Сабақ тақырыбы: Спирттер Орындаған: Мендибаева А.Ж 2020 жил

Сабақ мақсаты А) білімділік: Органикалық заттардың құрамында оттек бар жаңа тармағы туралы түсінік бере отырып, функцоналдық топ ұғымына анықтама беру. Оқушыларды органикалық қосылыстардың негізгі қасиеттерімен таныстыру, молекулалық байланыстың ерекшелігін түсіндіру, спирттер туралы ұғым қалыптастыру. Б) дамытушылық: Заттардың қасиеттері олардың құрылысына тәуелді кендігіне көз жеткізу, құрылысындағы, қасиеттеріндегі негізгі ерекшеліктерін ажырата білу қабілетін дамыту. В) тәрбиелілік: салауатты өмір салтын насихаттау, спирт өнімдерінің құрамындағы химиялық заттардың адам денсаулығы үшін маңызын және зиянын көрсету.

Сабақтың типі: Жаңа материалды игеру. Сабақтың түрі: лекция Сабақтағы тәсілдер мен әдістер: түсіндіру, сұрау, есептер шығару, интерактивті әдіс

Жаңа сабақты оқып үйрету. Сабақтың өтілу реті. Жіктелуі мен гомологи Физикалық қасиеттері Шығу тарихы СПИРТТЕР Қолданылуы Химиялық қасиеттері Алу жолдары

Спирттің шығу тарихы Ертеде бір патшаның есігінің алтына лашын құсы дән тастап кетеді. Оны уәзірлеріне беріп ескертеді. Ол өсімдік болып жайқалып өседі. Келесі жилы одна да әдемі болып өседі. Келесі жилы одна да әдемі болып өседі. Келесі жилы одна да әдемі болып өседі. Үш – төрт жилдан кейін жеміс береді, таң қалады, күтеді. Күзге тамань әдемі мөлдір жемісті жеп көруге жүрексінеді. Сонан соң патшаның әмірі бойынша шины ыдысқа салып қойып, біраз күнен кейін көріп, одна да мөлдір сұйық панда болғанын көрген уәзірлер патшаға көрсетеді. Патша тұтқында жатқан бір сорлыны әкеліп, соған ішкізеді. Бір кейсе ішеді, екіншісін береді. Үшіншісін сұрап ішеді. Соңында ән салаты. Бейжай күйге түседі. Ең соңында патшаның тағын сұрайды. Шаршап қалжырап ұйықтап кетеді. Ертеңіне әлгіні шақырып сұрағанда, рахатқа батқандығын айтады. Сонда патша ішіп, ең алғаш «Патша шарабы» шыққан кен деседі. Адамдар спирттердің мастандыратын қасиетін біздің ғасырымызға дейінгі 8000 жил бұрын – жеміс шырынынан, жабайы жүзімнен және балдан жасалынатын алкогольдік ішімдіктерді дайындауға мүмкіндік беретін керамикалық ыдыстардың шығуымен қатар білген.. Батыс Европада алғаш рет спиртті алған итальяндық монах алхимик Валентиус балды. Ол: « кәріні жасартатын, шаршағанды сергітетін, күйінгенді жұбататын эликсир»,- деп атады. Арабтар таза спиртті 6-7 ғасырларда ала баста ты және оны « әл-кагул » деп алтай баста ты. Дмитрий Иванович Менделеев 1865 жилы «Спирттің сумин қосылысы туралы пайымдаулар» тақырыбына докторлық диссертация қорғады.

C n H 2n+1 OH Спирттер - құрамындағы суток атом дары бір немесе бірнеше гидроксил топтарымен алмасқан көмірсутоктің туындылары. Мысалы: метил спирті СН 3 ОН метанның СН 4 туындысы этил спирті С 2 H 5 OH этанның C 2 H 6 туындысы; этиленгликоль С2H4(OH) 2 этанның C 2 H 6 туындысы; ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттерді көмірсутоктердің а ты на -ол денег жұрнақ қосып алтайды. СН 3 ОН метанол. С 2 H 5 OH этанол және т.б. Спирттердің жалпы формуласы:

Спирттердің жіктелуі 1. Гидроксил ччччтобының санина байланысты біратомды (ОН- ччччтобы біреу) көпатомды (екі немесе көп - ОН) Этиленглико ль – екіатомды спирт. Органикалық синтезде кеңінен антифриз ретінде қолданылад ы Этиленгликоль (этандиол) Формула Молекул моделі Шар- стержнді жартылай- сфералық HO-CH 2 CH 2 -OH

спирттер Бір атомдыкөпатомды қаныққанқанықпаған ароматыэтиленгликоль CH3-CH2- OH этанол СH2=CH- OH Венил спирті CH2- OH Бензил спирті СH 2 -CH-CH2 СH 2 -CH2 Қаныққан спирттердің жалпы формуласы C n H 2n+1, ОН молекуласында тек жалғыз байланыс болады глицерин

Біратомды спирттердің гомологтық қатары Формула Аталуы (МСН) T қай, °C Тарихи атауы CH 3 OHметанол 64,7 метил спирті C 2 H 5 OHэтанол 78,3Этил спирті, (медицина) спирті C 3 H 7 OHпропанол 97,2 пропил спирті C 4 H 9 OHбутанол 118 бутил спирті C 5 H 11 OHпентанол 137,8 амил спирті C 6 H 13 OHгексанол 155,7 гексли спирті

Көпатомды спирттер Глицерин – үшатомды спирт. Порфюмерия жасауда, фармацевтика да, өндірісте, қолданылады. Глицерин (пропантриоль-1,2,3) Формула Молекула моделі Шар-стержндіжартылай- сфералық HOCH 2 -СH(OH)-CH 2 OH

Ағзаға зиянды әсер етеді Алкогольдік зат Түссіз сұйықтық Суда жақсы ериді Аузы ашық ыдыста қалса буланады Өзіне тән иісі бар Физикалық қасиеті Этил спирті

Сілтілік және сілтілік жер металдарымен әрекеттесуі Спирттердің жанны Спирттердің дегидрленуі дегидратация лану Этерификациия Гологенсутоктермен әрекеттесуі

1.Спирттердің сілтілік және сілтілік жер металдармен әрекеттесуі 2С 2 Н 5 ОН + 2Na = 2С 2 H 5 ONa + H 2

Спирттердің дегидратация лану реакциясы 1. Спирттерді молекулаішілік дегидратациялау 140 °С қыздырып күкірт қышқылы қатысында жүреді де нәтижесінде алкен түзіледі. спирт алкен Пропанол-1 Пропен

Көпатомды спирттер ауры металдардың гидроксидтерімен әрекеттеседі Көпатомды спирттерге сапалық реакция Ашық көк түсті

Спирттердің азот қышқылымен әрекеттесуінен нитроэфирлер түзіледі (қопарылғыш зат)

Этил спиртінің адам ағзасына әсері Этил спирті адам ағзасына есірткілік әсер етеді. Спирт миға әсер етіп, жүйке клеткаларын уландырады. Осыдан адамның ақыл-ойы, сөйлеу, ойлау қабілеттері, қимыл үйлесімділігі бұзылады.Спиртті ішімдіктер ішкен адамның мінез-құлқында желөкпелік, әдепсіздік, дөрекілік панда болады, оны айналасындағыларға жеккөрінішті етеді.Спиртті ішімдіктерді жие ішкен адамның баурыы мен жүйке жүйесінің қызметі бұзылады, зердесі нашарлайды, маскүнемділікке, яғни этил спиртіне тәуелділікке ұшырайды

Алкогольдің зияны Жүректі май басады Жүйке жасушалары бұзылады Бауры аурыуы Жыныс мүшесінің қызметі бұзылады Бүйрек қызметі бұзылады, солып қалады

Жаңа сабақты бекіту Спирттер денегіміз не? Спирттердің жалпы формуласы қандай? Этил спиртінің физикалық қасиетін сипаттаңдар. Этил спиртінің организмге әсері қандай? Этил спиртінің химиялық қасиеттерін сипаттаңдар.

Қорытынды Спирттер, алкоголь дер – құрамында бір немесе бірнеше OH ччччтобы болатын көмірсуток туындылары. ОН ччччтобының санина қарай бір (алкоголь дер), екі (гликолдар), үш (глицерин), төрт (пентаэритрит) және көп атомды спирттер, ал көмірсуток радикалының құ-рылысына байланысты қаныққан (этил C2H5–OH), қанықпаған (аллил СН2 СНСН2ОН), циклді (циклогексанол), ароматы (бензил спирті), гетероциклді (фурил) болып бөлінеді. Спирттерді атағанда сәйкес көмірсуток радикалы бойынша (мысалы, метил спирті, этил спирті, т.б.) және Женева номенклатурасы бойынша көмірсуток а ты на ол жұрнағын жалғайды (мысалы, этанол, бутанол, диол, триоль, т.б.). Бізге спирттердің әр түрінің қолдану аясын біліп, оның зиянды әрі пандалы қасиеттерін айыра білу маңызды.

1. Патсаев Ә.Қ., Шитыбаев С., Биоорганикалық химия, Алматы, 1999 ж. 2. Патсаев Ә.Қ., Жайлау С.Ж., Органикалық химия негіздері 2- кітап, Шымкент, 2005 ж. 3. В.Л. Белобородов, С.Э. Зурабян, А.П. Лузин, Н.А. Тюкавкина. Органическая химия. – М.: Дрофа, –Кн.1, С В.Ф. Травень. Органическая химия. – М.: Академкнига, Т.1., С Тюкавкин Н. А. Биоорганическая химия. М., Ульянкина Е.С Нанотехно против ржавчины 2018 Пайдаланылған әдебиеттер

Спирттердің атаулары ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттерді көмірсутоктердің а ты на – ол денег жұрнақ қосып алтайды. Функционалдық ОН ччччтобы байланысқан ең ұзын тізбек таңдап алынып, көміртек атом дарын гидроксил ччччтобы жақын орналасқан жағынан бастап нөмірлейміз: CH CH 3 -CH-CH-CH-CH 3 CH 3 - C - CH - CH 3 CH 3 CH 3 OH CH 3 OH 3,4 – диметилпентанол -2 3,3 – диметилбутанол -2

Спирттердің изомериясы 1.Көміртек қаңқасының құрылысына СH 3 – CH 2 - CH 2 - CH 2 - OH бутанол Көмірсуток тізбесіндегі гидроксил ччччтобының орнына байланысты CH 3 - CH 2 - CH 2 - CH – CH 3 пентанол -2 ОН 3. Класаралық изомерлену СН 3 - О – С 2 Н 5 метил - этил эфирі

Спирттердің номенклатурасы Көмірсутоктің жүйелі аталуына –ол суффиксі жалғанады және гидроксо топтың қай көміртекте орналасқанын санмен көрсетеді Тізбекте ОН- ччччтобыны қай жаққа жақын орналасса сол жақтан бастап нөмірленеді

Гидроксил ччччтобының құрылысы Полюсті байланыс