Константин Васильевич Иванов ( ) – чăваш поэзийĕн классикĕ, чи çутă çăлтăрĕ «Т ê нчипех п ê ле ççê ч â ваша » 4- м ê ш класра в ê ренекен Дмитриева Елен â н êçê

К. Иванов Пушкăрт Республикин Пелепей районĕнчи Слакпуç ялĕнче 1890 çулхи майăн 27-мĕшĕнче çуралнă. Унăн ашшĕ, Пăртта Ваçинкки, çырулăх енĕпе чылай ăста çын пулнă, вулама юратнă. Вăл вырăсла, пушкăртла, тутарла çăмăллăн калаçнă, хаçат-журнал çырăнса илнĕ. Ваçинкка хăйĕн пур ачисене те вĕрентме тăрăшнă. Ун килĕнчи пурнăç ăнса пыман пирки пулас поэт мĕн пĕчĕкренех Кайраклăра, кукашшĕпе кукамăшĕ патĕнче, пурăннă. Поэт ачалăхĕ

Поэт ашшĕ-ăмăшĕ

Слакпуç ялĕ. Ивановсен çурчĕ. Кунта поэт ачалăхĕпе çамрăклăхĕ иртнĕ. Çурт умĕнче Константин 1907 çулта лартнă тирек ÿсет.

К.Иванов 1898 çулта хăйсен ялĕнчи шкула кĕнĕ. Унта ăна ашшĕпе пĕртăван аккăшĕ – Евгения Николаевна – вĕрентнĕ. 4-мĕш класа пĕтерме Кекен ялне куçнă. Кунта каллех Кĕçтенттине Евгения Николаевна вĕрентнĕ. Вăлах 1902 çулхи кĕркунне пултаруллă шăллĕне хăй вĕреннĕ Чĕмпĕре ертсе кайнă, анчах та вĕренме кĕреймен. Кĕçтенттин вара пĕр çул хушши Пелепейри хула шкулĕнче вĕреннĕ. Вĕренÿ çулĕсем

Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче вĕренни 1903 çулта К.Иванов Пелепейри шкула пăрахса Чĕмпĕрти чăваш шкулне, хатĕрлекен класа, кайса кĕрет. Чăваш шкулĕнче вăл ăста, чипер вĕреннĕ, пур енĕпе те ĕлкĕрсе пынă. Уйрăмах илемлĕ литература нумай вуланă, сочиненисене питĕ ăста та таса çырнă, сăн ÿкернĕ çулта К.Иванова 1-мĕш класа куçарнă. Çак çул поэтăн сăмах пултарулăхĕ тата вăйлăрах аталанать, вăл хăй сăвăсем шăрçалама тытăнать.

Бб Революциллĕ тăвăл çулсенче Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче вĕренекенсем революциллĕ тăвăлпа сывланă. К.Ивановпа пĕрле пулнă ачасем, ун чухнехи йĕркесене чăтаймсăр, пăлхав пуçланă. Пăлхавшăн вĕсене класĕпех шкултан кăларса янă. К.Иванов киле таврăннă. Çав вăхăтра вăл халăх юрри-сăввине, юмах-халапне, ĕлĕкхи йăласене илтсе, вĕсене çырса илме тытăннă.

И.Я.Яковлев 1907 çулхи кĕркунне поэта Чĕмпĕре чĕнсе илет, вырăсларан чăвашла кĕнекесем куçарма хушать. Кĕске хушăрах 17 çулхи каччă паллă вырăс поэчĕсен. (М.Лермонтовăн, А.Майковăн, Н.Огаревăн, А.Кольцовăн, Н.Некрасовăн, К.Бальмонтăн т. ыт. те) чылай сăвви-юррисене куçарать. Çав хушăрах хăй те чăвашла илемлĕ хайлавсем çырать, ачасене ÿкерме тата чăвашла вĕрентет, сăн ÿкерет çулта Николай Шупуççыннипе иккĕш хăйсем çырнă халапсем кĕнеки « Сказки и предания чуваш» вырăсла тухать.

Пĕрремĕш букварь 1912 çулта Яковлев хушнипе К.Иванов чăваш шкулĕсем валли çĕнĕ букварь хатĕрлеме тытăнать. Ăна ача-пăчана илĕртекен ÿкерчĕксемпе илемлетет, хăш-пĕр текстсене вырăсларан чăвашла хăйех куçарать.

