KOMPÜTERLƏ İNSAN ARASINDA DİALOQ YARADIR OPERATİV VƏ DAİMİ YADDAŞ QURĞULARI İŞƏ SALIR KOMPÜTERİ İDARƏ EDİR İSTƏNİLƏN PROQRAMI YERİNƏ YETİRİR

Əməliyyat sistemi -kompüter resurslarını idarə edən tətbiqi proqramların işə qoşulması,onların xarici qurğuları və digər proqramlarla qarşılıqlı əlaqəsini,həmçinin istifadəçi ilə kompüter arasındakı dialoqu təmin edən vasitələrin məcmusudur.

ƏMƏLİYYAT SİSTEMİ APARAT TƏMİNATI PROQRAM TƏMİNATI

Proqram təminatı Proqram təminatı Sistem proqramlar Sistem proqramlar Tətbiqi proqramlar Tətbiqi proqramlar Proqramlaşdırma alətləri Proqramlaşdırma alətləri

Sistem proqramlar Əməliyyat sistemi Utilitlər

Əməliyyat sistemləri Linux MS DOS Windows XP

Əməliyyat sistemlərinin aşağıdakı növləri mövcuddur: -Sistemlə eyni vaxtda işləyən istifadəçilərin sayına görə: biristifadəçili, çoxistifadəçili; -Sistemin idarə olunması ilə eyni vaxtda yerinə yetirilən məsələlərin sayına görə: birməsələli, çoxməsələli; -Prosessorların sayına görə: birprosessorlu, çoxprosessorlu; ƏMƏLİYYAT SİSTEMİNİN TƏSNİFATI

-Prosessorun mərtəbələrinin sayına görə: 8-mərtəbəli, 16- mərtəbəli, 32-mərtəbəli, 64- mərtəbəli; -İnterfeysin tipinə görə: əmrli və obyektyönlü; -İnformasiya emalı rejiminə görə: paket emallı, vaxt bölgülü, real vaxt miqyaslı; -Resurslardan istifadənin tipinə görə: şəbəkə, lokal. ƏMƏLİYYAT SİSTEMİNİN TƏSNİFATI

Utilitlər Interfeys proqramları Antivirus proqramları Arxivləşdirmə proqramları Proqram örtükləri Kompüter qurğularının iş qabiliyyətini yoxlayan proqramlar Drayverlər

Tətbiqi proqramlar Mətn redaktorları Elektron cədvəllər Nəşriyyat sistemləri Verilənlər bazasının idarə olunması sistemlər; Təqdimatların hazırlanması proqramları Qrafik redaktorlar Verilənlərin statistik təhlili proqramları Kompüter oyunları, öyrədici proqramlar və s.

Proqramlaşdırma alətləri Sistem və tətbiqi proqram təminatını yaratmaq üçün nəzərdə tutulub;

Əməliyyat sistemləri haqqında məlumat

DOS-sözü ingiliscə Disk Operating Sistem olub Azərbaycan dilinə tərcüməsi Disk əməliyyat sistemi deməkdir. DOS kompüterlər üçün nəzərdə tutulmuş kiçik və sadə bir əməliyyat sistemi olub, əsas vəzifəsi disket və sabit disk kimi saxlama mühitlərinin idarə edilməsidir. Kompüterlərin digər funksiyaları: qrafika, səs yazma, şəbəkədə gəzinmə, yaddaşa nəzarət, çoxlu isdifadəçi və çoxlu iş xüsusiyyətləri DOS tərəfindən yerinə yetirilə bilir. DOS sistemləri 90-cı illərin ortalarına qədər demək olar ki, hər persanol kompüterdə öz vəzifəsini yerinə yetirmişdir.DOS-un tarixi kompüterlərin tarixi ilə başlayır.

MS_DOS 1981-ci ildə yaradılmışdır. Öz inkişafı mərhələsində onun 8 əsas versiyası buraxılmışdır (1.0, 2.0 və s.)və 20 ədəd başqa versiyası (3.1, 3.2 və s.). MS-DOS sisteminin çatışmayan cəhətlərindən biri istifadəçi interfeysinin həddən artıq primitiv olmasıdır. Yəni hər hansı proqramı yükləmək və ya digər əməliyyatları aparmaq üçün istifadəçi klaviaturada uyğun əmrləri yığmalıdır ci ildə kompaniya onun istehsalını dayandırdı. MS DOS haqqında

