Тақырыбы:Жыныс жасушалары.Эмбрионалдық даму кезеңдері Орындаған:1-001 Стом Жақсылық.А Тексерген:Нурсейтова.К.Т. - презентация

1 Тақигрыбы:Жсссссссыныс жасушалары.Эмбрионалдық даму кезеңдері Ортттттындаған:1-001 Стом Жақсилық.А Тексергне:Нурсейтова.К.Т

2 Жоспар -Эмбриологи ғ а кіріспе -Эмбриогнеезді ң даму сатылары -Аталы қ жсссссссыныс жасушалары Аналы қ жсссссссыныс жасушалары -Пайдаланныл ғ ан ә дебиеттер

3 Кіріспе Эмбриология (грекше embryon - ұ ры қ, logos - ілім) ұ ры қ ты ң даму за ң дигры қ тарын зерттейтін ғ ббилым. Я ғ ни ұ ры қ тану кезе ң інне бастап ту мерзіміне дейін, ал ж ұ мирт қ ада ғ ы ұ ры қ ты ң дамып,жарып ши ғ сына дейінгі мезгілді зерттейтін ғ ббилым. Ұ ры қ ты ң дамуын -эмбриогнеез дейді. Ол онтогнеезді ң ал ғ аш қ ы кезе ң і. Жеке эмбриологияны ң негізігі б ө лігіні ң бірі-адам эмбриологиясы. Медициналы қ эмбриология адам ұ ры ғ сссссссыны ң даму за ң дигры ғ ын зерттесе, гистологиялы қ эмбриология б ө лімінде тіндерді ң дамуы мне ши ғ у тегіне, анна- плацнета- ұ ры қ ж ү йесіні ң метоболистік ж ә не функциональды қ ерекшеліктеріне баса назар удар ғ ан.

4

5 І- ұ ры қ тануды ң н ә тижесінде зиготанны ң панда болуы ІІ- панда бол ғ ан зиготанны ң б ө лшектнеуі, соны ң н ә тижесінде бластоцистанны ң панда болуы. ІІІ- гаструляция ұ ры қ жапыра қ шаларсссссссыны ң т ү зіліп, одна ұ ры қ ты ң біліктік м ү шелеріні ң дамуы. ІV- гистогнеез бне органогнеез немсе ұ ры қ ты ң тіндері мне м ү шелеріні ң дамуы б ұ кармне қ оса ұ ры қ ты қ орша ғ ан, ұ ры қ тан тыс м ү шелерді ң қ алыптасуы V- ж ү йелерді ң дамуы -cистемогнеез

6 Адам ұрығсссссссының эмбриогнезі мне прогнеезі тығиз байланнысты. Прогнеез -жсссссссыныстық жасушалардың дамуы мне пісіп жетілуі постэмбриональдық кезеңде де жүреді. Сондықтан эмбриогнеездік даму эмбриональдық ж ә не постэмбриональдық болып жіктеледі. Прогнеез- анналық жсссссссыныс пне атоллық жсссссссыныс жасушаларсссссссының дамуы мне пісіп жетілуі болып табылады. Оссссссссының н ә тижесінде құрамтттттында гаплоидты хромосомалар жиынтығы бар ұрықтануға қабілетті, жсссссссыныстық жасушалар панда болады.

7 А ТАЛЫ Қ ЖЫНЫС ЖАСУШАЛАРЫ : Сперматозоидтарды ң санны адама ө те к ө п. Сперматогониядан пісіп жетіліп, т ү плнеу мерзімі 72 т ә уліктей. Сперматозоидтарды ң ұ зонды ғ ы шамамне 70 мкм, құ рамтттттында басы, мойны ж ә не құ йры ғ ы бар. Қ оз ғ алисы құ йры ғ сссссссыны ң к ө мегімне ж ү зиге осады. Адамда орташа жылдамды ғ ы мкм/сек. Б ұ л қ оз ғ алисы хемотаксис ж ә не реотаксис(с ұ ты ққ а ж ә не химиялы қ қ оздыр ғ ыш қ а қ расы қ имел жасау) қ асиеттеріне байланнысты ө теді. Сперматозоидтар жатыр ғ а минута, ал 1,5 ж ә не 2 са ғ ата жатыр т ү тігіні ң дистальды б ө лігіне ө тіп анналы қ жасушасын ұ ры қ тандырады. Ұ ры қ тандыру қ асиеті 2-т ә улікке дейін са қ тамады.

8

9

10 Аналы қ жсссссссыныс жасушалары: Овоцит (ovum-жұмиртқа) -пісіп жетілгнедердің санны сперматозоидтарға қарағанда аз. Әйелдерде жсссссссыныстық циклі тәулікте, жсссссссыныс жасушасы пісіп жетіліп отрады. Бұл процесті овуляция деп атайды. Аналық без дне жарилып шиққан овоцит жатыр түтігінің дистальды бөлігіне өтіп, әрі қарай пісіп жетілу кезеңін аяқтайды. Овоциттің диаметрі =130 мкм. Цитоплазмасы мөлдір және фолликулярный қабықтармне қоршалған. Ядростттттында гаплоидты хромосомасы бар, ядрошиғы жақсы көрінетін жасуша. Овоциттердің сары уиздың мөлшеріне байланнысты бірнеше түрлері болады. Оларға: цитоплазмастттттында сары узы жоқ- алецитальді, сары узы аз олиголецитальді, сары узы орташа мезолецитальды, сары узы көп полилецитальды жатады.

11

12

13 Э МБРИОГЕНЕЗ Омирт қ алы жануарларды ң эмбриогнеезіні ң жалпы даму за ң дары сия қ ты, адам ұ ры ғ сссссссыны ң дамуы да со ғ ан ұқ саз кезе ң дердне ө теді. Біра қ адам ұ ры ғ сссссссыны ң дамусссссссыны ң ө зіне т ә н бір қ атар ерекшеліктер бай Адам ұ ры ғ сссссссыны ң құ рса қ та дамуы орта есеппне т ә улікке созылады да б ұ л ү ш кезе ң нет ұ рады: -бірінші немсе бастап қ ы кезі (бірінші опта) -екінші немсе ұ ры қ ты қ кезе ң і (2-8 опта аралы ғ тттттында ) - ү шінші немсе н ә ростелік (9 оптадан ту мерзіміне дейін) кезе ң і.

14

15 Эмбриогнеезді ң ұ ры қ ты қ кезе ң іні ң со ң тттттында ұ ры қ ты ң днеесінде тіндер мне м ү шелерді ң бастамалары да панда болады ж ә не оны ң адам ғ а т ә н белгілері білінеді. Б ұ л кезе ң де адамны ң ұ ры ғ сссссссыны ң ұ зонды ғ ы 40 мм, массазы 5 г болады. Адам эмбриологиясы саластттттында к ө бінесе оны ң бастап қ ы кезе ң і мне ұ ры қ ты қ кезе ң іне назар ударады. Б ұ л мерзімде ұ ры қ танудан зигота панда болып, содна со ң б ө лшектнеу, гаструляция, гистогнеез, органогнеез, системогнеез процестері ө теді. Ана мне н ә росте арастттттында плацнета ар қ илы ө зара байланныс қ алыптосады.

16

17 Ұрықтану жолдары : Ұрықтану анналық және атоллық жасушалардың қосылу нәтижесінде депозиты хромосом жиынтығы бар жаңа жасуша зиготанның панда болуы. Ұрықтану жатыр түтігінің ампула тәрізді кеңейгнебөлігінде жүреді. Ұрықтану процесінің үш статусын ажыратуға болады : 1) Гаметалардың жақтттттындасып дистантты түрде әрекеттесуі 2) Жұмиртқа жасушассссссссының белснеділігінің артуы 3) Жұмиртқа жасушасына сперматозоидтың неуі сингамия ( қосылуы ). Осы айтылғандардың нәтижесінде жаңа бір жасушалы зигота панда болады. Зигота бір тәуліктің ішінде дамудың келесі кезеңі бөлшектнеуге ауысады.

18

19 Б ө лшектнеу (fissio) зиготанны ң митоз жолымне ж ү йелі т ү рде б ө лініп бластомерлерді ң панда болуы. Зигота митоз сатыларынан ө тіп, е ң со ң тттттында екі бластомерге айналады. Бластомерлер б ө лінгне сатын кішірейе береді. Адам зиготассссссссыны ң б ө лшектнеуі бір т ә улікті ң ая ғ тттттында толы қ біра қ те ң емс, асинхронды т ү рде ж ү реді. Пайда бол ғ ан бластомерді ң санны екеу, сырты ұ ры қ танудан панда бол ғ ан қ абы қ пне қ оршал ғ ан. Ү шінші ж ә не т ө ртінші т ә улікте ұ ры қ тан бластомерлер, ал са ғ атан со ң морула т ү зіледі. Морула ж ұ мир келгне шар т ә різді, құ рамтттттында бластомерлері бар - ұ ры қ.

20 Ұрықтың т ө ртінші т ә уліктік дамутттттында іші сұтыққа толы к ө піршік түріндегі бластоцита қалыптосады. Бластоциста жатыр түтігі ботымне жылжып жатырға түседі.Бесінші ж ә не алтынши т ә уліктерде ұрық бос бластоциста түрінде жатыр секреті мне қоректнеіп жатырда еркін жүреді. Содна соң, эмбриобласт түйін түрінде трофобласттың бір полюсіне ығысады. Осыдан бастап ұрықтың дамусссссссының келесі статусы имплантация бастамады.

21 Имплантация-(неу, бекіну)ұрықтың жатырдың кілегейлі қабығына жабысып неуі. Имплантацияның екі статусын ажыратады: адгезия(жабы су) ж ә не инвазия(неу) жеті т ә уліктне бастап трофобласт пне эмбриобласттың инплантацияға датындығы жүреді. Тофобласт жасушалартттттында құрамтттттында фермнеттері бар лизосомалары к ө бейіп, жатырдың кілегейлі қабығын бұзады да, ұрық оның асттттттындағы д ә некер тініне нееді. С ө йтіп, ұрық анна қаннымне тікелей байланнысады. Ұрықтың айналастттттында қан толы шұңқырлар(лакуналар) түзіледі. Гаструляцияның бірінші сатыстттттында ұрық түйіні ұрық қалқаншасына айналады. Имплантация 40 сағатқа созылады. Имплантациямне қоса ұрық жапырақшаларсссссссының түзілуі жүреді.

22

23 Гаструляция Гаструляция (gaster-асқазан) ұрық днеесінде күрделі химиялық және морфогнеетикалық өзгерістермне қатар, жасушалары көбейіп, өсіп ортттттындарын ауыстигрып, диффернецияланнады. Оссссссссының нәтижесінде ұрық жапырақшалары панда болады;эктодерма, мезодерма және энтодерма. Ал, бұлар бокса ұрықтың тіндері мне мүшелері дамитын ең негізгі биіктік бастамалар болып табылады. Адам ұрығсссссссының гаструляциясы екі жолмне жүреді: біріншісі ұрық түйінінің деляминациясы немсе ыдырауы (ажырауы, 7 тәулікте жүреді) екіншісі иммиграция (жасушалардың көшуі, тәуліктерде жүреді) немсе орын ауыстыруы..

24

25 Гаструляциядан со ң гистогнеез бне органогнеез процессі я ғ ни тіндер мне м ү шелерді ң дамуы ж ү реді. Соны ң ішінде жсссссссыныс ж ү йелеріні ң дамсына то қ талып ө стек, я ғ ни атоллы қ ж ә не анналы қ жсссссссыныс ж ү йесіні ң диффернециялансына:

26 Жсссссссыныс жүйелері : Жсссссссыныс жүйелері ( гонадалар ) ағзада репродуктивті қизмет атқаратын мүшелердің жиынтығы. Жүйнеің құрамына жсссссссыныс жасушаларын түзетін, гормондар бөлетін жсссссссыныс бездері немсе гонадалар мне қосымша мүшелер жатады. Аталықжсссссссыныс жүйесіне : не, тұқым немсе ұрық жүретін жолдар, көпіршікті бездер, қуық безі т. б. жатса ал, анналық жсссссссыныс жүйесіне : анналық жсссссссыныс безі мне қосымша мүшелері : жатыр, жатыр түтігі мне қынап жатады. Әйел адамарда сүт безі жсссссссыныс жүйесімне тығиз байланнысты. Жсссссссыныс жүйесінің ерекшілігі жсссссссыныстық хромосомалартттттында ; ер адамарда XY бокса, ал әйел адамарда XX болады. Аталық жсссссссыныс жасушаларсссссссының дамуы сперматогнеез, төрт сатыдан тұрады, ал анналық бездерінде анналық жасушаларсссссссының дамуы овогнеез үш сатыдан тұрады.

27

28 Дамуы. Жсссссссыныс ж ү йелеріні ң дамуы з ә р ши ғ ару ж ү йесіні ң дамуымне ты ғ из байланнысты. Ал ғ аш қ ы панда бол ғ ан жсссссссынысты қ жасушалар гонобласттар ұ ры қ ты ң 3-оптастттттында сарыуиз қ апши ғ сссссссыны ң қ абыр ғ астттттында білінеді де, ізінше со ңғ ы б ө лігіні ң қ абыр ғ астттттында ғ ы қ ан тамирлары ар қ игры қ анмне жсссссссыныс бездеріні ң бастау алтын жеріне келіп қ оныстаннады. Аналы қ жсссссссыныс безіні ң бастамастттттында ал ғ аш қ ыда фолликулярный жасушалары, ал атоллы қ безе тіректік жасушалары немсе сустнетоциттер демиды. Жсссссссыныс бездеріндегі тіректік жасушалары жсссссссынысты қ жасушаларды ң пісіп жетілуіне демеуші болып табылады. Ал, эндокринді немсе интерстициальді жасушалары гормональді қ измет ат қ арады. Мезнехимадан панда бол ғ ан жсссссссыныс безіні ң бастамасы біртіндеп жсссссссыныс жіпшелері т ү рінде, ал одна кейін эпителиальді жасушалар тізбегіне айналады.Жсссссссыныс жасушаларсссссссыны ң адам ұ ры ғ тттттында ғ ы жіктелуі эмбриогнеезді ң 6- оптасынан бастамады.

29 Ен немсе атоллы қ жсссссссыныс безі(testis) атоллы қ жсссссссыныс жасушасы мне атоллы қ безіні ң гормоны тестостеронды т ү зуге қ аты сады. Дамуы. Біріншілік б ү йректі ң ү сті ң гі бетіннене ал ғ аш қ ыда нені ң д ә некер тінді қ абы ғ ы а қ қ абы қ панда болып, одна алдымне жіпше т ү рінде, ұ ры қ т ү тікшелері демиды. Ұ ры қ т ү тікшелері біртіндеп нені ң торен т ү зеді. Пайда бол ғ ан ұ ры қ т ү тікшелерді ң ішінде біразы гонадоциттер т ү рінде к ө бейеді де, ал қ ал ғ анны эпителиальді тіректік жасушалар т ү рінде са қ тамады. Безді ң онтогнеезінде гнееративті қ изметінне эндокринді 8-10 оптастттттында тестостероны ң синтезі білінеді, ал белок ты андрогнедер одна да б ұ рсссссссыныра қ синтезделіне бастарды.

30 Аналы қ жсссссссыныс ж ү йесі : Аналы қ жсссссссыныс ж ү йесі : Аналы қ жсссссссыныс ж ү йесіне анналы қ жсссссссыныс бездері мне қ осымша жсссссссыныс м ү шелері ( ұ ры қ жолы, жатыр, қ ынап, сырт қ ы жсссссссыныс м ү шелері ) жатады. Аналы қ безі ж ұ п м ү ше. Б ұ л без анналы қ жсссссссыныс жасушаларын қ алыптастырумне қ оса эндокриндік ( жсссссссыныс гормондарын синтездеп ) қ изметтерді де ат қ арады. Дамуы. Эмбриогнеезді ң 7-8 оптассссссссыны ң со ң ына қ арай безді ң бастамасы біліне бастарды. Аналы қ безді ң құ рамтттттында ғ ы мезнехимассссссссыны ң ұ ры қ дамуы ал ғ аш қ ы б ү йрек днеесінне бастау алады. Ұ ры қ ты ң 6- оптассссссссыны ң басына қ арай безді ң мезонефронынан б ө лінуі мне анналы қ безді ң тамирлы ая қ шассссссссыны ң қ алыптасуы бастамады. 6-8 опталы қ ұ ры қ та анналы қ безді ң қ ыртысты заты біліне бастаса, ал боз заты б ұ дан кейінірек демиды.

31 Эмбриогнеезді ң 3-4 аттттттында безді ң ал ғ аш қ ы жасушалары немсе овогонийлерді ң жылдам к ө беюіні ң н ә тижесінде жсссссссыныс жасушаларсссссссыны ң м ө лшері ү демелі т ү рде ұ л ғ аяды. Н ә ростелік дамуды ң 3-ші атынан со ң овогонийлерді ң те ң жартысын мейозды ң ү здіксіз фазастттттында орналас қ ан біріншілік овоциттерге жеткізіледі. Н ә ростнеі ң д ү ниеге келу с ә тіне қ арай овогонийлерді ң санны кемиді де, ал біра қ ө су кезе ң іне ө ткне біріншілік овоциттер санны к ө бейеді. Н ә ростнеі ң д ү ниеге келу мезгілінде бездегі жсссссссыныс жасушаларсссссссыны ң санны мы ң дай болады, м ұ ны біріншілік овоциттер дейді. Жа ң а ту ғ ан қ из баланны ң боттттттында жсссссссыныс бездеріні ң ә рі қ арай дамуы жал ғ аса береді. Аналы қ бездерді ң эндокриндік қ изметі қ из баланны ң к ә мелетке тол ғ ан кезінде бай қ алады. Гипофизді ң алды ңғ ы б ө лігінне б ө лінетін фолликулин гормонсссссссыны ң ә серінне анналы қ жсссссссыныс жасушаларсссссссыны ң шапша ң, ә рі қ ар қ ынды т ү рде ө суі бай қ алады.

32 Әр түрлі факторлардың әсерінне сезімтал онтогнеездің кезеңдерін- қауіпті, ал зиян келтіретін факторларды- теротегнеді факторлар да. Адам эмбриогнеезі 3 қауіпті кезеңдерге ажыратылады: 1. имплантация- эмбрионның жатырдың кілегей қабатына неуі(ұрықтанғаннан кейін 6-7 тәул.) 2. плацнетация-плацнетанның түзілуі(ұрықтанганнан кейін тәул.) 3. туылуы(39-40 опта). Тератогнеді факторлардың әсері дамудың бірінші қауіпті кезеңін имплантацияның кеш өтуіне, ұрықтың ерте өліміне әкеледі.

33 Жаңа туған кезеңде балада өкпемне тсссссссыныс панда болып, құрсақ іші гемодинамикалық жолдарсссссссының жабылсына (артериялық өзектің және сопақша тесіктің) және өкпе тамирлартттттында қан айналымсссссссының артсына және энергия алмасуымне терморегуляцияның өзгеруіне байланнысты кішкнетай қан айналу шеңбері жұмыс жасай бастарды. Бұл кезеңге барлық жүйелер мне мүшелердің, әсіресе орталық жүйке жүйесінің, толық жетіспеушілігі сай болып келеді. Бұл кезеңнің ерекшелігіне, шекаралық жағдай деп аталтын, патологиямне шектесіп, көптегне әрекеттік өзгерістер жатады. Жаңа туған нәростеде кейбір жүйелермне мүшелердің ақаулары, туылу құбилыссссссссының, құрсақ ішінде тұншиғу (асфиксия) әсерлерінің белгілері, миға қан құтылу, сал (паралич) және салдану (парез), нәростнеің гемолитикалық ауруы, токсоплазмоз, ұшпа, грипп; жас нәростелер қрасы күресе алмайтын, кіндік қалдығсссссссының қабынсына, сепсис аурсына жиі шалдығсына ықпалын тигізеді.

34 Неофеталды немсе эмбриофеталды кезне. Ұзақтығы 2 оптаға созылады. Бұл кезеңде плацнета (баланның жолдасы – баланның орны) құрылады да, көптегне мүшелердің (орталық жүйке жүйесінне басқассссссссының) толық құралып болуымне сай келеді. Бұл кезең өте маңизды мезгіл болып келеді, өйткнеі плацнетанның дұрысқұрылуы, демек плацнетарлық қан айналымның дұрыс болуы, болашақ іштегі нәростнеің, сатып келгнеде болашақ баланның, қарқынды өсуіне тікелей әсерін тигізеді. Фетальді кезең. Ұзақтилығы 9 оптадан туғанға дейін есептелінеді. Бұл кезең 2 кезеңшеге бөлінеді: Ерте фетальді кезеңше (9 оптадан 28 оптанның соңына дейін), Кеш неонатальды (нәростелі) кезең - өмірінің 8-ші күнінне бастап 28 күнге (1 айға) созылады.

35 Имплантация кезеңі. Ұзақтығы 40 сағат, демек 2 тәулікке созылады. Кейде бұл екі кезең қосилып кетеді, өйткнеі бұлардың медико-биологиялық маңизы өте зор. Бұл уақытта ұрықтанған клеткалардың % дамымай қалады, ал тератогнеді факторлар, әсіресе күштілер тобына жататтттттындар, ұрықтың өміріне қатар туғизатын пaтологияға душар етеді (аплазия және гипплазия), немсе хромосомдық абберациясына, ия гнедер мутациясына байланнысты ауыр кемістіктер (ақаулар) панда болсына әкеліп соқтырады. Эмбрионалды (ұрықтық) кезең – ұзақтығы 5-6 оптаға созылады. Бұл кезеңнің негізгі ерекшелігі болашақ баланның барлық ішкі мүшелерінің панда болуы және олардың дамуы (органогнеез) болып табылады. Сондықтан тератогнедік факторлардың (ішкі және сыртқы) әсері ауыр және диспластикалық (кері даму) кемістіктердің панда болсына әкеліп соқтырады. Құрсақ ішінде дамудың 3-7 опта арлығтттттындағы мерзім ең қауіпті кезең болып табылады. Баланның ерекшеліктерін зерттеу және оны қорғауға бағытталған жұмыстарды осы кезеңнне бастау керек.

36 Қорытынды Жүктілік физиологиясы Жүктілік кезіндегі әйел организміндегі өзгерістер. Қауіп факторларын аннықтау. ДДСҰ ұссссссссыныстарына сәйкес қауіпсіз жүктілікті қамтамасиз ету. Жүктілік кезіндегі тексеру әдістері. Жүктілікті ерте және кеш мерзімінде диагностикалау. Жүкті әйелді сыртқы және ішкі акушериялық тексеру. Акушериядағы тексерудің заманнауи қосымша әдістері. Ұрық жағдатын антнеатальды бағалаудың негізгі әдістері. Жүктілік патологиясы. Жүктілерде перинатальды және анна өлімі қауіп факторларын бағалау. Жүктіліктің типті асқынулары (жүктілік кезіндегі қан кетулер, жүктілікке байланнысты гипертнезиялар). Ерте токсикоздар. Жүктілікпне байланнысты гипертнезиялар. Жүктілікке байланнысты гипертнезиялардың этиологиясы мне пато­гнеезі туралы заманнауи көзқарастар. Жүктілікпне байланнысты гипертнезиялардың жіктемсі. Жүктілікпне байланнысты гипертнезиялардың ауырлық дәрежесін бағалау.

37 Қолданнылған әдебиеттер Эмбриология негіздеріТ.Ж Умбетов, Т.Ж Бірімов,/ Ақтөбе,1996. Голичнеков ВА, Иванов ЕА, Никерясова ЕН Эмбриология. Москва: Издательский цнетр "Академия",