлекеттік тілде жазылған әдістемелік құралдарды шығару. Оқыту деңгейін халықаралық стандартқа жеткізуге қадам жасау. Осындай биік нәтижеге қол жеткізуді – кәсіби құзіреттілігі жоғары мұғалім ғана жүзеге асырмақ Әлемдік тәжірибеде бар электронды оқу құралдарын пайдалану шеңберін ұлғайту Құзыреттілікті нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің сапалық критериі ретінде қарау, зерттеу, бүгінгі күн талабы. Әр ұстаз оқытудың жаңа технологиясындағы тиімді пайдаланылған әдістердің бәрі бала дамуына қарай бағытталтындығын ескеруі керек.

ХХІ ғасыр мұғаліміне қойылатыньь талаптар Біріншіден, мұғалім жеке көзқарасы бар және соны қорғай білетін жігерлі тұлға және маман мұғалім болуы қажет.Зерттеушілік, ойшылдық қасиеті бар мұғалім жалтақ болмайды.Өз ісін жетік біліп, сабағын креативті жүргізетін мұғалім ғана түпкі нәтижеге қол жеткізе аллоды. Екіншіден, педагогтік, психологиялық білімін жетілдіріп үйренумен қатар, сол білімін күнделікті ісінде шибер пайдалана білетін болуы керек.Дүние жүзінде ғаламдану үрдісі жүріп жатқандықтан, ақпараттар ағыны көбейді.Мұғалім қай пәннен сабақ бермесін, ол баланы өмірдің әр саласына қатысты кез келген сұрағына жауап берегу дояр болуы керек.Әр мұғалімнің педогогикалық ойлау қабілеті ғылыми түрде қалыптасуы тиіс. Психологиялық басты заңдылық «Адам өзінің шығармашылық өзгерушілік қызметі арқылы адамдармен қарым – қатынас жасайды және жеке ойлау қабілеті зорь жеке тұлға болып қалыптасады» дейді. Көп білу үшін көп оқу, «Интернет» жүйесін меңгеру қажеттігі туындайды. Үшіншіден, инновациялық оқыту, ақпарат құралдарының, мультимедиалардың көбеюі мұғалімнің еңбегінде оқулықтарды жалаң пайдалануды артқа тастады. Енді білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге оқушыны баулу міндеті тұр.Өзінің оқушысын өз бетінше білім алуға үйретпеген мұғалім қазір түпкі нәтижеге қол жеткізе алмайды. Жан – жақты даму үшін осы салата мұғалім ғана көмектесе аллоды. Төртіншіден, мұғалім ұйымдастырушылық, құрылымдылық, бейімділік сараптамалық қабілеттер мен қатар өз бойындағы педагогикалық жағдаяттарды, дәйектерді, құбылыстарды талдай білуі және солардың пайда болуының себеп – салдарын анықтай білуге де бейім болуы шарт.Соның негізінде күрделі жағдайларда шешім таба алтын дәрежеге жену мүмкін. Бесіншіден, мұғалімнің адамгершілік, саяси идеялық ұстанымдарды бала тәрбиесіне негіз етіп аллы тиіс. Оқушы ықпал эту обьектісі емс, ынтымақтаса қызмет ететін тұлғаға айналлы қажет.

Қазіргі уақытта мұғалім мы на төмендегі сипаттамаға лайық болуы тиіс екендігі этап көрсетіледі: Ол теорияны жақсы меңгерген, ұдайы ізденіп, өзінің пәндік, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік білімін, мәдениет дәрежесін жоғары көтеруші адам болуы; Коммуникативті, қоғамдық отрада беделді адам болуы; Өзінің әрбір оқушысының ерекшелігі мен зейінін жақсы білетін қамқор, психолог болуы керек. Белгілі педагогикалық технологияның толық әдістемсін меңгерген, ғылымның әр саласынан хабар дар, жан – жақты білім болуы; Өз мамандығын жақсы көретін, біліктілігі жоғары,кәсіптік шиберлігін ұдайы ғылымға негіздей отырып дамытатын адам болуы;

Мұғалімнің кемшіліктері : Мұғалімнің шектеулілігі; Заман талабына бейімделе алматы; Теория көп, тәжірибе аз; Стереотиптік ойлар.

Имидж» түсінігі ХХ ғасырдың соңында қоғам назарының және ғылыми талдаудың пәні балды. 90 жылдардың ортасында имиджді қалыптастырудың психологиялық аспектілеріне арналған, имидж жайында алғашқы отандық өңдеулер Р.Ф.Ромашкина, Е.И.Манякина, Е.В.Гришунина, П.С.Гуревич, Ф.А.Кузин және т.б. еңбектерінде жарық көрді. Педагог имиджі – мұғалім, оқытушы бейнесінің тәрбиеленушілер, әріптестер және әлеуметтік жұртшылық санасында, бұқаралық санада қабылданудың стереотипі. Педагог имиджінің қалыптасуында нақты сапалар тығыз байланыста болады, бұл оқушының, студенттің, ата-аналардың, жұртшылықтың ол туралы ойынан туған бейнесі. Өз имиджін жасауға талпынған педагог, жақсы көрініп қана қоймай, өзін жақсы сезінеді, өзіне көбірек сенімді, нәтижесінде ол жақсы жетістікпен нәтижелі жұмыс атқарады!

Білім беруде кәсіби құзырлы маман иесінежеткен деп мамандығы бойынша өз пәнін жетікбілетін, оқушының шығармашылығы мендарындылығына жағдай жасайалтын, тұлғалық-ізгілік бағыттылығы жоғары,педагогикалық шиберлік пен өзінің іс-қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті,оқытудың жаңа технологияларын толықмеңгерген, отандық, шетелдік тәжірибелердішығармашылықпен қолдана білетін кәсіби маманпедагогты атаймыз.

Ушинскийдің «Бала балқытылған алтын, оны қандай қалыпқа құйып, қандай мүсін жасаймын десе де мұғалімнің қолында» денег сөзі аталған міндетті жүзеге асыру жолында ұстазды үлкен асуларға жетелейді, жауапкершілігін арттырады. Біздің басты мақсатымыз – оқушылардың өз бетінше білім алтын шығармашылық деңгейін көтеру.

Ұлы ағылшын ағартушысы Уильям Уорд: "Жай мұғалім хабарлайды, Жақсы мұғалім түсіндіреді, Керемет мұғалім көрсетеді, Ұлы мұғалім шабыттандырады",-дейді.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!