Жүйке жүйесі. Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті Морфология және физиология кафедрасы Орындаған : Садан А Тексерген : Аделя Маратовна Қарағанды 2019

Мазмұны Кіріспе Орталық жүйке жүйесі Негізгі бөлім Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы Сомалық және вегетативті жүйе Жүйке орталығы Қозу физиологиясы Физиологиялық тыныштық Физиологиялық белсенділік Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер

Орталық жүйке жүйесі Орталық жүйке жүйесі (systema nervosum centrale) – адам мен жануарлардың жүйке клетка лары (нейрон дар) мен оның өсінділерінен тұратын жүйке жүйесінің ең негізгі бөлігі.

Орталық жүйке жүйесі омыртқасыз жануарларда бір-бірімен тізбектеле орналасқан жүйке түйіндерінен (ганглийлерден) Омыртқалы жануарларда жұлын мен милан тұрады. Тірі организмді құрайтын түрлі органдар жүйелерінің қызметтерін үйлестіріп, реттеп отрады.

Осы қызметтерді Орталық жүйке жүйесі жұлын жүйкелері (31 жұп) мен ми жүйкелері (12 жұп) арқылы атқарады. Бұл жүйкелер омыртқааралық және вегетативтік жүйке түйіндерімен бірге шеткі жүйке жүйесін құрады. Әр түрлі рецепторлардан тітіркену процесінде пайда болатынь жүйке импульс тары орталыққа тепкіш (афферентік) жүйке талшықтары арқылы Орталық жүйке жүйесіне келеді. Бұл жердь импульс мәліметтері өңделіп, Орталық жүйке жүйесінің орындаушы бөлімдері – орталықтан тепкіш (эфференттік) жүйке талшықтары арқылы бұйрықты тиісті орнына жеткізеді. Нәтижесінде Орталық жүйке жүйесінің ең негізгі қызметі – рефлекстің жүзеге асуан қамтамасыз етеді.

Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы – Орталық жүйке жүйесінің өз ішіндегі, сендай-ақ, оны организмнің барлық органдары және тіндерімен байланыстыратын өткізгіш жолдардың пайда болуына әкеледі. Орталық жүйке жүйесінде сомалық (анималдық) және вегетативтік жүйке жүйелерінің орталықтары орналасқан.

Сомалық жүйке жүйесі сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдайды және қаңқа бұлшық еттерінің қызметін басқарады, ол организмнің қимыл-қозғалысын, сыртқы отрада бір жердьн екінші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Орталық ми қыртысында орналасқан – айқын шектелген шекарасы жоқ, ядро және шашыраған бөліктерден тұрады. Ми қыртысынан шыққан импульс термин сабауы мен жұлындағы қозғалтқыш ядролар арқылы бұлшық еттерді қозғалысқа келтіреді

Вегетативтік жүйке жүйесінің парасимпатикалық бөлігінің орта ми көпірінде, ортаңғы және сопақша мида, жұлынның сегізкөздік бунағында; симпатикалық бөлігінің орталық жұлынның VІІІ мойындық, І – XІІ кеуделік, І – ІІ белдік бунағында орналасқан. Аталған екі бөліктің де қызметін біріктіріп басқаратын жоғ. вегетативтік орталық – мидың сұр затының құрамында болады. Адам мен жануарлардың ми сыңарларының қыртысы және қыртыс асты (базальді) ядро лары Орталық жүйке жүйесінің жоғары дәрежелі жүйке қызметін іске асыратын орталығы болып табылады. Адамның мінез- құлқы, оның насосы мен ақыл- ойының ең күрделі көріністері осы ми қыртысындағы шартты рефлекс тер арқылы іске осады.

Жүйке орталығы Жүйке орталығы деп - бірыңғай қызмет атқаратын орталық жүйке жүйесінін белгілі бір жерінде топталған нейрон дар жиынтығын айтады. Әрбір рефлекстің жүйке жүйесінде өз орталығы болады. Орталық жүйке жүйесі көптеген жүйке орталықтарынан, орталықтар үркерлерінен тұрады. Орталық жүйке жүйесінде қозу тек түйіспелер арқылы тарайды. Сондықтан қозудың өткізу еректішеліктері түйіспелердің физиологиялық қасиеттеріне байланысты. Қозу әр түйіспеде 0,2-0,5 ме кідіріп, жүйке орталынғынан баяу өтеді.

Орталық жүйке жүйесінің негізгі қызметі - рефлекс (ferlescsus - латынь сөзі –тойтарыс беру) тітіркендіруге жауап беру денег мағынада. Рефлекс сөзін тұңғыш рет қолданған француз философы Рене Декарт (1664 ж.), оған ғылыми сипаттама берген чех ғалымы Прохаска (1817 ж.). Рефлекс туралы ілімді одна әрі дамытып, рефлекстік теорияны пайымдағандар орыс ғалымдары И.М. Сеченов, И.П. Павлов, П.К. Анохин. Рене Декарт Прохаска И. М. Сеченов И. П. Павлов П. К. Анохин.

Қозу физиологиясы Қозу физиологиясы Тірі организмдер екі түрлі қалыпты жағдайда болады: физиологиялық тыныштық және физиологиялық белсенділік.

Физиологиялық тыныштық деп организмнің көзін жұмып, тыныш, ештеңені ола май, тыңдамай, денесін босатып, демалып, озу жатқан қалпын айтады. Бұл кезде организмнің өзінің тіршілігіне қажетті құрылымдары (жүрек-қан тамырлар, тыныс алу, зәр шығару т.с.с) белгілі тамада қызмет атқарады және, мысалы, ұлпалардың клетка ларында белгілі мөлшерде зат алмасуы жүріп жатады. Осындай қалыпта жатқанда сыртқы органың қандай да болмасын бір жағдайлары әсер есть, организм физиологиялық тыныштықтан физиологиялық белсенділікке ауысады. Организмнің қандай да болмасын жеке мүшесі немесе мүшелер жүйесі, тіпті бүкіл организмнің қызмет атқаратын жағдайын физиологиялық белсенділік дейді.

Физиологиялық белсенділік кезінде зат алмасуы аркады, бірнеше мүшелер, жүйелер қызметін күшейтеді. Мысалы, тамақ ішкеннен кейін ас қорыту мүшелері қызмет атқаруына байланысты оларға қоса жұрек-қан тамырлар, тыныс, зәр шығару жүйелерінің қызметі күшейеді. Мұндай жағдайда сыртқы органың әсері денедегі ұлпаларды, клеткаларды тітіркендіреді. Адам денесіндегі көпшілік тірі клеткалардың тітіркену қасиеті болады. Сыртқы және ішкі орталардың түрлі әсерлеріне жауап беру қабілетін тітіркену деп айтады.

Ал олардың әсерлерінің өзін тітіркендіргіш деп атайды. Сыртқы және ішкі орталардың әсерінен организм, оның жеке ұлпалары физиологиялық тыныштықтан белсенділікке ауысады. Тітіркендіргіштерді тегіне қарай төртке бөледі: физикалық, химиялық, физико-химиялық және биологиялық тітіркендіргіштер.

Тітіркендіргіштер Химиялы қ Физико химиялы қ Биологиялы қ Физикалы қ

Мүшелерге келген аксонның ұшы тармақталып нерв ұштарына айналлоды. Нерв ұштары қызметіне байланысты екі түрлі болып келеді: сезгіш үштар -рецепторлар және қозғаушы ұштар -эффекторлар. Рецепторлар сыртқы және ішкі органың қандай да болмасын тітіркендіргішінің әсерін нерв импульстеріне - қ о з у ғ а айналдырады. Ал эффектор орталық жүйке жүйесінен келген қозуды жұмысшы мүшеге жеткізеді.

Синапстың құрылысы мен қызметі Синапстың құрылысы мен қызметі. Синапс 3 бөлімнен тұрады: пресинапстық (синапстың алдындағы), синапс саңлауы және постсинапстық (синапстың соңындағы) бөлімдер. Пресинапстық бөлімнің пресинапстық мембранасы бар. Пресинапстық мембрана неиронның аксонының жуандаған ұшы - синапс түймешесінің қабығы. Синапс түймешесінің іші синапстық көбікке толы болады. Нейрондардың бір - бірімен байланысы с и н а п с деп аталатынь арнайы ерекше құрылым арқылы іске осады.

Бұл көбік медиатор деп аталатынь белсенді химиялык затон тұрады (лат. медиатор - делал, арада жүруші). Қабылдаушы нейронның пресинапстық бөлімімен жалғасатын жерінің қабығын постсинапстық мембрана деп атайды. Пресинапстық және постсинапстық мембраналардың арасында синапс с а ң л а у ы болады. Ол - клетка аралық сұйыққа толы кеңістік. Әрбір нейронның денесіндегі синапстардың саны 100, тіпті бірнеше мыңға дейін болуы мүмкін. Ал әрбір нерв талшығы 10 мыңға дейін синапс түзе аллоды

денедегі барлы қ м ү шелерді ң ж ә не м ү шелер ж ұ йелеріні ң қ ызметтерін реттейді; денедегі барлы қ клеткаларды ң, ұ лпаларды ң, м ү шелерді ң, б ү кіл организмні ң тірлігін қ амтамасыз етеді. м ү шелерді бір-бірімен байланыстырып, организмні ң бір т ұ тесты ғ ын іске эстрады; сырт қ ы органы ң ө згермелі жа ғ дайларына организмді бейімдейді; организмді сырт қ ы ортамен байланыстырады; Жүйке жүйесінің маңызы. Адамның жүйке жүйесінің маңызын оның қызметіне қарай былой анықтауға болады:

Жұлын Жұлын (medulla sp і nal і s) адам мен омыртқалы жануарлардың омыртқа жотасының ішінде орналасқан орталық жүйке жүйесінің бір бөлігі.

Дененің қаңқасының бұлшық еттерінің тону сын сақтайтын организм үшін аса маңызды рефлекс тер де осы жұлындағы орталықтардың қатысуына байланысты.

Орталық жүйке жүйесі ми мен жұлыннан тұрады. Жұлын - омыртқа өзегінде орналасқан, ұзындығы пересек адама жарты метрге жуық, салмағы г. жұлынның жоғарғы жағы сопақша имен жалғосады да төмеңгі ұшы шашақтанып омыртқа тұсында бітеді. Жұлын омыртқа жотасынан қысқалау болғандықтан аталған бөлімдер омыртқаның аттарына сәйкес келмейді. Жұлын нервтері жұлын өзегінен шығып (І-жұптан басқасы) дененің терісін, аяқ-қолдарын, дене тұлғасының еттерін нерв пен қамтамасыз етеді. Қорытынды