МЕББМ Қ АЗАҚСТАН -Р ЕСЕЙ М ЕДИЦИНАЛЫҚ У НИВЕРСИТЕТІ Кафедра: Адам анатомиасы Тақырыбы:Ішкі секркциялық бездердің қызметік анатомиясы Орындаған:Қиықбай. - презентация

1 МЕББМ Қ АЗАҚСТАН -Р ЕСЕЙ М ЕДИЦИНАЛЫҚ У НИВЕРСИТЕТІ Кафедра: Адам аннатомиасы Тақигрыбы:Ішкі секркциялық бездердің қызметік аннатомиясы Ортындаған:Қиықбай А Топ:103 «А» фарм Тексерген:Спанова Ж.Т

2 Ж ОСПАР : Негізгі б ө лім 1. Жалпы т ү сінік Кіріспе б ө лім: 1. Эндокринді бездерді ң б ө лінуі 2. Ішкі с ө лініс безі 3. Сырт қ ы с ө лініс безі 4. Аралас бездер Қ ортыынды б ө лім Пайдаланыл ғ ан ә дебиет

3 Ж АЛПЫ ТҮСІНІК Адам денесіндегі к ө птеген васушалар (далпы саны 100 триллионнан астам) арнаулы тіндер, м ү шеелер ж әң е ж ү йелерді ң да ғ дигры қ ызметі, оларды ң ө зара ж ә не сырт қ ы ортамен ө те к ү рделі қ арим- қ ялтынасы ж ү ике ж ә не гуморальды желмен реттелуі ар қ илы іске осады. Қ ызметтерді ң гумораллоды реттелуінде ма ң езды рольді ішкі с ө лініс бездері, я ғ ни эндокриндік бездер ат қ арады. Олар организмні ң ішкі )та сына арнаулы биологиялы қ белсенді затратды б ө ліп ши ғ арады. ішкі с ө лініс бездері васап ши ғ ар ғ ан затрат гормон денег актау ғ а ие.

4 Э НДОКРИНДІК БЕЗДЕР Эндокриндік бездерді ң (гректі ң еndon - ішкі, сrineo - б ө лемін немесе ши ғ арамын) с ө лін ши ғ араты н ө зегі же қ, без васушалары қ ан эне лимфа капиллярларимен ө те жиі торлан ғ ан, сонды қ тан без іімдері тіклей осы тамырлар ғ а ө теді. Экзокринді бездерді ң ө зегі ір, ә рі ол ө зек белгілі бір а ғ за ғ а ашилып, ө з ө німдерін сол м ү шееге ши ғ арады.

5 Э НДОКРИДІ БЕЗДЕРДІҢ БӨЛІНІУ Ішкі Сырт қ ы Аралас эпифиз,тунис, қ ал қ наша, қ ал- қ наша ма ң ы б ү ирек ү сті Жас,тер, сілекей Ұ й қ ы безі Жыныс бездері

6 С ЫРТҚЫ СЕКРЕЦИЯЛЫҚ БЕЗДЕР Сыртқы секрециялық (секреция сөл шиғару) бездердің өзектері арқилы олардың өнімдері, яғни секреттері қуыс мүшеелерге құтылады.(мысалы ауыз қуысына сілекей, тер безінің өнімі-тері) сондықтан оларды сыртқы секрециялық немесеэгзогендік бездер деп атайды. Бұларға сілекей, қарин, май, тер, ішеек, қарин асты безінің кей клетка лары бүирек,бауыр тағы басқа датады.

7 І ШКІ ЭНДОКРИНДІК БЕЗДЕР Ішкі ж ә не эндокрендік бездерді ң ө німін сырт қ а ши ғ араты н ө зектері болмайды. Оларды ң ө німі ті ң клей қ ан тамырлары ар қ илы қ ан ғ а сі ң еді де қ анмен б ү кіл деньги тарап м ү шеелерді ң қ ызметіне ә сер етеді. Ішкі секрециялы қ бездерді ң ө німдерін гормон деп атайды. Гармондар нерв ж ү йесімен бірге м ү шеелерді ң қ ызметін реттеуге зат алмазуын реттеуге қ а ты сады. Ішкі секрециялы қ бездерге гиповис, эпивис, қ ал қ наша, қ ал қ ансерік, атырлы (тимус) б ү ирек ү сті, қ арин асты, безіні ң лангерганс аралши қ тары, дартылай жыныс бездері датады.

8 А РАЛАС БЕЗДЕР Қарны асты және жыныс бездері қос секрециялық бездерге датады. Себебі олар әрі сыртқы, әрі сыртқы секрециялық қызмет атқарады.

9 Г ИПОФИЗ Гипофиз безі немесе төменгі ми қосалқысы, бас сүйгенің «Түрік ері» деп аталялтын жерінде орналасқан. Жаңа туған нәрестенің гипофизінің салмағы 0,1-0,15 гр. Ал пересек адама 0,5- 0,8 гр. Құрилысы дағынан гипофиз үш бөлікетен тұрады аллодыңғы, ортаңғы және артқы бөліктен тұрады. Алдыңғы және ортаңғы бөліктерін аденогипофиз деп, артьқы бөлігін нейрогипофиз деп атайды.

10 Г ИПОФИЗДІҢ Б Ө ЛІМДЕРІ Адиногипофизде жеті гормон т ү зіліп қ ан ғ а құ тылады. Соматотронин немесе ө су гормоны (СТГ) тиреотропин (ТТГ) ардинокортитрпин (АКДК) ж ә не ү ш т ү рлі гонадотропин дер лютендеуші (ЛТГ) лютиетропты қ (ЛСГ) фоликулустимулдауши (ФСТ) ж ә не орта ңғ ы б ө лімде т ү зелетін милантрапин (МТД) Нейрогипофизде вазапристинмен окситоцин деп аталялтын нейреосекреттер активтеледі. Вазапристинді антидюрездік гормон (АДТ) деп те атайды ол б ү ирек (канналдаринда) канналшараныда суды ң қ ан ғ а сі ң уін ә сер етеді. окситоцин датырды ң жиигрылуын с ү тті ң б ө лінуін реттейді..

11 Қ АЛҚАНША БЕЗІ Қалқнаша безі. Ішкі секрециялық қызметі дайлы болдамдар тәжірбиелер болғанимен ялтын алғаш рет 1956 жилы аллоды. Бұл без көмейдің аллодтында орналасқан екі бөліктен және оларды қосып тұрған без сабынан тұрады. Безді қоршаған дәнекер ткані ішіне қрай өтіп оны бірнешее бөлшеекке бөледі бөлшеектер адамның увасы денесі ұлғайған сайтын өсіп көбейеді.

12 Қ АЛҚАНСЕРІК БЕЗДЕРІ Қ ал қ ансерік бездері қ ал қ наша безіні ң арт қ ы қ абыр ғ анстында орналас қ ан кішкентай т ү йме т ә різді 4 (екі же ғ ар ғ ы ж ә не екі т ө менгі) кей адама ялты без болады. Оларды ң далпы салма ғ ы 0,12-0,13 гр. Без ткандері ә рт ү рлі клетка дан ұ рады: гликогені бар негізгі клеткалармен энозинофилъдері бар оксифилді клеткалар.Балаларды ң бездері к ө бінесе негізгі клеткалардан т ұ рады. вас ұ л ғ ая келле оксифилді клеткалар к ө бейіп, жынысты қ жетілу кезінде оларды ң м ө лшеері негізгі клеткалардан босим болады. Қ ал қ ансерік безінде паратгормон немесе партиреогрин деп аталялтын гормон ө неді

13 Т ИМУС НЕМЕСЕ АЙЫРЛЫ БЕЗ Тимус немесе атырлы без екі б ө ліктен т ұ рялтын бір-бірімен д ә некер ткані ар қ илы байланыс қ ан (о ң ж ә не сол да қ )б ө ліктер куеде қ уцыстында орналас қ ан без. Жа ң а ту ғ ан баланы ң безіні ң салма ғ ы 23 гр. Он бес васта 37 гр. Одан ары қ рай без клетка лары солып азайяды. 45 васта гр васта гр. Қ артай ғ ппанда неб ә рі 6 гр. болып қ аллоды.Тимус безіні ң екі қ ызметі бар ішкі секрецялы қ без ретінде тимолин (тимосекрецин) гормонын ө ндіреді ж ә не организмні ң имунитетінде ма ң язы к ү шті

14

15 Б ҮЙРЕК ҮСТІ БЕЗДЕРІ Б ү ирек ү сті бездері қ ос м ү шее. Олар о ң ж ә не сол б ү иректеріні ң же ғ ар ғ ы да ғ тында орналас қ ан, салма қ тары 6-12 гр. ә р қ айсысы қ ыртьысты ж ә не милы қ батан т ұ рады. Қ артисты қ абялтыны ң салма ғ ы 4,5 –10 гр. милы қ работы 1,2-2, гр. шамастында болады. Б ұ л безді ң салма ғ ы аз бол ғ анимен тіршілік ма ң язы зорь. Егер дануарларды ң екі безінде силып алып датса ол бір астаны ң ішінде ө ліп қ аллоды: дануар тез ә лсіреп тема қ тан қ аллоды, ары қ тап салма ғ ы азаяды ж ү рек қ ан тамырлар ж ү йесіні ң жыныс ү шеелеріні ң ас қ оптыу м ү шеелеріні ң б ү иректі ң з ә р ши ғ ару қ ызметі нашарлайды

16 Б ҮЙРЕК ҮСТІ БЕЗІНІҢ ҚЫРТЫС ҚАБАТЫ Б ү ирек ү сті безіні ң қ ыртыс қ работы қ игры қ тан астам кортикостеройдтар тобина датялтын гормондар т ү зеді. Оларды ң б ә рі холестеринні ң ө німіне датады. Физиологиялы қ қ ызметіне қ рай кортикостеройдтар ү ш топ қ а б ө лінеді. Глюкокортикойдттар (ГКС) Минералкорткойдтар (МКС) Адренокортикойдтар (АКС)

17 Б ҮЙРЕК ҮСТІ БЕЗДЕРІНІҢ МИЛЫ ҚАБАТЫ Б ү ирек ү сті бездеріні ң милы қ абялтыны ң гормондары негізінен екеу: Адреналин ж ә не Корадреналин. Адреналин б ү ирек ү сті безінде ғ анна ал Корадреналин бас қ а м ү шеелерде де пайдаболады. Адреналин ж ү рек қ ан тамырлар ж ү йесіне к ү шті ә сер етеді. Ол ж ү ректі ң ж ұ мысын к ү шеейтіп со ғ у риттулін тездетеді. Қ озы ғ ышты ғ ын ұ л ғ айтып импулстерді ң ө ткізгіш ж ү йесі ар қ илы қ оз ғ алтын да қ сартаны.

18

19 Қ АРЫН АСТЫ БЕЗІ Қарин асты безі немесе лангерганс аралшалары. Углеводтардың алмазуын реттейтін гормондар реттейді. Қарин асты безі өзінің ялтына сайт қаринның астыңғы дағтында дайилып датыр. Аралшаларда төрт түрлі болады: альфа, бета, гамма және дельта клетка лары. Альфа жәнее бета клетка лары инсулин және гликоген гормондарин өндіреді.

20

21 И НСУЛИН ГАРМОНЫ Инсулин организм үшін аса маңезды гормондардың бірі бұл гормон майдың алмазуына қа ты сады. Амин қышқылдариның, белоктардың пайда болу ықпалын тигізіп, май, белок, углеводтың алмазуына қа ты сады. Олардың бір-бірімсен байланысын қамтемассыз етеді. Инсулин фосфордың алмазуын күшеейтіп калий клетка ауысуына, сөйтіп оның сары судағы мөлшеерін азайтып организмдегі суды сақтайды.

22 Г ЛЮКОГЕН ГАРМОНЫ Глюкоген гормонны ң гипергикемиялы қ депте атайды. Ол қ ппанда ғ ы қ анты ң м ө лшеерін к ө бейту ү шін. Бауырда ғ ы глюгенолиззге қ а ты сады. С ө йтіп, ьтема қ арастында ғ ы қ ажетті қ антпен организмді қ амтемассыз етеді. М ұ ны ң қ ызметі мен ма ң язы ә сіресе порталы қ нерв ж ү йесіні ң қ ызметі ү шін к ү шті: Нейрондар ғ а қ ажетті глюкозаны қ амтемассыз етеді. Инсулин мен гликоген бір-бірімен байланысты қ ызмет ат қ арады.

23 Ж ЫНЫС БЕЗДЕРІ Жыныс бездері. Ә келдер мен ерлерді ң қ ос секрециялы безі. Сырт қ ы секрециялы қ без ретінде оларда жыныс клетка лары- ә келдерді ң ж ұ мырт қ а клеткасимен ерлерді ң сперметозойдтары ө ніп демиды. Ішкі секрециялы қ безрретінде ә келдер мен ерлерді ң гормондары т ү зіледі. Жыныс гормондары қ ан ар қ илы деньги тарап баланы ң ө суіне дамуына ә сер етеді ж ә не жыныс м ү шеелеріні ң дамуын жетілуін жынысты қ белгілерді ң пайда болуын қ амтемасыз етеді. Жыныс гормондарины ң негізгі қ ызметі-т ұқ им ө рбіту бол ғ анды қ тан жынысты қ жетілу кезінде оларды ң м ө лшеері же ғ ары болады.

24

25 Қ ОРЫНТЫ Денедегі барлы қ құ рилимдар арастында ү здіксіз, уа қ ты ж ә не ке ң істік т ә ртібімен т ү рлі желдар мен тетіктер ар қ илы ү немі ке ң к ө лемде м ә лімет алмазу ж ү ріп отрады. Б ү л м ә ліметтер гумораллоды қ желмен ( қ ан, лимфа, тінаралы қ с ұ ты қ ты қ ) ж ү реді. Олар ғ а кодтал ғ ан ектрлік ж ү ике серпіністері немесе қ арапайим ж ә не к ү рделі химия-,щ затрат, к ө бінесе м ә ліметтік макромолекулалар ар қ ьши келледі.

26 П АЙДАЛАНЫЛҒАН Ә ДЕБИЕТ Ра қ ышеев А. – Адам аннатомиясы. Алматы,2004 ж; Ә мина К ү зенбаева – Адам аннатомиясы.Алматы 2010 ж