DOS ailəsinin əməliyyat sistemləri birməsələlidir və aşağıdakı xarakterik xüsusiyyətlərə malikdir: istifadəçi tərəfindən daxil edilən əmrlərin köməyilə intefeys həyata keçirilir; sistemin IBM tipli müxtəlif kompüterlərdə işləməsini tə'min etmək uçün struktur modulluğu; sistemin işləməsi üçün nisbətən kiçik ölçülü əməli yaddaş (640 kbayt). DOS ailəsindən olan əməliyyat sistemlərinin mühüm çatış­ mazlığı fərdi kompüter resurslarına və ƏS-nə icazəsiz müra­ ciətdən mühafizə vasitələrinin olmamasıdır. MS DOS haqqında

LİNUX- UNİX-ə texniki mənada bənzəyən redaktə qabiliyyətli müstəqil bir əməliyyat sistemidir. LİNUX hər hansı bir compu- ter sistemində problemsiz işləmə qabiliyyətin malikdir.Çox geniş bir təchizat dəstəyinə malik olan Linux netbuk, noutbuk, server komputerləri, iş stansiyaları, ağıllı telefonlar, stolüstü komputerlər kimi hər bir platformada tam bir uyğunlaşma içərisində içləmə qabiliyyətinə malikdir.Linux adətən iş stansiyalarında istifadə olunsa da onu səxsi komputerdə də istifadə edənər də çoxluq təşkil edir.

Palm Os-Garnet OS kimi də tanınan Palm mobil əməliyyat sistemi 1996-cı ildə PDA-lar üçün Palm Tnc şirkəti tərəfindən istehsal edilməyə başlanılmışdır.Palm əməliyyat sisteminin son versiyaları smartfonlarda istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdur ci ildə Palm əməliyyat sistemi ticarətmarkası aldıqdan sonra Garnet OS deyə adlandırıldı. Garnet OSsisteminin varisi olan ACCESS 1009-cu ildən Access Linux Platform deyə tanımağa başladı.

UNİX cu ildə Ken Tompson Denis Riçi tərəfindən Bell Laboratoriyalarında yaradılmış olan şox istifadəçili və çox vəzifəli quruluşu dəstəkləyən bir əməliyyat sistemidir.Unix-in (Multiplexed Operating and Compting Sistem əsası 1965-ci ildə MİT, AT&T Bell Labsbə Genin birlikdə yaratdıqları MULTİCS (Multiplexed Operating and Compting Sistem) layihəsi ilə atılmışdır.MULTİCS layihəsinin əsas hədəfi Çox istfadəçili computer sistemlərinə icazə vermək eyni vaxtlı məlunat paylaşmasını təmin edə bilməkdir.1969-cu ildə layihə qarışıq bir şəkil almış,1973-cü ildə Ken Tompson C dilinin yaradıcısı olan Denis Riçi ilə birlikdə əməliyyat sisteminin kernel sistemini C dili ilə təkrar kodlayaraq UNİX 5.0 versiyasını yaratdılar.

Windows –Maykrosoft şirkətinin pesonol komputerlər və serversistemləri üçün Windows NT-nin kernel sistemi üzərin- də qurulmuş olan 6-cı əsas distributividir. Windows XP 25 Oktyabr 2001-ci il tarixindən satışa buraxılmış, 30 iyun 2008-ci il tarixindən etibarən stışı dayandırılmışdır. DOS-dan fərqli olaraq Windows-da komputerin əməli yaddaşı tam həcmdə istifadə edilir. Widows əməliyyat sistemlərini əsasən iki qrupa bölmək olar: -Fərdi kompüterdə istifadə üçün(Windows-un 3.1, 95, 98,2000 və Millenium variantı); -Lokal və qlobal şəbəkədə istifadə üçün(Windows 3.11, Windows NT Server and Workstation, Windows 2000 Professional),

Macintosh-qısaca Mac olaraq tanınır və adını Macintosh alma növündən alır.Macintosh-un istehsalına 1984-cü ildə başlanılmışdır.Apple şirkəti siçan və qrafik interfeysdən ilk dəfə istifadə edən şirkətlərdəndir.Macintosh-danəvvəl Apple şirkətinin Lisa, Apple II, Apple III kimi sistemləri olsada 1986-cı ildə onların fəaliyyəti dayandırılmışdır və bütün məhsullar Macintosh adı altında toplanmışdır.Macintosh seriyalı komputerlə Apple şirkətinin öz məhsulu olan Mac OS əməliyyat sistemindən istifadə edirlər. Mac OS əməliyyat sistemi iki qrupa ayrlır: Mac Os Classic və Mac Os X. Apple şirkətinin istehsalı olan personal komputerlərə Maykrosoft və İntel şirkətinin istehsalı olan avadanlıqlar və ya proqram sistemləri yükləmək mümkün deyildir.