" Табиғи газ және мұнайға серік гайдар."

Табиғи газ және мұнайға серік гайдар Табиғи газ Жер қойнауларында органикалық затратдың анаэробты бөлінуі кезінде пайда болған гайдар қоспасы. Табиғи газ пайдалы қазбалар қатарына жатады. Табиғи газ қабаттарда (жерқойнауларында) орналасқанда газ тәрізді күйде – жекелеген шоғырлар (газ кендері) түрінде немсе мұнай-газ кен орындарының беткі бөлігіндегі арнайы газды қабат (шапка) ретінде немсе мұнайда, кей жағдайда суда ерітілген күйде де болады. Қалыпты жағдайда (101,325 к Па және 15 °C) табиғи газ тек газ тәрізді күйде болады. Сондай-ақ табиғи газ табиғи газ гидраторы түрінде кристалл күйінде де кездесе береді. Таза табиғи газдың иісі мен түсі болмайды.

Табиғи газға жататындар Табиғи газдың негізгі бөлігін метан (CH4) құрайды 92-ден 98 %-ке дейін. Табиғи газдың құрамына ауырырақ көмірсутоктер – метанның гомолог тары кіре аллоды: этан (C2H6), этан (C2H6), этан пропан (C3H8), пропан (C3H8), пропан бутан (C4H10). бутан (C4H10). бутан Сондай-ақ басқа да көмірсуток емс затрат да кездесіп жатады: суток (H2), суток (H2), суток күкіртсуток (H2S), күкіртсуток (H2S), күкіртсуток көміртекдиоксиді (СО2), көміртекдиоксиді (СО2), көміртекдиоксиді азот (N2), азот (N2), азот гелий (Не). гелий (Не). гелий

Химиялық құрамы мен физикалық қасиеттері тұрғысынан сан түрлі болып келетін, әртүрлі геологиялық және геохимиялық жағдайларда ұшырасатын газ жатындарының жалпылама атауы. Олар бірнеше түрлерге жіктеледі: 1. 1.Табиғатта кездесу жағдайына орай: "атмосфера гайдары", "литосфера гайдары", "гидросфера гайдары" және "органикалық әлем гайдары" болып төрт түрге; 2. 2.Көрініс беру пішіндеріне орай: "газогендік гайдар", "газтүзілім гайдары", "айналым (ауа) гайдары" және "аралас гайдар" болып төрт түрге;

Химиялық құрамына орай: "көмірсутокті гайдар", "көмірқышқыл гайдары" және "азот гайдары" болып үш түрге; 4. Жаралу табиғатына (тегіне) орай: "биохимиялық гайдар", "литохимиялық гайдар", "радиоактивтілік гайдары", "ауа гайдары" және "ғарыш гайдары" болып бес түргебөлінеді. Бұл гайдар, сайып келгенде, әртүрлі агрегаттық жағдайдағы күрделі табиғи жүйелер құрамынан бөлініп дараланған затрат қоспасы (ерітіндісі) болып табылады, олар қалыпты (атмосфералық) жағдайда газ түріңде ұшырасады. 5. Табиғи гайдардың сан түрлілігі олар туындайтын табиғи жүйелер сипатымен және олардың гайдарды бөліп шығару жағдайларымен анықталлоды. Өздері туындайтын табиғи жүйелер сипатына орай табиғи гайдар "таужыныс гайдары", "газгидраттар газы", "мұнай газы", "табиғи су гайдары" және "жерастыгайдары" болып бірнеше түрлерге бөлінеді. Табиғи жүйелердің газ бөліп шығару жағдайына орай табиғи гайдар "өздігінен бөлініп шыққан" гайдар және "әдейілеп өндірілген гайдар" болып екі топқа жіктеледі.

Газ өнеркәсібі Газ өнеркәсібі – табиғи газ кен орындарына барлау жүргізуді, мұнай, көмір мен тақтатасстан жасанды газ өндіруді, өңдеуді, газды тассымалдау және оны өнеркәсіп пен коммуналдық-тұрмыстық шаруашылықта пайдалануды қамтитын отын өнеркәсібінің бір салаты. Газ өнеркәсібі әсіресе, АҚШ-та, Канадада, Мексикада арте кезден дамыған. Англия, Франция, Бельгия, т.б. елдер 18 ғасырдың соңында тасс көмірден жасанды газ өндіру ісін жолға қойды. Ресей мен Қазақстанда 20 ғасырдың алғашқы жартысына дейін табиғи газ өндірілген жоқ, тек мұнай кәсіпшіліктерінен аздаған газ алынып тұрды. Газ - калориясы жоғары, тассымалдануы жеңіл, бағалы химиялық шикізат. Өндірісте пластмасса, химия талшықтарын, синтетикалық каучук, азот тыңайткыштарын алуда қолданылады. Газ өндіру (1920 жылында) жекелеген сала ретінде Маңғыстау алабин игер- ген кезде пайда балды. Оның серпіліп, кең көлемде өндірілуі Қарашығанақ кен орнын игеруімен байланысты балды. Қазіргі кезде республикамызда 100-ге жуық газ қоры борланды. Бірақ оның 2/5 бөлігі Қарашығанақ кен орнының үлесінде. Келесі ірі кен орындарына - Қашаған, Теңіз, Жаңажол жатады. Газдың негізгі қоры көбінесе мұнай-газ кен орындарында мүнаймен бірге кездеседі. Оңтүстігімізде Шу-Сарысу газ арабы біртіндеп колға алынып, игеріле баста ты.

Мұнайға серік гайдар Мұнайға серік гайдар пайда болуы жөнінен табиғи гайдарға жатады. Олардың бұлай ерекше аталуы мұнай кенімен бірге кездесуіне байланысты – олар мұнайда еріген күйде болады немсе мұнай кенінің үстін "бүркеп" жатады. Мұнай жоғары көтерілгенде, қысым кеннет төмендейді, гайдар сұйық мұнайдан бөлініп шығады. Ертерек кезде мұнайға серік гайдар пайдаланылмайтын, мұнай өндіретін жердь оны жағып жіберетін. Қазір ондай гайдарды жинап аллоды, өйткені олар, табиғи газ сияқты жақсы отын және бағалы химиялық шикізат болып табылады. Құрамында метан мен бірге басқа да көмірсутоктер: этан, пропан, бутан, пентанның едәуір мөлшері болғандықтан, серік газды пайдалану мүмкіндігі табиғи газға қарағанда тіпті едәуір кең. Сондықтан табиғи газға қарағанда химиялық өңдеу жолымен серік газ дан затратды көп мөлшерде алуға болады.

Қолданылуы: Серік гайдарды тиімді пайдалану үшін оларды құрамдары жақын қоспаларға бөледі. Пентан, гексан және басқа көмірсутоктердің қалыпты жағдайда сұйық күйде болатын қоспалары газды бензин түзеді(олар мұнайдан ішінара газбен бірге ұшып шығады). Одан кейін пропан мен бутанның қоспасы бөлінеді. Газды бензин мен пропан бутан қоспасын бөліп алғаннан кейін құрғақ газ қаллоды, оның босым көпшілігі метан мен этан қоспасынан құраллоды. Газды бензин құрамында өте ұшқыш сұйық көмірсутоктер бар, сондықтан оны двигательдерді от алдырған кезде тез тұтандыру үшін бензинге қосады. Пропан мен бутан сұйылтылған газ түрінде, жанармай ретінде тұрмыста пайдаланылады. Құрамы жөнінде табиғи газға ұқсас құрғақ газ ацетилен, сутегі және басқа да затрат алу үшін, сол сияқты отын ретінде пайдаланылады. Мұнайға серік гайдар химиялық өңдеуге арналған және жеке көмірсутоктер – этан, пропан, н- бутан, т.б. бөлініп алынады. Ал олардын қанықпаған көмірсутоктер аллоды.

Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет!