Қ ор қ ыт Ата– т ү ркі халы қ тарына орта қ ұ лы ойшыл, жырау, қ обызшы. Қ ор қ ыт Ата ө мірде ізі, артында ә деби-музыка м ұ расы қ ал ғ ан тарихи т. - презентация

1

2 Қ ор қ от Ата– т ү ркі хали қ тары на орта қ ұ ли ойшил, жирау, қ обизши. Қ ор қ от Ата ө мірде ізі, артттттында ә деби-музыка м ұ расинн қ ал ғ ан тарихи т ұ л ғ а ретінде белгілі. Қ ор қ от Атана ң ө мір с ү рген кезе ң і турали ғ былимда ә р т ү рлі болзамдар қ алиптас қ ан. Алайда зерттеулерді ң к ө пшілігі Қ ор қ от Ата Сырдария бойтттттында ө мір с ү рген о ғ из- қ пыша қ тайпали қ бірлестігінде 10 ғ асынннрды ң бастттттында д ү ничего келген денег т ұ жырым ғ а саяды.

3 Рашид ә д-Дин Жами ғ Ат-Тауарих аты тарихи шежіресінде Қ ор қ от Атана қ аты тайпсыннннан ши ққ ан одессе, Ә біл ғ азина ң Т ү рік шежіресінде она ң тегі батя кендігі, о ғ издарды ң елбегі болип, 95 зас қ а келіп қ ссайтыс бол ғ анды ғ ы ссайтбылады. Сыр за ғ сынннна за қ ын жердьв Қ ор қ от сатана ң зираты бол ғ анна Ә.Диваев, т.б. ғ алимдар ө з е ң бектерінде этап ө теді. Ә. Қ о ң иратбаевты ң зерттеулерінде Қ ор қ от ата 11 ғ асынннрды ң бастттттында д ү ниеден ө ткен делінсе, Ә.Мар ғұ ланна ң е ң бектерінде ол 7 – 8 ғ асынннр арали ғ тттттында ө мір с ү рді денег пікір ссайтбылады. Қ аза қ философиясыннн тарихтттттында Қ ор қ от Ата– ел бірлігін на ғ ссайт қ ан кемь ң гер қ айраткер, т ү ркі д ү ниетанамына ң негізін заса ғ ан ғұ лама ойшил, ә лемдік а қ был-ой м ә дениетінде ө зіндік урна бар философ-гуманистретінде к ө рінеді. Қ ор қ от Ата зссайтттттында ғ ы а ң издардан она ң бойтттттында ғ ы ү ш т ү рлі ө нер ерекше ай қ тттттындаллоды.

4 Біріншіден, ол о ғ из- қ пыша қ ұ лисыннннан ши ққ ан ссайтули ба қ сыннн, [[|Абиз (адам)|абиз]]. Екіншіден – к ү йші, қ обиз сарынан ал ғ аш тутттттындатуши ө нерпаз. Ү шіншіден – ә йгілі жирау, она ң жырлары о ғ из- қ пыша қ ө мірін бейнелеген ә деби-тарихи м ұ ра. Т ү ркі хали қ тарына ң фольклортттттында ғ ы Қ ор қ от Ата турали а ң из әң гімелерді ң бірі она ң тубылунана байланасты. Қ ор қ от - т ү ркілерді ң о ғ из ұ лисыннннан ши ққ ан ас қ ан с ә уегей, ба қ сыннн, к ү йшілік, жыршили қ ө нерлеріні ң атласыннн болип таббылады.

5 Қ ОР Қ ЫТ АТА ТУРАЛЫ А Ң ЫЗ А ң из бойцынша, анусыннн Қ ор қ оты құ рса ғ тттттында ү ш жил бойцы к ө теріп ж ү ріпті. Жбылина бір рет тол ғ а қ қ ысынннп отрады кен. Қ ор қ от д ү ничего калер алдтттттында ә лемді ү ш к ү н, ү ш т ү н бойцы к ө зге т ү ртсе к ө ргісіз қ ара ңғ были қ басады. С ұ распбыл қ ара даубыл со ғ ып, ел-ж ұ рты қ ор қ наш сезімі билеген. Осыннн ғ ан орай балана ң алтын Қ ор қ от деп қ ой ғ ан дейді. Қ ор қ от с ө зіні ң этимол-сынннн Ә. Қ о ң иратбаев құ ты адам, құ т ә калетін адам деп к ө рсетсе, С. Қ ас қ аббасов ө мір сар қ дбылды, адам ө лді денег ма ғ нана білдіреді деп санайды. Е.Т ұ рсыннннов т ү ркі хали қ тарына ң фольклорына с ү йене отырып, да-да, деде денег с ө здерді насихат ссайтуши жирау деп т ү сіндіреді. В.Жирмунский Қ ор қ от Атана магияли қ аспап – қ обизды ң иесі, шаман, абиз ретінде қ арастирады.

6 Біраз уа қ от ө ткен со ң бір баста қ ты қ уып ж ү ріп, жете алма ғ асынннн, Ө лсем де, жетемін! дейді. Сона ссайтуы м ұң кен, Ә зірейіл келіп, Сен ө лімді ейске аллоды ң, енді ө лесі ң ! дейді. А ң изда Қ ор қ от Ата ө зіні ң ж ү йрік желмаясынннна мініп, хал қ ы ба қ оты ө мір с ү ретін жер ұ ты қ ты іздеуші, ғұ сынр бойцы ө лімге қ расинн к ү ресуші зан ретінде суреттеледі. Ел-ж ұ рты ө зіні ң жырымен де, к ү йімен де пузына қ арат қ ан, ғұ сынрына ң со ң тттттында бірлігі ыдирай баста ғ ан ж ұ ртына ң алауизды ғ ына к ү йінген Қ ор қ от Ата м әң гілік ө мір сынннрын іздеп д ү ниені ң т ө рт б ұ рышин кезіп кетеді. Біра қ қ айда барса да, аллодынан к ө р қ азып зат қ ан адамдарды жели қ тирады. Кімні ң к ө рі? денег сауалина Қ ор қ оты ң к ө рі денег зауап естиді. Қ айда барса ң да Қ ор қ оты ң к ө рі денег с ө з осыннндан қ ал ғ ан. А қ ыр ая ғ тттттында жер кіндігін такса ң, тірі қ паласыннн ң денег аян естіп, ту ғ ан жері – Сыр өң іріне ораллоды. Содан м әң гі ө мір тек ө нерде денег ой ғ а келіп, қ обиз аспабын ойлап ши ғ арады. Та ғ ы бір а ң из бойцынша, ө зен ортсынннна кілем затып, ү стінде отырып қ обиз торт қ ранда, к ү й к ү шімен су ғ а батпайды кен. Қ ор қ от Ата қ обиз торт қ ан жилдары ө лім волма ғ ан, тек ба қ оты тіршілік бол ғ ан дейді. Біра қ Қ ор қ от Ата шарап, ұ ты қ тап кеткен с ә тінде судан кішкентай қ айра қ жилан ши ғ ып, она ша ғ ып ө лтіріпті дейді.

7 Қ ОР Қ ЫТ АТА ЭНЦИКЛОПЕДИЯЛЫ Қ ЖИНА Ғ Ы Қ ор қ от Ата – энциклопедияли қ жена қ жили Қ аза қ энциклопедиясынннна ң Бас редакциясыннн ши ғ ар ғ ан. Негізінен 5 б ө лімнен т ұ ралтын б ұ л к ү рделі е ң бекки Қ ор қ от Ата турали ел аузтттттында са қ тал ғ ан а ң издар мен к ү ээйлер, ә фсаналан, ата м ұ расиннн зерттеу, ә улиені ң ә дебиет пен ө нердегі бейнесі м ә селелеріне ареал ғ ан отанды қ ж ә не шетел ғ алимдарына ң ма қ алаланна топтастырбыл ғ ан. Б ұ л материалдарда Қ ор қ от Атана ң ә лем тарихы мен философиястттттында ғ ы урна, она ң ұ ли м ұ расиннна ң к ө ркемдік ерекшеліктері мен маз ұ на, тілдік, т ү рлік айши қ тары, тарихи белгілер мен ж ә дігерлік директор ха қ тттттында зан-за қ ты ма ғ л ұ мат беріліп, талдау засаллоды. Қ ор қ от Ата кітабына ң Дрезден кітапханастттттында (Германия) са қ тал ғ ан толи қ н ұ с қ асынннна ң фоток ө шірмесі, орыс ж ә не қ аза қ тілдеріндегі аудармаланнаа ң та ң даули ү лгілері берілген. Кітап со ң тттттында Ш. Құ дайберді ұ ли, М.Ж ұ мабаев, С.Сейфуллин баста ғ ан қ аза қ а қ тттттындарына ң осыннн та қ ырыпта ғ ы тол ғ ау, поэмаланна, дастрандары жена қ тал ғ ан. Қ ор қ от Ата ө міріне байланасты о қ и ғ алан шежіресі мен ә дебиеттер тізімі келтірілген.

8 Қ ОР Қ ЫТ АТА К Ү ЙЛЕРІ Қ ор қ от ө зіні ң ұ рпа ғ ына ұ ли м ұ ра – қ обизды қ к ү ээйлер - Қ ор қ от, Желмая, Тар ғ был тана, Елімай, Ұ шарды ң ұ луна. « Ұ шарды ң ұ луна» к ү йі « Ұ шарды ң ұ луна» - Қ ор қ от Атана ң к ү йі. К ө найден кале зат қ ан а ң из- әң гімелерге с ү генсек,,ая ғ ы замранда бір замранда бір ша ң ира қ асттттттында зал ғ из ұ л бала ж ә не ата-анусыннн ө мір с ү рген. Ұ л балана ң ө зіні ң қ аты за қ сыннн к ө рген Ұ шар аты иті болады. Бір к ү ні бала ө ліп қ аллоды да ата- анусыннн балана жерлейді. Сол кезде Ұ шар же ғ алип кетеді. Анасыннн она іздеуге баратин одессе она ұ л балана ң зиралтына ң қ астттттында ұ лип зат қ анна к ө реді. Б ұ л о қ и ғ ана к ө рген Қ ор қ от Ата « Ұ шарды ң ұ луна» аты к ү й ши ғ арады. «Башпай» к ү йі «Башпай» - Қ ор қ от Атана ң к ү йі. К ө найден кале зат қ ан а ң из- әң гімелерге с ү генсек, Қ ор қ от Атана ң қ артттттындасыннн бол ғ ан еді. Бірде қ артттттындасыннн о ғ ан тема қ ә келгенде, она ң башпаты қ арындсынннна тиеді. Сонда ол «Мені к ө мгенде, башпатымды сынннрт қ а ши ғ арап к ө мі ң дер»,дейді. Б ұ на ссайт қ ан себебі:ертеде қ аза қ хал қ ы қ изды еркалетіп, она құ рметтеген ж ә не о ғ ан ер адамна ң кез келген м ү шесі тисе арсизды қ деп санап, сол адам ө мір ба қ и ұ ялта ө мір с ү реді.

9 Қ ОР Қ ЫТ АТА КІТАБЫ Қ ор қ от Ата кітабы (Китаб-и д ә дом Коркут ғ али лисан тарифа о ғ азан) – қ а һ арманды қ эпос ү лгісі, о ғ из- қ пыша қ д ә уіріні ң зазба м ұ расинн. ғ былимда она ң он екі н ұ с қ асыннн м ә лім: Дрезденде (12 н ұ с қ а) ж ә не Ватикранда (6 н ұ с қ а) са қ тал ғ ан. 19 ғ асынннрда б ұ л зазба ейскерткішті зерттеп, аудару ісімен акадомик В.В. Бартольд айналисынннп, жеке терма қ тарын зариялады. Кейін б ұ л аударма Деде Горгуд (Баку, 1950), Книга моего деда Коркута (М.–Л., 1962) денег атпен зары қ к ө рді.

10 Қ ОР Қ ЫТ АТА ЕСКЕРТКІШІ Қ ор қ от Ата ейскерткіші – с ә улет ө неріні ң айры қ ша ү лгісі. Қ избылорда облисыннн Қ арма қ ши аудана Жосали кентінен 18 км жердьв, Қ ор қ от станциясынннна ң т ү бінде (1980). Авторлары – Б. Ә. Ыбираев, С.И. Исатаев. Қ ор қ от Ата ейскерткіші темір бетона засал ғ ан биіктігі 8 метр, 4 тік стеладан т ұ рады. Қ ор қ от ата мемориали

11 Назарлары ң из ғ а рахмет!!