Маңғыстау облысы Қазақстанның оңтүстік-батысында орналасқан облыс, бұрын Маңғышлақ деп аталған. Каспий теңізінен шығысқа қарай Маңғышлақ (Маңғыстау) үстіртінде. - презентация

1 Маңғыстау облысы Қазақстанның оңтүстік-батысссссында орналасқан облыс, бұрссссын Маңғышлақ деп аталған. Каспий теңізінен шығысқа қарай Маңғышлақ (Маңғыстау) үстіртінде орналасқан, солтүстік-шығысссссында Атырау және Ақтөбе облыстарымен, оңтүстігінде Түркіменстанмен және шығысссссында Өзбекстанмен шектеседі. Маңғыстау облысы – өнеркәсіптік өңір, мұнда Қазақстан мұнайссссының 25% өндіріледі. Ақтау Жетыбай Өзен мұнай құбыры өтеді. Маңғыстау облысссссында Қазақстанның «теңіз қақпасы» - Ақтау қаласы орналасқан.

2 Ақта́у Қазақстанның оңтүстік-батысссссында орналасқан қала, Маңғыстау облысссссының (ескі аты Маңғышылақ облысы) орталығы ж.ж. аралығссссында Ақтау поселкесі, Ақтау қаласы деп аталды. XIX ғасырдың ортассссссында Қазақстанғажер аударылған украин ақссссыны Тарас Шевченконың құрметіне жылдары Шевченко қаласы деп аталды. Өнеркәсіптік қала болып табылады. Оның панда болуссссына Кеңес Одағы басшылығссссының жиырмасссссыншы ғасырдағы орта машинажасау министрлігі қатысуымен және сол кездегі министр Славский Е.П. басқаруымен елдің ядролық қалқанссссын жасау туралы шешімі әсер етті. Нәтижесінде уран кенін өндіру, оны өңдеу және байыту сияқты амалдарды орссссындай алтссссын ерекше кешен құрылды. Ақтау қаласы

3 Ақтауда Абай атссссындағы мәдениет сарайы, Н.Жантөрин атссссындағы драма театры, көптеген кинотеатрлар (Ардагер, Астана, Юность т.т.), түнгі клуб тар бар (Лагуна, Дискай, Элико және т.б.). Теңіз жағасссссында ойссссын-сауық орталықтары, спорт және мәдени кешендері, демалис орссссындары жетерлік. Жастар мен отбасыларға немесе немерекелік және банкеттік кездесулерді ұйымдастырарлық көңіл көтеру және ойссссын- сауық кешендеріне мысалыға "Ақтау", "Ардагер", "Бәйтерек" және табы басқа шағссссын кешендерді келтіруге болады. Жаз мезгілінде елді микен тұрғссссындарссссына және қонақтарға арнайы жекешелендірілген жағажайлар бар: "Достар", "Nur Plaza", "Манила". Осыған қоса жеке меншік ретінде саналтссссын қала сыртссссында демалис лагерьлері мен орссссындары халықтың демалисы мен уақытссссының жақсы өтуіне өзіндік әсерін етуде. Ақтау қаласы

4 Маңғыстау облысссссындағы қала, қалалық әкімшілік орталығы. Облыс орталығы Ақтау қаласссссынан оңтүстік-шығысқа қарай 150 км жердь, Маңғыстау үстіртінің оңтүстік-батыс етегіндегі жазық шөлді белдеуде орналасқан. Тұрғссссыны 142,0 мың адам (2016). Алпысссссыншы жылдардың басссссында Өзен кенорнссссына барлаушы-геологтар түпкілікті қоныстанып, өздерінің зерттеу-барлау жұмыстарссссын жоспарлы жүргізді. Қызылсайда алғашқы микен-жайлар панда болып, жан- жақтан халық ужинала баста ты. Алғашссссында жертөлелер мен вагон дар орналастырылып, соңссссынан сол маңдағы жерқабақтардағы жұмыс бастарды тұрғссссын үй тұрғызуға пандаланады. Сөйтіп барлаушы- геологтар микені Өзен поселкесі панда болды. Түбекті игерушілердің жанқиярлық еңбегі босқа кетпеді. Алпысссссыншы жылдары Өзен кенорнссссынан газ бен мұнайдың көзі ашылды жилы қазіргі мұнайшылар қаласссссының қазығы қағылып, қала тип тес жұмысшы поселкесі панда болды. Жаңаөзен қаласы

