Тақырыбы: Әлуметтану ғылымының даму тарихы. Жоспары: Әлеуметтану тарихының негізгі бағыттары. Әлеуметтану ғылымының пайда болуы мен қалыптасуының басты. - презентация

1 Тақырыбы: Әлуметтану ғылымының даму тарихы

2 Жоспары: Әлеуметтану тарихының негізгі бағыттары. Әлеуметтану ғылымының панда болуы мен қалыптасуының басты себептері. О. Конт - әлеуметтанудың негізін салушы. Г. Спенсер, Э. Дюркгейм, М. Вебер әлеуметтануы

3 Біршама жас ғылым болып табылады. Өйткені оның ғылым ретінде қалыптасуының өзіне қоғандық дамудың белгілі кезеңінде ғана қажеттілік труды. Әлеуметтану

4 Әлеуметтану ғылымының кеш панда болуынан оған дейін қоғам және қоғандық құбылыстар жайлы ойлар болмады дуге болмайды, қоғам туралы ойлар басқа ғылымдардың шеңберінде көріне баста ты: философиялық, экономикалық, тарихи, саяси шығармаларда бой көрсетті.

5 К ө не Египет, Вавилон, Ү нді ж ә не Қ ытай Ежелгі Шы ғ ыс цивилизациясы:

6 Конфуцийшылардың Конфуцийшылардың қоғам туралы іліміндегі негізгі мәселе - адамдар арасындағы қатынас және тәрбие мәселесі: абыройлылық, шыншылдық, өнегелілік, адамгершілік,қайырымдырық кішіпейілділік, аданды сүю, тура жолмен жүру.

7 Адамдар арасындағы әлеуметтік қатынасты Конфуциий: Борыш пен заңды мойындайтын, оны бірінші орынға қоятын адам Өз пандасын көдейтін адам Олардың адандық образдарындағы айырмашылықтарды ашу арқылы көрсетеді.

8 Буддизм және Джайнизм мектептері: Этикалық, эстетикалық нормалар, мінез-құлық нормалары, тақуалық (аскетизм- «нәспіні тыю») мінездің формалары беріледі. Ондай нормалардың бірі ретінде «тірі жанға зиян келтірмеу принципі негізге алынады. Шығыста әлеуметтік ой-пікір прагматистік (тәжірибелік) сипота балды. Жағымды мінез- құлық үлгілері тек уағыздалып, адам міндеттерінің тізбегін атаумен шектелді. Ежелгі Ү ндістан

9 Антикалық алғашқы әлеуметтанушыларды әлеуметтік философ тар деп атайды. Олар қазіргі әлеуметтанушылар сияқты салат – дәстүрді, адамдар арасындағы қарым–қатынасты зерттеді, фактілерді жинақтап қорытты, тұжырымдар фасады, бәрі –бәрі қоғанды қалай жетілдіру керектігі жөніндегі практикалық нұсқаулармен аяқталады. Антикалық дәуірде «қоғам» мен «мемлекет» ұғымдары ажыратылмай, синонимдер ретінде қолданылады., Платон (б. з. д ) мен Аристотель (б. з. д ).

10 Жалпы әлеуметтану мәселелеріне арналған алғашқы еңбек Платонның «Мемлекеті». Ол еңбек бөлінісінің ерекше рөлін баса көрсетіп, бірінші болып стратификация теориясының негізін қалады. Оның теориясы бойынша қоғам үш топқа бөлінеді: 1) Жоғарғы мемлекет басшылары, даналар, аристократа; 2) Орта, тәртіпсіздік пен бүлікшіліктерді басатын әскерлер; 3) Төменгі, қолөнершілер мен шаруалар кіреді. П л а т о н. Касталық қатынасты жақтады

11 Әлеуметтану үшін басты нәрсе: 1.Қоғандық еңбек бөлінісі – қоғандық қатынас үшін маңызда фактор; 2.Таптық күрестің болуы – ол еңбек бөолінісі мен аданның табиғи теңсіздігінен туындайды; 3.Қоғамдағы адамдар бірлігі үшін қажетті тәрбие мен қоғандық сана қажеттілігі. Платон ілімінде:

12 Оның ілімінде қоғамдағы тәртіптің тірегі – орта топ. Одан басқа қоғанды екі топ бай – плутократия және меншігі жоқ - пролетариат бар. Мемлекет мынадай жағдайда жақсы басқарылады: 1) егерь кедейлер чтобы мемлекетті басқарудан шеттетілмесе; 2) байлардың мүдделілік өзімшілдігі шектелсе; 3) орта топ көпшілікті құрап қоғамда тұрақтылық қалыптасады. Қоғанды жетілдіру адамдарды теңестіру емс моральдық жағынан елді көтеру керек деп үйретеді Аристотель:

13 Жеке меншікті жақтады. Адамдар тек өзіне қатысты затрат жөнінде көбірек қамқорлық жасайды, ал меншік ортақ болған жердь оған ерекше инта білдірмейді, енжарлық танытады» дейді. Аристотель:

14 Әлеуметтану ғылымының қалыптасуына әсер этуші әлеуметтік факторлар: Себептер: 1.Франциядағы үш революция (1789, 1830, 1848) – яғни қоғам мен ондағы өзгерістерді зерттеуге алғышарттар туындайды. 2. Жаратылыстану ғылымының дамуы (химия, физика, биология). 3.Англиядағы, Франциядағы капитализмнің дамуы. 4.Қалалардың өсуі.

15 1-кезең. Әлеуметтану XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың 20 – 30 – жылдарының басында - Бұл кезеңде әлеуметтану философиядан бөлініп шығады, қоғанды зерттеудің, түсіндірудің жаңа ғылыми, әдістемелік тұжырымдарын іздестіре баста ты, алғашқы мектептер, бағыттар, ілімдер қалыптасты. Бұл кезеңде әлеуметтанудың қолданбалы салаты қалыптаса баста ты. 2- кезең. Қолданбалы әлеуметтану XX ғасырдың жылдары. Бұл кезеңде әлеуметтанудың әдістемелік және әдістік аппартын дайындау бастарды, әлеуметтану эксперементальды (практикалық ) ғылымға айналды. 3- кезең. ХХ ғасырдың жылдары. Бұл кезенде әлеуметтану өткен кездегі әлеуметтанудың теорияларын алуан түрлі ой- тұжырымдарын өмірде қолдана баста ты. 4-кезең. Бүгінгі таңда әлеуметтану әлемдік шеңберде жүйелі білімге айналды. Бұл кезеңде әлеуметтану ғылымында алуан түрлі тұжырымдамалар, көптеген теориялар панда балды. Әлеуметтанудың дамуы төрт негізгі кезеңінен өтті

16 Әлеуметтанудың дербес ғылым ретінде панда болуы француз философы Огюст Конттың есімімен байланысты( ). Ол ең алдымен Батыстағы позитивті философияның негізін қалаушы. «Позитивті философияның курсы» (1830 ж.) деп аталатын 6 томдық еңбегі жарық көреді. Осының үшінші томында алғаш рет Әлеуметтану денег ұғымын енгізген

17 теологиялықпозитивтік метафизик- калық О.Конт аданның интеллектуалды дамуының үш сайты сын ұсынады:

18 КОНТТЫҢ ҮШ ТҮРЛІ ЖАҒДАЙ ТУРАЛЫ ЗАҢЫ : Ежелгі дүние мен орта ғасырлар: 14 ғ. дейін: ФЕТИШИЗМ. ПОЛИТЕИЗМ. МОНОТЕИЗМ. Революция кезеңі ғ, соғыстық- авторитарлық басқару режимі. Капитализм дамуы. Өнеркәсіптік-әлемдік қауымдастық 19 ғ. бастап.

19 О.Конттың социологиялық концепциясында басты екі идея: қоғамтануда ғылыми тәсілді қолдану әлеуметтік реформаларды жасуда іс жүзінде ғылымды қолдану

20 Конт ә леуметтануды 2-ге б ө лді: 1. Ә леуметтік статика - ә леуметтік ж ү йелерді ң ө мір с ү руіні ң жа ғ дайлары мен қ ызмет эту за ң дыры қ тарын қ арастырады. Ә леуметтік институттарды ң қ ызмет этуі мен қ о ғ анды қ бірлікті қ алыптастыруда ғ ы ролі қ арастырылады. 2. Ә леуметтік динамика - ә леуметтік ж ү йелерді ң дамуы мен ө згерістеріні ң за ң дыры қ тарын қ арастырады.

21 1.Алғаш рет қоғанды ғылыми тұрғыдан танудың қажеттілігін негіздеді; 2.Әлеуметтануды әртүрлі экспреименттерге, бақылауларға негізделетін ерекше ғылым ретінде анықтады; 3.Әлеуметтану ғылымында эмпирикалық зерттеулерді жүргізу мәселесін көтерді; 4. Тарихи дамудың заңдырық сипатын, әлеуметтік құрылымды және ондағы әлеуметтік институттардыың өзіндік ерекшеліктері мен маңызын негіздеумен анықталады. О. Конттың әлеуметтануды дамытудағы ролі:

22 Біріншісі- қоғамтануда ғылыми тәсілді қолдану; Екіншісі – әлеуметтік реформаларды жасуда іс жүзінде ғылымды қолдану. О. Конттың әлеуметтанулық концепциясындағы екі басты идея:

23 Герберт Спенсер ( ) Ағылшын социологы Г.Спенсер ғылымға алғашқы болып «әлеуметтік институт» терминін енгізді Олар: туыстық, білім, саяси, шіркеу, кәсіби және өндірістік институттар. Спенсердің пайымдауынша, барлық әлеуметтік институттар әлеуметтік әрекеттердің тұрақты құрылымы ретінде қалыптасады.

24 Спенсердің әлеуметтану теориясы негізгі екі мәселеден тұрады: Қоғанды биологиялық организм ретінде қарау Әлеуметтік идеясы Әлеуметтік эволюция идеясы

25 Қоғам биологиялық организме ұқсаз, тіршілік үшін күрес жүргізеді. Спенсердің әлеуметтік ілімдері (органикалық теория) деп аталады. Онда қоғам үйлесе дамыған организм ретінде қарастырлады. Оның құрамдас бөліктері өзара тығыз байланыста болып, бір-біріне сәикес қызмет етеді. Қоғанның идеялды күйі тендік болып табылады. Тендіктің бұзылуы қоғам үшін қауіпті сондықтан қоғамдағы барлық әрекет тендікті сақтауға ықпал этуі керек, өйткені біз барлық жердь тендікке ұмтыламыз.

26 Г. СПЕНСЕР: Қ о ғ анны ң органикалы қ теориясы: (а ғ за) мемлекет-ж ү рек, ж ү ике ж ү йесі- шіркеу,экономикалы қ ө мір-зат алмасу, ү кімет-ми,суда- қ анайналымы. Ә леуметтік эволюция теориясы: барлы қ қ о ғ амдарды ң дамуы ұқ саз ( қ арапайымнан к ү рделіге) Қ о ғ ам индивид ү шін ө мір с ү реді.

27 Әлеуметтанудың классикалық негізін салушылардың бірі – Эмиль Дюркгейм (1858 – 1917 ж. ж.): Ол француз философы және әлеуметтанушысы, Бардосконың (1887 ж.) және Париждің (1902 ж) университетітің профессоры болған. Дюркгеймнің әлеуметтануды тани бастауына Конт әсер етеді. Оның шығармалары Өзіне-өзі қол жұмсау, Қоғамдағы еңбектің айырмашылығы(1893 ж.), Социологиялық әдістердің ережесі (1895 ж.), ең үлкен шығармаларының бірі Элементарлы діни өмірдің форматы(1912 ж.) жазған.

28 Э. Дюргейм әлеуметтік тайным жеке индивиттердің мінез-құлқы мен санасына емс, қоғанның әрбір мүшесінен жоғары тұратын әлеуметтік фактіні зерттеуге бағытталуы керек деп түсіндіреді. Әлеуметтік фактілер – адамдардың біріккен әрекеті мен ұжымдық санасынан қалыптасқан ерекше қоғандық құбылыс. Бұл қоғамда әрекет ететін моральдық және құқықтық нормалардың белгілі салат-дәстүрлер мен әдеттерге, дінге, ғылымға, ағарту ісіне т.б құндырықтарға қатынасы. Осы әлеуметтік фактілер бір қоғанды екінші қоғамнан ажыратады. Олар индивидтің көпшілік адамдар арасындағы мінез-құлқын айқындайды.

29 Социологизмнің мәні мен мазмұны әлеуметтілікте. Тек әлеуметтілік арқылы зерттеу, басқаша айтқанда, қандай да бір әлеуметтік құбылысты, процесті алмайық, олардың бәрі әлеуметтік ортамен байланысты өмір сүреді. Қоғам – ерекше құбылыс, оны табиғатпен, психикамен шатастырып, алмастыруға болмайды. Әлеуметтанудың методологиясы (яғни, әдістемелері) жаратылыстану ғылымдарына ұқсаз болуы қажет, әлеуметтану өз алтына ғылымға айналу үшін оған белгілі бір жағдайлар қажет, осылардың ішінде оның тек қана өзі зерттейтін, өзіне ғана тән пәні мен тайным әдістемелері болуы керек. Э. Дюркгеймнің пікірінше, әлеуметтану әлеуметтік нақты мәні бар, оған ғана тиісті қатынастарды, олардың сапаларын терең зерттеуі керек. Дюркгеймнің «социологизм» методологиясы

30 Э. Дюркгейм діннің ерекше әлеуметтік тұжырымын да фасады. Ол дінді қоғанның өзі, қоғам барлық киеліктің, қасиеттіліктің шығатын көзі деп есептеді. Осыған орай әлеуметтік бірлікте дін шешуші рөл атқарады. Қоғам дінсіз өмір сүре алмайды. Дін қоғамдағы ең құнды, бағалы қасиеттерді бейнелейді.

31 1.Қоғамдағы реттілік пен ретсіздіктердің себептерін зерттеудің маңыздырығына мән берді (ұжымдық сана, сенімдер, нормаларға ерекше мән берілсе әлеуметтік интеграция орнайды, ал керісінше бокса қоғам аномияға-(ретсіздік) ұшырайды деп түсінді) осыдан барып; 2.Өзіне-өзі қол салу белгілі әлеуметтік топ өкілдеріне тән сипат және сондықтан да ол әлеуметтік құбылыс, яғни «әлеуметтік факт». Ол жеке дара ерекшеліктерге байланысты емс, ол аданның әлеуметтік қызметіне негізделеді. 3.Моральдық мәселе. 4.Девиацияның себебі неде денег мәселелерді қарастырды. Оған жауап: біріншіден, ол ерекше құбылыс және адам көңілін тартқыш қасиеті болуы. Екіншіден оған назардың басым болуы оған денег халықтағы, мемлекеттегі қобалжулықтың көтеріңкі болуы деп жауап берді. Дюркгейм мына мәселелерге көңіл бөлді:

32 М.Вебердің негізгі ойы-жалпыны қамтитын рационалдық (латын тілінде rationalis- ақыл-парасаттық) идеясы, яғни ақыл парасатқа бағытталып, мақсаттандырылып ұйымдастырылған өмір. Бұл: 1. рационалды тиімді шаруашылық; 2. рационалды бюрократия, яғни пісіп-жетілген қоғанды басқару жүйесі; 3. рационалды құқық – адамдар арасындағы қарым-қатынасты реттейтін нақты және іс-әрекеттегі нормалар мен тәртіптер; 4. рационалды дін, адамдар бойында еңбексүйгіштік, қарапайымдырық, адалдық пен әділеттілік қалыптастырды

33 Түсіну, ұғыну Идеалды тип М. Вебердің әлеуметтанулық теориялары: Түсіну, ұғыну Идеалды тип

34 МАКС ВЕБЕР: Т ү сінуші (verstehen) ә леуметтану теориясы: т ү сіну ү шін ө зі ң ді оны ң орнына қ ою. Идеалды т ү р т ү сінігі: зерттеушіні ң басында эталон ретінде қ алыптасады.

