Популяцияның түр ретінде өмір сүруі және оның негізгі көрсеткіштері. Орындаған:Кунградбаева Азиза Сары Бағланбек Пән мұғалімі:Уразова З.А. 2014-2015 оқу. - презентация

1 Популяцияның түр ретінде өмір сүруі және оның негізгі көрсеткіштері. Орындаған:Кунградбаева Азиза Сары Бағланбек Пән мұғалімі:Уразова З.А оқу жилы

2 Популяция дегеніміз не? Популяция дегеніміз белгілі ареалда ұзақ микендейтін, өзара еркін будандаса алтын, информация бере алтын, бір түрге жататын особьтар чтобы.

3

4 Популяция - түрдің табиғаттағы элемент- тарлы структурасы. Популяцияда үнемі тұқымқуалаушылық өзгерістер болып тұрады. Сондай-ақ міндетті түрде Табиғи сұрыпталу - тіршілік үшін күрестің нәтижесі. табиғи сұрыпталу- эволюцияның қозғаушы және бағыттаушы күші Особь кіші болған сайын олардың саны көп болады.

5 Түр дегеніміз не? o Биохимиялық o Морфологиялық o Физиологиялық Еркін будандасатын,ұрпақ бере алтын,белгілі тіршілік жағдайына бейімделген особьтардың жиынтығы

6

7 1. Морфологиялық критерий бір түрге жататын даралардың сыртқы және ішкі құрылыс белгілерінің ұқсастығын көрсетеді. Дегенмен табиғатта морфологиялық жағынан ұқсас болғанымен бір түрге жатпайтын, хромосомола р жиынтығы әр түрлі бір- бірімен шағылыса алмайтын түр "қосарлары" да кездеседі. Осы уакытқа дейін бір түр деп есептеп келген "безгек масасының" 15 түр қосары табылды. Тек дене тұрқы, реңі, т.б. белгілеріне қарап түрлерді анықтау жеткіліксіз.хромосомола р жиынтығы

8 2. Генетикалық критерий әр түрдің өзіне тән хромосомаларының саны, пішіні, мөлшері болады. Сондықтан бір түр мен екінші түр даралары бір-бірімен шағылыспайды. Егер тұаралық шағылысу бола қалған жағдайда, олардан тіршілік етуге кабілетсіз гаметалар, зиготалар, ұрықтар және ұрпақтар пайда болады. Тіпті тұаралық шағылысудан жақсы жетіліп туған ұрпақтың өзі (бие мен әңгі есектің шағылысуынан шыққан қашыр) беду, яғни ұрпақ бермейді. Әрбір түрдің генотипі эволюциялық жолмен дамитын және биологиялық бейімделушілікті көрсететін күрделі жүйе. Түрдің барлық критерийлерін бір-бірімен байланыста қолдану әрбір жеке түрді бір- бірінен ажыратып, сипаттап толық анықтауға мүмкіндік береді.

9 3. Физиологиялық критерий бір түрге жататын даралардың тіршілік әрекеттерінің (зат алмасу, көбею, тітіркену және т.б.) ұқсастығын сипаттауға негізделген.

10 4. Биохимиялық критерий түрлердің сан алуан болуы нәруыздың құрылысы мен құрамының түрліше болуына байланысты байқалады. Сондықтан биохимиялық критерий әр түрдің жеке топтарында олардың өзіне тән жоғары молекулалық органикалық қосылыстар синтезделуімен ерекшеленеді.Биохимиялық (тірі материяның химиялық құрамы) өлшем деп те атайды. Бұл өлшемді дарақтардың белгілі бір түрге тиесілігін анықтаған кезде оған биохимиялық талдау мен физиологиялық шамаластығын салыстыруды қолдану деп түсіндіріледі. Атап айтқанда егіз-түрлер посылай айқындалып, ажыратылды. Осы және генетиқалық өлшемді қолдану соңынан кейбір дербес түр деп есеп- тел гендер біріктірілді.

11 Географиялық критерий түрдің таралу аймағын анықтайды. Әрбір жеке түр белгілі бір кеңістікте тіршілік етеді. Кейбір түрлер көбірек көлемді жерлерге таралса, екінші бір түр шағын кеңістікте кездеседі. Түрдің таралу аймағы үлкен немсе кіші, тұтас немсе оқшау болуы мүмкін

12 Экологиялық критерий әp түрдің нақты алып жатқан орнын (микен орта сын) анықтайды. Мысалы, қоян туысының 3 түрі бар: орқоян далалы аймақты, аққоян орманды алқапты, ал құмқояны шөлді, шөлейтті жерлерді микендейді.

13 7. Этологиялық критерий организмдердің бір-бірінен мінез- қылығының айырмашылығымен айқындалады. Жақын түрлердің мінез-қылығындагы айырмашылықтар, әсіресе жыныстық қатынаста бір-бірімен жақындасып жанасар кезінде байка лады. Мысалы, әр түрлі қимылдар жасап "күй ойнақ" салуы, сайрағыш құстардың сайрау кезінде дыбыстарын құбылтуы

14 Әр популяция өзіне ғана тән статиктикалық сипаттамалары (саны, тығыздығы, ареалы, орналасуы, жас ерекшелігі, жыныстық құрамы) және динамикалық сипаттамалары (саны мен тығыздығының уақытқа қатысты өзгеруі) бойынша ерекшеленеді. Популяцияның статиктикалық сипаттамалары популяцияның белгілі бір сәттегі күйін көрсетіп, өлшеу, санау арқылы қысқа мерзімде анықталады. Популяцияның динамикалық сипатамаларын анықтау ұзақ мерзімді (бір ұрпақ жаңаратындай) қажет етеді. Популяция саниның динамикасы белгілі бір уақыт аралығындағы тірі ағзал ордың өмірге келуі мен өлімі көрсеткіштерінің ара салмағы бойынша анықталады. Сондай-ақ, популяция саниның өзгеруіне иммиграция және эмиграция процестері де әсер етеді.

15 Топтық бірігу ретіндегі популяция өзіне ғана тән қасиеттермен қатар әрбір жеке дарақтардың өзіне тән қасиеттерге де ие. Топтық ерекшеліктер дегеніміз - бұл популяциялардың негізгі сипоты. Оған мыналар жатады:дарақтардың 1) жалпы есебі (сан) - болінген аумақтағы дарақтардьщ жалпы саны; 2) тығыздық - популяция микендеген кеңістіктің ауданына немсе көлеміне келетін дарақтардың орташа саны;тығыздық 3) өсімталдық - кебею нәтижесінде уақыт бірлігінде пайда болған жаңа дарақтар саны; 4) өлім-жітім - белгілі уақыттың бір бөлігінде дарақтар популяциясында өлгендердің мөлшерін көрсететін көрсеткіш; 5) популяция өсімі - ту мен өлім-жітім арасындағы айырма; өсімнің пайдалы да, пайдасыз да болуы мүмкін;популяция өсімі 6) өсу қарқыны - уақыт бірлігіндегі орташа өсім; 7) жыныстық құрам берілген популяциядағы еркек және әйел жынысты дарақтар арақатынасы; 8) жас құрамы - бұл дарақтарды ужасы бойынша бөліп тарту

16 Популяция динамикасының екі түрі бар: 1) Особьтар саниның тығыздығына байланысты биотикалық факторларға тәуелді. Бұл жағдайда особьтар саниның өсуі түрі J-түрі тәрізді қисықпен жүреді: Мұндай өсу түрі экспоненциалдық деп аталады. Популяциядағы особьтардың өсу санин биотикалық факторлар реттеп отрады. Оны популяцияның реттеуші факторы деп аталады. 2) Особьтар саниның тығыздығына байланысты емс түрі-особьтар саны жоғарғы өлім-жітіммен сипатталады. Бұл жағдайда особьтар саниның өсуі S-тәрізді қисықпен сипатталады: мұндай қисықты логистикалық деп аталады. Логистикалық өсу қисығына абиотикалық факторлар әсер етеді( ауа-райы құбылыстары, тамақтың бар- жоқтығы әр-түрлі катастрофа ларь. б.). Осындай фактор популяцияның уақытша шексіз өсуіне, сендай-ақ 0-ге дейін төмендеуіне қамтамасыз етіп отрады. Осындай факторларды модификалық фактор деп атайды. қазақ жеріндегі және жылдардағы жұт құландар популяциясын біржола жойғаны тарихтан белгілі. Популяция динамикасының екі түрі бар: 1) Особьтар саниның тығыздығына байланысты биотикалық факторларға тәуелді. Бұл жағдайда особьтар саниның өсуі түрі J-түрі тәрізді қисықпен жүреді: Мұндай өсу түрі экспоненциалдық деп аталады. Популяциядағы особьтардың өсу санин биотикалық факторлар реттеп отрады. Оны популяцияның реттеуші факторы деп аталады. 2) Особьтар саниның тығыздығына байланысты емс түрі-особьтар саны жоғарғы өлім-жітіммен сипатталады. Бұл жағдайда особьтар саниның өсуі S-тәрізді қисықпен сипатталады: мұндай қисықты логистикалық деп аталады. Логистикалық өсу қисығына абиотикалық факторлар әсер етеді( ауа-райы құбылыстары, тамақтың бар- жоқтығы әр-түрлі катастрофа ларь. б.). Осындай фактор популяцияның уақытша шексіз өсуіне, сендай-ақ 0-ге дейін төмендеуіне қамтамасыз етіп отрады. Осындай факторларды модификалық фактор деп атайды. қазақ жеріндегі және жылдардағы жұт құландар популяциясын біржола жойғаны тарихтан белгілі.

17 4. Популяциялы қ гомеостаз – популяцияны ң санин реттеу. Популяциялы қ гомеостаз дегеніміз популяцияны ң санды қ м ә нін белгілі бір шегінде ұ стоп т ұ руы. Реттеуші фактор популяциялы қ гомосстазды ту ғ зады. Реттеуші факторлар ғ а жырт қ ыш-жемтік типтегі а ғ зал орды ң қ арым- қ атынасы жатады. Жемтікті ң к ө п саны жырт қ ыштарды ң к ө бею жа ғ дайына себеп болады. Реттеуші факторлар т ү аралы қ фактор ж ә не т ү рішілік а ғ зал орды ң қ арым- қ атынас де ң гейінде ж ү реді.

18

19 1. Невада –Семей антиядролық қозғалысының жетекшісі кім? 2. Жыл мезгілдерінің төрт маусымы туралы да жазылған өлеңдері бар ұлы ақын? 3.Популяцияның динамикасы дегеніміз хромосома болады? 5. Түр терминін енгізген? 6. Қоректік тізбекте бір ғана үрдіс бұзылса өзгерістер бола ма? 7. Озон формуласы

20 1. Батыс Қазақстандағы қауіпті сынақтар жүргізілген апатиты аймақ? жилы Адамға табын Жер енді еңбегінің авторы? 3.Популяцияның статистикасы хромосома болады? 5. Биосфера термины енгізген? 6. Жер сілкінгендегі ең жоғарғы балл 7.Органикалық қосылыстарды ата

21