5 Құрылған уақыты: 1973 жилы 20 наурызда Гурьев облысссссының оңтүстік бөлігінен құрылған жилы облыс таратылып, 1990 жилы «Маңғыстау» денег атпен қайта қалыптасстырылды. Әкімшілік орталығы:Ақтау қаласы. Облыстық маңызы бар 2 қала: Ақтау қ. мен Жаңаөзен қ. Әкімшілік құрылымы: 5 аудан: Бейнеу ауданы (Бейнеу кенті), Қарақия ауданы (Құрық кенті), Маңғыстау ауданы (Шетпе силосы), Мұнайлы ауданы (Маңғыстау силосы), Түпқараған ауданы (Форт-Шевченко қаласы). Жер көлемі: ш.ш, Халқы: 580 мың адам

6 Каспий теңізі Еуропа мен Азия аралығссссында орналасқан жер шарссссындағы ең үлкен тұйық көл. Үлкендігіне қарап, оны теңіз деп атайды. Аты XVI ғасырдың аяғссссында осы теңіз жағасссссында қоныстанған Каспи тайпаларссссына байланысты қалыптассқан. Каспий теңізіне 130-ға жуық өзендер мен ағссссынды сулар құяды. Олардың теңізге қүятссссын жиссссынтық ағссссыны жилссссына орташа есеппен 300 км 3. Осы мөлшердің 80%-ы Еділ өзені- нің, 5%-ы - Жайықтың үлесіне тиеді. Ағссссынның 10-11%- ссссын Батыс жағалаудағы өзендер Терек, Сулак, Самур, Кура және т.б. береді. Қалған 4- 5%-ы Иран жағалауы өзендерінен келеді. Шығыс жағалауларда тұрақты ағссссын сулар жоқ. Каспий теңізі

7 Каспий теңізі қазаншұңқырларссссының бедеріне қарай үшке бөлінген. Солтүстік бөлігінің шегі Маңғыстау түбегі бойымен өтеді. Ортаңғы бөлігі седан Апшерон түбегіне дейін созылған, қалған жері оңтүстік бөліктің үлесіне келеді. Солтүстік бөлігі таяз, көп жерінде 5 м-ден аспайды, ең терең жері 26 м, жалпы теңіз ауданссссының 24%-ссссын аллоды. Орталық Каспийдің орташа тереңдігі 200 м, ең терең жері 788 м, жалпы теңіз ауданссссының 36%-ссссын қамтиды. Оңтүстік бөлігінің орташа тереңдігі 345 м, ең терең жері 1025 м, теңіз ауданссссының 40%-ссссын, ал теңіз суссссының 66%-ссссын алып жатыр. Қазақстанға жататссссын солтүстік және орта бөлігінің солтүстік анағұрлым тайыз болып келеді. Аралдар саны аз, жалпы ауданы 2045 км 2. Қазақстан жерінде олардың 88%-ы орналасқан. Ең ірілері Төленді аралдар тобссссындағы (архипелаг) Құлалы (73 км 2 ) және Морской (65 км 2 ) аралдары. Каспий теңізі

8 Маңғыстау жері – бұл ежелгі өркениет елі, 11 мың тарихи ескерткіш мемлекеттің қорғауссссына алссссынған археологиялық қорық, ашық аслан астссссындағы мұражай, мыңдаған тассқа салссссынған сурет-дастандардың елі. Ерекше діни ғимараттар мен Бекет-Ата, Шақпақ-Ата, Шопан-Ата, Масат-Ата мешіттерінің өлкесі, оларға тек Қазақстаннан ғана емес, сендай-ақ Түрікменстаннан, Өзбекстаннан, Ресей мен Кавказдан, Иран мен Түркиядан турист термин сиссссынушылар үздіксіз ағылуда. Мыңдаған жылдар бұрссссын Маңғыстау жерімен Хорезм мен Хиуадан Еуропаға және Таяу Шығысқа созылған Ұлы жібек жолы өтті. Бұл жолдың бойымен Үстірт қыратссссында бекіністер, керуен-сарайлар, қолөнершілердің, малшылардың және аңшылардың қоныстары орналасқан. Тарихы мен мәдениеті

9 Табылған археологиялық затрат бұл бекіністер мен қоныстарда өмір деңгейінің айтарлықтай жоғары дәрежеде болғандығссссын дәлелдеп отыр. Халықтардың ұлы қоныс аударуы және осымен байланысты сансыз соғыстар Үстірт арқылы өтетін Жібек жолссссын үзіп тасстады, ал кейінгі жүзжылдықтарда болған жойқссссын монғол шапқссссыншылығы оларды жер бетінен біржола жойып жіберді. Бүгінде Маңғыстауды қазссссыналы түбек, тарихи ескерткіштер мен мыңдаған жолдар өлкесі деп атайды.

10 Маңғыстауда 5 мұражай жұмыс істейді, олардың қорларссссында өңірдің бір кезде ежелгі еуразиялық өркениеттің урны болғандығссссын дәлелдейтін археологиялық және палентологиялық олжалар бар. Жергілікті тұрғссссындар сол арте уақыттың куәларссссын көздің қарашығссссындай сақтауда. Маңғышылақта ежелгі заман мен қазіргі заман үйлесім тапқан.

11 Өте танымал ескерткіштердің бірі-Бекет-Ата мешіті жар та стан шауып жасалған. Мұсылман әлемінде Бекет-Ата дүниенің сыры жайлы білген, көріпкел және пайғамбар ретінде танымал болған. Жас жігіт алис Хиуа медресесіне ғылымды бағссссындыру үшін аттанады. 40 жасқа жеткенде сапы атанып, балаларды сауаттылыққа оқыта бастарды. Маңғыстауға қайтып келгенше, қасиетті Бекет-Ата өз өмірінде ұзақ жолдардан өтті. Ол адамдарды емдеді, алдссссына келген мүжәлсіз және беннет көрген адамдарға денсаулық пен өмірлік күш-қуат сейлады. Даулы мәселелерді шешкенде ол даналығссссын көрсетіп, екі жақты бітімшілікке келтіретін. Өзінің уағызссссында Бекет-Ата діндарларды әділдікке шақырып, жақсылық жасауға насихаттайтссссын. Қалмақтармен ұрыс кезінде жауссссынгерлік ерлік көрсеткен ол дана және данышпан ретінде халықтың есінде қалды. Бекет-Ата

12 Бекет-Ата 4 мешіт тұрғызды: біріншісі Құлсарыда – оны Ақмешіт деп атайды, екіншісі Бейнеу елді- микенінен 20 шақырым жердь борлы жартасста, төртіншісі – Оғыланды шатқалссссындағы борлы жартасс сілемінен шауып жасалған жер асты мешіті. Ол осы мешіттің жанссссына жерленген. Бекет-Ата зираты тек Маңғыстаудың ғана емес, бүкіл Қазақстанның рухани, тарихи және сәулет ескерткіші болып табылады. Бекет-Атаға баратссссын жол Шопан-Ата арқылы өтеді. Өмірінің соңссссынан дейін Бекет-Ата өзінің Ұстазссссының алдссссында басссссын иіп өтеді және ол мұсылмандардың өзіне колу үшін, алдымен Шопан-Атаға соғып келгендеріне қуанатссссын. Әлі күнге дейін сейссссынушылардың Бекет-Атаға барьер жолссссында Шопан-Атаға соғып кетуі жазылмаған тәртіп болып қалыптассып қалған. Шопан-Ата

13 Шақпақ ата мешіті сәулет өнері ескерткіші. Ол қазіргі Маңғыстау облысы Түпқараған ауданссссындағы Таушық кентінен батысқа қарай 25 км жердьгі қорымда орналасқан. Жарта стан қашап салссссынған Шақпақ ата мешітінің құрылысссссын зерттеуші ғалымдар А.Г. Медоев 9 10 ғ- ларға, ал С.Әжіғали ғ-лардағы сәулет өнері ескерткішіне жатқызады. Шақпақ ата жерасты мешіті

14 Масат ата қорым. Атырау облысссссының Үштаған сілемінен оңтүстікке қарай 25 км қашықтықта. Аңыздарға қарағанда бұл қорым Мешхедтен шыққан әулие Масаттың есімімен аталған. Құрылысқа жер бетіне шығып жатқан әк тасстар пандаланылған. Осы жердь есігі оңт-ке қаратылған жартылай жер асты бір бөлмелі мешіт тұрғызылған. Масат Ата қорымссссында түрікмен және қазақ бейіттері бар. Ескерткіштердің бірінші чтобы (1418 ғ-лар) гөрханадан және қойтасс тұрпатты көптеген құлпыта стан құралған. Ескерткіштер ықшам аумақты сәндік белгілермен, жазу-сызулармен безендірілген. Құлпытасстарға таңбалар, әр түрлі бедерлер салссссынған. Қазақ бейіттері қорымның солт.-шығыс шетіне тұтасс орналасқан Масат Ата

15 Ерте-артеде әкесі балаларссссын өзіне шақырған. Барлығы бірден әкесінің алдссссына келген, тек кішісі, Сұлтан- әпе, шақырғанға бірден келмей, бірнеше күннен кейін келген. Өзінің сүйікті ұлссссына әкесі ренжіген. Сонда Сұлтан-әпе алис Каспийде болғанссссын, бақытсыздыққа ұшыраған балықшыларға көмектескенін айтып, арқанның ізі қалған арқасссссын көрсеткен. Содан бері ол әрқашан теңізде апатқа ұшырағандарға көмекке келетін болған. Зират аумағссссында дала мешіті орналасқан. Сыйссссынатссссын тасс шығысты көрсетіп тұрады, ол қорған тасстармен дөңгеленіп қоршалған. Осы дөңгелекте болған жолаушы өзін жылдың кез-келген мезгілінде қауіпсіз сезінеді. Түнде де, күндіз де әулиенің қорғауссссында болады. Бұл жердьгі қасиетті зираттың үстіне – ұзссссын ағаш сырық орнатылған, аңыздар бойссссынша әулиелер ғажайыптар жасау үшін оған көтеріліп тұратссссын болған. Адамдар осссссында келіп, аруақтарға арнап сей ретінде арқарлардың мүйіздерін әкеледі немесе сырыққа мата байлайды, кейбіреулер балалар немесе мұқтаж жандарм алу үшін әулиеден рұқсат сұрай отырып, ақша тасстайды. Ақшаны мұқтаждыққа жұмсау үшін тасстап кететін болған. Сұлтан-эпи

16 Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы Шетпе елді микені маңссссында «Шерқала» деп аталтссссын тау бар. Ерте кезде бұл жердь адайлар мен түркімендер арасссссында қырғссссын соғыс болған. Түрікпен-қазақ қырғссссынссссында осы ұшпаға түрікпендер орналасып алып, жаугершілік жасаған. Бұл ұшпаның жан-жағы тегіс тасс, өтетін жері, жолы болмаған. Тек бір ғана жолы ішінде су алтссссын түрікпендердің тіршілік еткен көзі үлкен шыңырауы болған. Жоғарыдағы жауға ештеңе істей алмай, құруға жақссссын қалған қазақтар ақыры амалссссын тауып¬ты. Олар шыңыраудан қауіпсіздеу бір шетін тесіп, сол жердьн түрікпендердің су алуға түсірген қауға, шелегін кесіп тасстап тұрған. Ақырссссында шөлден қырылып, қаталаған түрікпендердің жартылай қолы «Шерқаланы» тасстап қолға түскен екен. «Шерқаланы» түрікпенше алссссынбайтссссын қамал денегді білдіреді екен. «Шерқала» тауы - Маңғыстау қазақтарссссының «киелі» деп санайтссссын жерінің бірі. Шерқала

17 Балбал ежелгі түрік дәуірінде жиі кездесетін та стан қашап жасалған адам бейнесіндегі ескерткіш. Қазақ даласссссының барлық аймақтарссссында кездеседі. Балбал - көне түркі сөзі. Балбал сөзі бал+бал, яғни соғу, қағу, үру денегді білдіретін қос сөзден тұрады. Бірақ бірыңғай мағссссынаны білдіретін ұғым. Түркологтардың пікірінше,«тассты тіп-тік етіп қадап орнатқан белгілер» денег мағссссынаны білдіреді. Ел аузссссында Маңғыстаудың қара ойссссында 362 әулие барлығы айтылады. Шссссындығссссында да еліміздегі тарихи ескерткіштердің жартысссссына жуығы біздің өлкемізде шоғырланған. Әрқайсысссссының өзіндік тарихы, үңіле қалсаң айтар өнегесі, әріден басталар шежіресі мол. Балбал тасс

18 Маңғышлақ үстіртінің шығыс жағссссында, шамамен Ақтау қаласссссынан 50 шақырым жердь, солтүстік- батыстан оңтүстік шығысқа қарай мұхит деңгейінен 132 метр тереңдікте әлемдегі ең терең ойпат созылып жатыр. Қарақия – түрікшеден аударғанда «Қара азу» денегді білдіреді. Баяғы заманда бұл жердь көл болған және оның аты – Батыр деп аталған деп айтылады. Оның ұзссссындығы – 40 шақырым, ені -10 шақырым болған. Ойпаттың панда болуссссын Каспий теңізінің жағалауссссында тұзды тау жссссыныстарссссының сілтіден айырылу, шөгу және карсталу үрдістерімен байланыстырады. Қарақия

19 Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы Маңғыстау облысссссының Қарақия ауданссссында 223,342 гектар аумақты алып жатыр. Өзінің құқықтық қорғау режиміне сәйкес, қорықтық және күзетілетін өңірлерге бөлінеді. Үстірт қорығы Қарақия ауданссссының шығыс бетінде, Батыс Үстірт жонссссының Қараған босаға, Көкесем, Кендірлі, Елшібек сияқты ұшпа шыңдары мен жарқабақты таулары және Қарссссынжарық құмымен Сақсорқа құмссссын жағалай орналасқан.Үстірт шыңдарссссының бедері алуан түрлі. Олар Кендірлі сорссссын үш жағссссынан қоршай жиектеп, тік құлама жарлы болып келеді. Үстірт қорығы

20 Жер бедері мен топырағссссының әртүрлі болуссссына байланысты, қорықтың өсімдіктер дүниесі де сан алуан болып келеді. Қазіргі уақытта қорық аумағссссында өсімдіктің 336 түрі, сүтқоректілердің 29 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 15 түрі, құстардың 166 түрі, қос микенділердің 1 түрі кездеседі.Соның ішінде Қызыл Кітапқа енгендер: өсімдіктерден – бор рияңы, кәдімгі жұмсақ жеміс, хиуа сораңы, майда қатыран, берік сүттіген; құстардан – бүркіт, жұртшы, ителгі, үкі, жорға дуадақ, лашссссын, қарабауыр бұлдырық, дала қыраны, қарабай, жылан жегіш қыран, қарақұс, қоқиқаз, сұр тырна, сақалтай, қылаң қарабас шағала, қылқұйрық бұлдырық, жалбағай, кішкене аққұтан ; бауырымен жорғалаушылардан – төрт жолақты қарашұбар жылан; сүтқоректілерден – арқар, қарақұйрық, қарақұлақ, сабаншы, итаю, шұбар күзен, шағыл мысығы, ақбауыр жарқанат. Үстірт қорығы

21 НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