Өнім өндіру мен өткізу шығындары

Жоспары: Шығын түсінігі, құрамы мен түрлері Өнімнің өзіндік құнының құрылымы және әр түрлі салаларды оның ерекшеліктері. Өнімнің өзіндік құнын төмендетудің мәні, көздері және факторлары.

Шығындар-бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін іске асыру үшін өндіріс факторларының ақшалай түріндегі шығындары.

РЕСУРСТЫҚ - өндіріс үрдісінде еңбек, жер, су, материалдық ресурс қолданылады. ЕҢБЕКТІК - өндіріс процесінде тірі және өткен еңбек қоланылады. Тірі және өткен еңбек шығындары Шығындар ұғымын 2 тұрғыдан қарауға болады Шығындар ұғымын 2 тұрғыдан қарауға болады

Формулалар: Өнімнің құны: C+V+M C – тұтынылған өндіріс құралы; V - өнімнің қажетті еңбек арқылы келген бөлігіндегі құн немсе қосымша құн; M – кәсіпорын және қоғам үшін жасалған құн. C+V- өзіндік құн C+V+m1- баға C+V+m1+m2 – құн Өнімнің құны: C+V+M C – тұтынылған өндіріс құралы; V - өнімнің қажетті еңбек арқылы келген бөлігіндегі құн немсе қосымша құн; M – кәсіпорын және қоғам үшін жасалған құн. C+V- өзіндік құн C+V+m1- баға C+V+m1+m2 – құн

Кәсіпорын шығындары өндірістік белгісіне қарай 3 түрге бөлінеді Өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кететін шығындар. Өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сатуға кететін шығындар. Өндірістік әлеуметтік- мәдени, тұрғын үй, тұрмыстық қызмет көрсету және осыған ұқсас басқа да мұқтаждарға кететін шығындар.

Өзіндік құнмен құнның айырмашылығы: 1 Өзіндік құн құннан. Өндіріс құрал = еңбек құрал + еңбек зеты. 2 Құн қоғамдық шығынмен анықталады. Ал, өзіндік құн жеке шығындармен сипатталады. Сондықтан олар тең емс. өзіндік құн құнның ақшалай сипоты. Сондықтан өнімнің өзіндік құнына тұтынылған өндіріс құрал құны емс, олардың бағасы енгізіледі. 3 Қажетті еңбек шығындары өзіндік құнға қажетті өнім құнының мөлшері бойынша емс, еңбек ақы ретінде енгізілген. 4 Кәсіпорын деңгейінде еңбек ақыда қажетті өнім құнының бөлігі көрініс тапқан. 5 Өнімнің өзіндік құнына қосымша өнімнің құны арқылы келесі шығындар енгізіледі. А) Әлеуметтік қамтамасыз ету және әлеуметтік сақтандырудың орталықтандырылған қорына төлем. Б) Кадрларды дайындауға кететін шығындар. В) Өндірістік емс шығындар (өнімнен артық қалуы, айыппұл) 1 Өзіндік құн құннан. Өндіріс құрал = еңбек құрал + еңбек зеты. 2 Құн қоғамдық шығынмен анықталады. Ал, өзіндік құн жеке шығындармен сипатталады. Сондықтан олар тең емс. өзіндік құн құнның ақшалай сипоты. Сондықтан өнімнің өзіндік құнына тұтынылған өндіріс құрал құны емс, олардың бағасы енгізіледі. 3 Қажетті еңбек шығындары өзіндік құнға қажетті өнім құнының мөлшері бойынша емс, еңбек ақы ретінде енгізілген. 4 Кәсіпорын деңгейінде еңбек ақыда қажетті өнім құнының бөлігі көрініс тапқан. 5 Өнімнің өзіндік құнына қосымша өнімнің құны арқылы келесі шығындар енгізіледі. А) Әлеуметтік қамтамасыз ету және әлеуметтік сақтандырудың орталықтандырылған қорына төлем. Б) Кадрларды дайындауға кететін шығындар. В) Өндірістік емс шығындар (өнімнен артық қалуы, айыппұл)

1 Өндірістік - өнімді өндіру және сақтайтын орынға тасымалдау шығындары. 2 Толық өзіндік құн - өндірістік және өткізу шығындарының самосы. 3 Жоспарлы нормативті – нормативтер бойынша есептелінеді. 4 Нақты - өнімді есепке алу материалдары бойынша анықталады. 5 Провизорлық – келешек, ағымдағы жылдың бірінші қазанына дейінгі шығындары мен соңғы кварталдың шығын нормативтері негізінде есептелінеді. 1 Өндірістік - өнімді өндіру және сақтайтын орынға тасымалдау шығындары. 2 Толық өзіндік құн - өндірістік және өткізу шығындарының самосы. 3 Жоспарлы нормативті – нормативтер бойынша есептелінеді. 4 Нақты - өнімді есепке алу материалдары бойынша анықталады. 5 Провизорлық – келешек, ағымдағы жылдың бірінші қазанына дейінгі шығындары мен соңғы кварталдың шығын нормативтері негізінде есептелінеді. Өзіндік құн түрлері:

Өзіндік құнмен құнның айырмашылығы: 1 Өзіндік құн құннан. Өндіріс құрал = еңбек құрал + еңбек зеты. 2 Құн қоғамдық шығынмен анықталады. Ал, өзіндік құн жеке шығындармен сипатталады. Сондықтан олар тең емс. өзіндік құн құнның ақшалай сипоты. Сондықтан өнімнің өзіндік құнына тұтынылған өндіріс құрал құны емс, олардың бағасы енгізіледі. 3 Қажетті еңбек шығындары өзіндік құнға қажетті өнім құнының мөлшері бойынша емс, еңбек ақы ретінде енгізілген. 4 Кәсіпорын деңгейінде еңбек ақыда қажетті өнім құнының бөлігі көрініс тапқан. 5 Өнімнің өзіндік құнына қосымша өнімнің құны арқылы келесі шығындар енгізіледі. А) Әлеуметтік қамтамасыз ету және әлеуметтік сақтандырудың орталықтандырылған қорына төлем. Б) Кадрларды дайындауға кететін шығындар. В) Өндірістік емс шығындар (өнімнен артық қалуы, айыппұл) 1 Өзіндік құн құннан. Өндіріс құрал = еңбек құрал + еңбек зеты. 2 Құн қоғамдық шығынмен анықталады. Ал, өзіндік құн жеке шығындармен сипатталады. Сондықтан олар тең емс. өзіндік құн құнның ақшалай сипоты. Сондықтан өнімнің өзіндік құнына тұтынылған өндіріс құрал құны емс, олардың бағасы енгізіледі. 3 Қажетті еңбек шығындары өзіндік құнға қажетті өнім құнының мөлшері бойынша емс, еңбек ақы ретінде енгізілген. 4 Кәсіпорын деңгейінде еңбек ақыда қажетті өнім құнының бөлігі көрініс тапқан. 5 Өнімнің өзіндік құнына қосымша өнімнің құны арқылы келесі шығындар енгізіледі. А) Әлеуметтік қамтамасыз ету және әлеуметтік сақтандырудың орталықтандырылған қорына төлем. Б) Кадрларды дайындауға кететін шығындар. В) Өндірістік емс шығындар (өнімнен артық қалуы, айыппұл)

Өнімнің өзіндік құнына кіретін барлыќ өндірістік шығындарды әртүрлі белгілері бойынша топтастыруға болады. Шығындарды топтастыру Өндіріс Өзіндік құнға Құрамы Өндіріс Өндірісте процесіндегі енгізу жолы бойынша көлем қатынасу ролі бойынша жолы бойынша қатынасы уақыты бойынша бойынша негізгі қосымша тікелей жанама дай кешенді тұрақты айнымалы ағымдағы келешектегі Шығындарды топтастыру Өндіріс Өзіндік құнға Құрамы Өндіріс Өндірісте процесіндегі енгізу жолы бойынша көлем қатынасу ролі бойынша жолы бойынша қатынасы уақыты бойынша бойынша негізгі қосымша тікелей жанама дай кешенді тұрақты айнымалы ағымдағы келешектегі

Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс істеу тиімділігін арттырудың негізгі құралы болып табылады. Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын төмендетудің мы на төмендегі негізгі бағыттарын айтуға болады: 1 ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану; 2 өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру; 3 экономикалық процестерді мемлекет тарапынан реттеу. Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс істеу тиімділігін арттырудың негізгі құралы болып табылады. Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын төмендетудің мы на төмендегі негізгі бағыттарын айтуға болады: 1 ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану; 2 өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру; 3 экономикалық процестерді мемлекет тарапынан реттеу.

- өндірістің техникалық деңгейін көтеру; - өндірістің материал, отын, энергия және еңбек сиымдылықтарын төмендету; - басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру; технологиялық процестерді қуаттылықпен негізгі қорларды пайдаланущды жақсарту, т. б. - өндірістің техникалық деңгейін көтеру; - өндірістің материал, отын, энергия және еңбек сиымдылықтарын төмендету; - басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру; технологиялық процестерді қуаттылықпен негізгі қорларды пайдаланущды жақсарту, т. б. Өзіндік құнды кемітудің басты факторлары: