Витаминдер дегеніміз- а ғ заны ң тіршілік ә рекетіне қ ажет органикалы қ заттарды ң жеке тобы Витаминдер Денсаулы қ ты ң ны ғ аюын ж ү зеге асырады А ғ заны ң суы қ тиюден са қ тауына ә сер етеді Ж ұқ палы аурулар ғ а қ арсы т ұ руына ы қ пал етеді Амин қ ыш қ ылдар,майлар, нуклеин қ ыш қ ылдар,гормондар синтезі мен ыдырауына қ атысады Ж ұ мыс қ а қ абілеттілікті арттырады Т ә улігіне ә рт ү рлі витаминдерді ң бірнеше милиграмы ғ ана қ ажет Ферменттерді ң құ рамында болып, биохимиялы қ, физиологиялы қ процестерге қ атысады

Витаминдерді ң ашылу тарихынан жылы орыс д ә рігері Н.И.Лунин ө з эксперименттері негізінде тама қ құ рамында ғ ы қ андайда бір ерекше заттарды ң болмауынан ауру ғ а ұ шырауын аны қ тады. 1911жылы поляк ғ алымы К.Функ тазартылма ғ ан к ү рішпен қ оректенген к ө гершіндерді сал(паралич) ауруынан емдеген затты к ү ріш кебегінен алды. Ол б ұ л затты витамин(лат.vita-тіршілік)деп атады.

Витаминдер Суда еритіндер Майда еритіндер С А D В В В В Е Н К

А ғ зада ғ ы витаминдер концентрациясыны ң б ұ зылуы ГИПОВИТАМИНОЗ ( гипо... ж ә не витамин) а ғ зада ғ ы витаминдерді ң жетіспеушілігі ГИПЕРВИТАМИНОЗ (гипер … ж ә не витамин) а ғ зада ғ ы витаминдер м ө лшеріні ң артуы ( А ж ә не Д витаминдеріні ң ғ ана артуы а ғ заны ауру ғ а шалды қ тырады) АВИТАМИНОЗ қ андай да бір витаминні ң к ү рт жетіспеушілігінен болатын ауру. (Мысалы:бери-бери, пеллагра, құ р құ ла қ (цинга) ж ә не т.б.)

Витамин А Эпителий ұ лпаларыны ң дамуын, қ алыпты ө суін реттейді; Ферменттер ж ұ мысын к ү шейтеді; К ө ру пигменті –родопсинні ң т ү зілуін қ амтамасыз етеді; Ө су витамині деп атайды; Жануартекті ө німдерде- бауыр,сарымай,балы қ майында к ө п. Ө сімдіктекті ө німдерде- құ рамында каротин бар с ә біз, қ ызан, ас қ аба қ, т ә тті қ ызыл б ұ рыш, ө рікте к ө п. Т ә уліктік м ө лшері 1-1,5мг.

Қ ыз ғ ылт пигмент – каротин КАРОТИНОИДТАР ( лат. carota с ә біз ж ә не грек. eidos т ү р), қ ыз ғ ылт ж ә не сар ғ ыш таби ғ и пигменттер тобы. Таби ғ атта: Ұ са қ а ғ залар ж ә не барлы қ ө сімдіктерде т ү зіледі; Жары қ с ә улесін сі ң іру ар қ ылы фотосинтез процесіне қ атысады; Жемістерге, к ү згі жапыра қ т ү сіне ре ң береді. Адам а ғ засына та ғ аммен т ү скен каратиноидтардан А витамині т ү зіледі.

Сізге А витамині жетіспеушілігін білдіретін белгілер: К ү ндізгі жары қ к ө зі ң ізге ә деттен тыс к ө п ә сер етсе; Сізге қ арсы келе жат қ ан к ө лік жары ғ ы к ө зі ң ізге қ атты ә сер етсе; Ымыртта немесе т ү нде к ө руі ң із нашарласа,я ғ ни а қ шам сокырлы қ ты бай қ аса ң ыз; Шынта ғ ы ң ыз, тізе ң із, б ө ксе ң із қ ызарып кетсе; Тама ғ ы ң ызды ң сілемейлі қ абы қ шасы жиі- жиі қ абынса; Басы ң ызда қ айыз ғ а қ пайда болса.

В тобы витаминдері В тобы витаминдері В тобы витаминдеріні ң 15 жуы қ т ү рлері бар; Зат алмасуда ма ң ызды қ ызмет аткаратын ацетилхолин құ рамына кіреді. Асты қ, б ұ рша қ т ұқ ымдастарда, қ ызылшада, бауырда, ж ұ мырт қ а сарыуызында, ащыт қ ыда кездеседі. Соя

Витамин (Тиамин) -К ө мірсулар алмасуына қ атысады; -Ж ү рек, б ұ лшы қ ет,ж ү йке ж ү йесі м ү шелеріні ң қ ызметін реттейді; -Тазартылма ғ ан асты қ т ұқ ымыныны ң д ә ндерінде, б ұ рша қ т ұқ ымдастарында, ж ұ мырт қ а сарыуызында кездеседі; -В1 витамині жетіспеуінен Бери- бери (полиневрит) ауруы пайда болды. Кептердегі В1 авитаминозы

Витамин (Рибофлавин) -ХІХ ғ асырды ң 30 жылдары ал ғ аш аны қ талды; -Етте, с ү тте, бауырда, ж ұ мырт қ ада,асты қ д ә ндерінде кездеседі; -Рибитол спиртінен ж ә не изоллоксазиннен т ұ рады; -Жетіспеушілігінен к ө зді ң м ө лдір қ абы қ шасы қ абынады, ауыз қ уысыны ң сілемейлі қ абы қ шасы қ абынады.

Витамин (Пиридоксин) -А қ уыз алмасуына қ атысады; - Қ антамырлар қ абыр ғ асында холестеринні ң жина қ талуына кедергі жасайды; -Арпа,бауыр,бидай ұ нта қ тарында,сыра ащыт қ ыларында кездеседі. Тыш қ андарда ғ ы авитаминозы Жетіспеушілігінен: -атеросклерозды ң дамуы; -бауырды ң семіруі; - к ө кбауырды ң б ұ зылуы; - Қ ал қ анша безі қ ызметіні ң нашарлауы бай қ алады.

Витамин -Азотты қ осылыстар синтез реакцияларына кофермент ретінде қ атысады; - Қ ан жасушалары-эритроциттер, тромбоциттерді ң т ү зілуін ж ү зеге асырады; - Жануартекті та ғ ам құ рамында- бауырда, б ү йректе, ж ұ мырт қ ада, с ү тте кездеседі. - Жетіспеушілігінен қ аназды қ (анемия) ауруы пайда болады. До ң ызда ғ ы қ аназды қ ауруы

Сізге В тобында ғ ы витаминдер жетіспеушілігін білдіретін белгілер: -Тілі ң із қ ызарып кетсе; - Ж ү йке ң ізді ң ж ұқ аруы жиі-жиі бай қ алса; - Ұ й қ ы ң ыз қ ашып, берекеті ң із кетсе; - Ұ за ққ а созыл ғ ан бас айналу жиі-жиі қ айталанса; - К ө з алды ң ыз қ арауытып, ә лдебірда қ тар ұ шып ж ү рсе; -Тынысы ң ыз тарылып, демі ң із жиі-жиі жетпей қ алса.

Витамин С (аскорбин қ ыш қ ылы) Витамин С - Тоты ғ у-тоты қ сыздану реакция айналымына қ атысады; - К ө птеген ферменттер құ рамына кіреді; - А қ уыз синтезіне қ атысады; - Антиденелерді ң қ алыптасуын ж ү зеге асырады; - Дентин, шеміршекті ң қ алыптасуына қ атысады, ішекке темір элементіні ң сі ң ірілу процесін к ү шейтеді; - Б ү йрек ү сті бездерінде норадреналинні ң т ү зілуін ж ү зеге асырады; - Итм ұ рын, қ ара жидек, б ү лдірген,апельсин, лимон, пияз, сарымса қ, қ ыры ққ абат, алма т.б. Құ рамында кездеседі; - жа ғ ымды д ә мі бар; - Т ә улігіне мг қ ажет.

Құ р құ ла қ (цинга) ауруыны ң белгілері - Тез шаршау; - Қ ызылиек қ анталайды, қ ан кетеді; - Б ұ лшы қ еттер ауырады; - Қ ылтамырлар ү зіледі; - Буын ауырады; - Тістер босап т ү седі; - А ғ заны ң аурулар ғ а қ арсы т ұ руы т ө мендейді.

Сізге С витамині жетіспеушілігін білдіретін белгілер: Қ ызылиегі ң із жиі-жиі ісіп, қ анталаса; Жай ғ ана со ққ ыдан дене ң із тез к ө геріп, қ ызарса; Б ұ лшы қ еттері ң із себепсіз ауырса; Тістері ң із босай бастаса.

Лимон жо қ кезде … Лимон жо қ кезде … Ұ лы Отан со ғ ысы кезіндегі Ленинград блокадасында балаларды қ ара ғ ай жас б ұ та қ тарыны ң қ айнатпасымен тама қ тандыр ғ ан. Себебі, қ ара ғ ай б ұ та қ тарында С витамині ө те к ө п.

Витамин D (кальциферол) - С ү йектерді ң қ алыпты д ұ рыс дамуын қ амтамасыз етеді; - Б ұ лшы қ ет тонусын к ү шейтеді; - Ферменттер ж ұ мысына ә сер етеді; - А ғ зада ғ ы кальций алмасуын ж ү зеге асырады; - К ү нні ң ультрак ү лгін с ә улелері ар қ ылы а ғ зада т ү зіледі; - Т ә уліктік қ ажеттілігі 1 мг; - Балы қ майында, бауырда, ж ұ мырт қ а сарыуызында т.б. кездеседі.

Мешел (рахит) ауруы - Фосфор– кальцийлік алмасу б ұ зылады; - Бойды ң ө суі баяулайды; - С ү йек беріктігінен айырылады; - Ая қ с ү йектері қ исаяды; - Бас, қ арын ү лкен болады.

Витамин РР (никотин қ ыш қ ылы) -ХХ ғ асырды ң 20 жылдары ғ ана қ асиеті зертеле бастады; -Тоты ғ у реакцияларында ғ ы катализатор-ферментерді ң құ рамына енеді; -Май қ ыш қ ылдарыны ң синтезіне қ атысады; -Амин қ ыш қ ылдары айналымына қ атысады; - Қ арбызда,алмада,сыра ащыт қ ы кебектерінде, бауырда, етте к ө п кездеседі; - Т ә уліктік м ө лшері 20мг.

Витамин РР авитаминозы Пеллагра ауруы немесе ү ш Д ауруы деп атайды. ДерматитДиареяДеменция Теріде да қ тар мен к ө піршіктер пайда болуы Ас қ орыту м ү шелеріні ң қ ызметі б ұ зылып, ішті ң қ атты ө туі Психиканы ң нашарлауы, А қ ыл-есті ң б ұ зылуы

К витамині жылы дат биохимигі Хенрик Дам аны қ тады, 1943жылы осы е ң бнгі ү шін Нобель сыйлы ғ ына ие болды; -Салат жапыра ғ ында, бауырда к ө п кездеседі; - Қ ан ұ юына,ішекте органикалы қ заттарды ң сі ң ірілуіне қ атысады; -К витамині жетіспеушілігі ө те сирек кездеседі, себебі ішек қ абыр ғ асында жеткілікті м ө лшерде т ү зіледі. К авитаминозы

А Витамині Т ә уліктік м ө лшері 1-1,5 мг Родопсинні ң т ү зілуі Ферменттер Ж ұ мысын к ү шейтеді Эпителий ұ лпаларыны ң ө суін реттейді Ө су витамині

В тобы витаминдері Ес, зейін,ж ү йке ж ү йесі қ ызметіне ә сер етеді Ж ү рек,б ұ лшы қ ет, эпителий ұ лпасыны ң қ ызметін жа қ сартады А қ уыз алмасуына қ атысады Қ ан жасушаларыны ң т ү зілуін ж ү зеге асырады Т ә уліктік м ө лшері 0,2-14 мг

С витамині Т ә уліктік м ө лшері мг Ферменттерді ң құ рам б ө лігі А қ уыз синтезіне қ атысады Иммунитетті к ү шейтеді Антиденелерді ң Қ алыптасуын ж ү зеге асырады

Д Витамині Т ә уліктік м ө лшері 1 мг Кальций алмасуына қ атысады Ө су витамині С ү йекті ң қ алыпты дамуына ә сер етеді Фосфор алмасуына қ атысады