Юлашкинчен калани К.Иванов хăйĕн кĕске ĕмĕрне ялĕнче те Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче кăна ирттернĕ. Яланах чăваш хушшинче пурăнса вăл халăх пурнăçне, унăн йăлисене пит аван пĕлнĕ, ăна çутта кăларас тесе вăйĕ çитнĕ таран тăрăшнă. Йывăр саманара пурăннă поэтăн ĕмĕрĕ кĕске пулнă. Вăл, çамрăкранпах халсăрскер, чăваш шкулĕнче пушшех начарлана пуçланă. Йăлт вăйран кайсан ăна киле ăсатнă. К. Иванов туберкулёзпа чирлесе 25 çултах вилнĕ. Вăл нумаях çырса хăварайман. Анчах вилĕмсĕр поэт çырнисене чăваш халăхĕ нихăçан та манас çук, вĕсем пирĕншĕн калама çук хаклă…

Наиболее известны его стихотворения «Думы старого леса», «Осень», «Голодные», «Наше время», сказки и баллады «Две дочери», «Железная мялка», «Вдова», трагедия «Раб дьявола», которые были напечатаны впервые в сборнике «Сказки и предания чуваш» ( « Хальхи самана», « Икĕ хĕр», « Тимĕр тылă, « Тăлăх арăм», « Шуйттан чури» трагеди, «Нарспи» поэма.)

Вершина творчества поэта Поэма «Нарспи» - энциклопедия жизни чувашского народа, переведена на многие языки мира. В частности, на русский язык её перевёл Петр Хузангай. По её мотивам создано несколько пьес, а на сцене Чувашского театра оперы и балета поставлена и опера.

Опера «Нарспи» - на сцене Чувашского театра оперы и балета

В 2008 г. исполнилось 100 лет со дня издания поэмы. «Нарспи» - писал в свое время поэт Педер Хузангай. – Это – национальное чудо, вершинный блеск дореволюционной чувашской культуры. Нарспи и Сетнер – это чувашские Ромео и Джульетта… Опубликованная впервые в 1908 году в сборнике «Чăваш халапĕсем» (Сказки и предания чуваш), поэма «Нарспи» многократно переиздавалась как на русском языке, так и на многих языках мира: татарском, башкирском, мордовском, марийском, удмуртском, английском, якутском и др.

В фондах РГУ «Государственный архив печати Чувашской Республики» хранится 31 переиздание поэмы «Нарспи», из них 9 – на чувашском языке, остальные – на других языках мира. Отрывки из поэмы на русском языке впервые появились в 1934 году на страницах газеты «Красная Чувашия» в переводе чувашского поэта А. Петтоки. Отдельной книгой она вышла в Москве в 1937 году. Второе издание – в переводе поэта А. Жарова – было выпущено в Москве в 1940 году к 50- летию со дня рождения автора. В 1948, 1950 годах поэма издана в новом переводе, выполненном Б. Ирининым, под редакцией русского поэта А. Твардовского. В 1948, 1950 годах поэма издана в новом переводе, выполненном Б. Ирининым, под редакцией русского поэта А. Твардовского. В переводе В. Паймена она увидела свет в 1958 году в Куйбышеве. Усиленно работал над поэмой народный поэт Чувашии П.П. Хузангай. В его переводе отдельной книгой она появилась в 1957 и 1968 годах. Последний выпуск в переводе чувашского поэта А. Смолина был издан в 2001 году в Чебоксарах. В переводе В. Паймена она увидела свет в 1958 году в Куйбышеве. Усиленно работал над поэмой народный поэт Чувашии П.П. Хузангай. В его переводе отдельной книгой она появилась в 1957 и 1968 годах. Последний выпуск в переводе чувашского поэта А. Смолина был издан в 2001 году в Чебоксарах.

К 100-летию со дня рождения классика, в 1990 году, перевод бессмертной поэмы на немецкий язык осуществил заведующий кафедрой иностранных языков Чувашского государственного университета им. И.Н. Ульянова В.А. Иванов. Это издание рекомендовано в качестве пособия для чтения на практических занятиях по немецкому языку. В этот же год поэму выпустило в свет и якутское книжное издательство в переводе С. Руфова.

Не взошло еще и солнце Над деревней дым стоит. Чуть продрал глаза чувашин, А уж в бане он сидит. Как велит обычай, в симек Люди моются с зарей, И распаренное тело Натирают сон-травой. Это деды завещали Вековечный свой обряд. Так сегодня перемылись Все чувашистар и млад. В белоснежных новых платьях Вышли люди со двора; Вышли чинно и степенно И пошли на пир с утра. Вот и свадьба! Наша свадьба И шумна и весела. С Туригаса раздается Гром и звон на полсела. Издалека пред глазами Мигедеров дом встает. То в калитку, то в ворота Целый день валит народ. Под окном толпа незваных, Посмотреть пришли; и тут Стариков, старух немало, Ждут: авось-де поднесут. Нежно льет шибыр-волынка Плясовую, плавно вьет. С позволения хозяев Гость за гостем в пляс идет. Пляшут гости, веселятся, Отдохнув, опять встают. Стоит музыке умолкнуть Тут же песню запоют: «Отчего все так притихли? Не сидеть же молча нам. Мы уже не соловьята, А подстать и соловьям!»