35 Олар қоғамға талдау жасау тәсіліне, методологиялық принциптеріне қарай 2 үлкен топқа бөлінеді: Теорияларға негіз болған басты шарттар мен принциптердің жиынтығын парадигмалар дейді. 1. Құрылымдық немсе макросоциологиялық О. Конт, г. Спенсер, Э. Дюркгейм, Т. Парсонс 2. Интерпретативті немсе Микросоциологиялық М. Вебер, Дж. Мид, Г. Блюмер т.б. Британ әлеуметтанушысы А. Гидденс екі көзқарасты біріктіретін теория «структурацияны» қолданды

36 Қоғанды тұтас жүйе ретінде, оны ұйымдастыру, қызметін, дамуын қарастырады. 1. Құрылымдық парадигмалар: Функционалдық (қызметтік) парадигмалар Конфликтілік парадигмалар 1. марксистік 2. неомарксистік 3. беймарксистік

37 Әлеуметтік іс-әрекет ретінде аданның мінез-құлқына баса назар аударады. 2. Интерпретативті парадигмалар: 1. Әлеуметтік әрекетті қараст. парадигмалар 2. Символикалық итеракционизм 3. Феноменологиялық парадигма 4. Этнометодологиялық парадигма

38 Қоғанды құрайтын әрбір институттың (мемлекет, жанұя, дін) қызметіне (басқару, әлеуметтендіру, бейімдеу, біріктіру т.б.) талдау жасайды Құрылымдық- функционалдық парадигмалар:

39 Құрылымдық принципті мойындай отырып, қоғанның әртүрлі топтық құрылымына, олардың мүдделерінің әр түрлі болуына және бірі екіншісін пандалану арқылы панда табу әрекеттеріне талдау жасайды. Бұл тұрақсыздық трудыратын жағдай Құрылымдық-конфликтілік парадигмалар:

40 Адамдардың мінез-құлқын ең алдымен олардың өздері өз мінездеріне қандай мән, мағына беру тұрғысынан түсіндірілуі және талдануы тиіс деп таныды. 2. Микропарадигма 2.1. Әлеуметтік әрекет парадигмасы:

41 Әлеуметтік әрекет – ол аданның өз ісіне мән берілуі арқылы (саналы) жасалатын және ол іске асқанда оған басқа адамдардың әрекеті немсе мінез-құлқы арқылы жауап қайтару мүмкіндігі ескерілетін іс-қимыл. Ал ойланбай, кенеттен болған жағдайлар және егерь аданның іс-әрекетіне басқаның көңіл аударуы, эмоциясы болмаса олар әлеуметтік әрекетке жатпайды. 1.Әрекет субъектінің өз ісіне берген мағынасын анықтау қажет; 2.Әлеуметтік әрекеттің себептік мотивтерін анықтау қажет – деп таныды. М. Вебер:

42 Адамдар өзіндік адандық қасиетіне тек өздері өзара символдар арқылы қарым-қатынас жасаған жағдайда ғана ие бола алады. Символдың ең бастысы тіл. Ол қарым-қатынас құралы, онсыз қатынас жоқ, ол денег қоғам да жоқ денег сөз. 2. Микропарадигма 2.2. Символикалық итеракционизм :

43 Адам санасының ішкі мазмұндық жағына баса назар аударады. Ақыл арқылы сыртқы дүниені түсіну және жіктеу тәсілдеріне ерекше мән береді. Адам қабылдаған дүниені ең алдымен құбылыстарға жіктейді. 2. Микропарадигма 2.3. Феноменологиялық парадигма:

44 1967 ж. Г. Гарфинкель алғаш осы ұғымды енгізеді. Этнометодология – адамдар қолданатын тәсілдер мағынасын береді. Адамдардың әлеуметтік ортаны тануда қолданатын тәсілдерін зерттейді. Тіл, техникалық тәсілдер, құжаттық тәсіл т.б. 2. Микропарадигма 2.4. Этнометодологиялық парадигма: