1 Саіскальніцы кафедры сучаснай беларускай мовы філалагічнага факультэта БДУ Зур Ганны Іванаўны Прэзентацыя

2 «Выклічнікі і выклічнікавыя выказванні ў беларускай і нямецкай мовах: параўнальна- супастаўляльны аспект» Навуковы кіраўнік доктар філалагічных навук прафесар А. Я. Міхневіч

3 Змест Уступ Глава І. З гiсторыi даследавання пытання выклiчнiкаў 1.1. Праблема вызначэння паняццяў выклiчнiк, выклiчнiкавае выказванне 1.2. Праблематыка выклiчнiкаў склад, структура семантычныя функцыi (полiсемантызм, антанiмiя) сiнтаксiчныя функцыi, iнтанацыя Глава ІІ. Супастаўляльны аналiз выклiчнiкаў i выклiчнiкавых выказванняў у беларускай i нямецкай мовах 2.1. Абсалютныя ці частковыя супадзенні 2.2. Разыходжаннi Высновы Спіс выкарыстанай лiтаратуры Дадатак 1. Выклічнікі і выклічнікавыя выказванні сучаснай беларускай мовы Дадатак 2. Выклічнікі і выклічнікавыя выказванні сучаснай нямецкай мовы

4 Актуальнасць тэмы даследавання. Зварот да праблематыкі выклічнікаў і выклічнікавых выказванняў абумоўлены цікавасцю сучасных даследчыкаў да вывучэння эмацыянальна-маўленчага боку камунікацыі (працы Ю.М.Маліновіча, В.І.Шахоўскага, Р.С.Сакіевай, Л.М.Міхайлава, Л.А.Піятроўскай і інш.). Зварот да праблематыкі выклічнікаў і выклічнікавых выказванняў абумоўлены цікавасцю сучасных даследчыкаў да вывучэння эмацыянальна-маўленчага боку камунікацыі (працы Ю.М.Маліновіча, В.І.Шахоўскага, Р.С.Сакіевай, Л.М.Міхайлава, Л.А.Піятроўскай і інш.). Выклічнікі і выклічнікавыя выказванні цесна звязаны з эмацыянальнай сферай чалавека, спецыфіка іх функцыянавання дае магчымасць выявіць этнакультурныя асаблівасці выкарыстання гэтых моўных адзінак. Выклічнікі і выклічнікавыя выказванні цесна звязаны з эмацыянальнай сферай чалавека, спецыфіка іх функцыянавання дае магчымасць выявіць этнакультурныя асаблівасці выкарыстання гэтых моўных адзінак. Выключную цікавасць выклікае пласт выклічнікавых выказванняў беларускай мовы, нацыянальная адметнасць якіх праяўляецца ў немагчымасці знайсці іх іншамоўны (у дадзеным выпадку нямецкі) адпаведнік. Выключную цікавасць выклікае пласт выклічнікавых выказванняў беларускай мовы, нацыянальная адметнасць якіх праяўляецца ў немагчымасці знайсці іх іншамоўны (у дадзеным выпадку нямецкі) адпаведнік.

5 Практычная каштоўнасць даследавання Многія з выклічнікаў і выклічнікавых выказванняў часам разглядаюцца без уліку іх ролі і функцыі ў арганізацыі выказвання і пры структураванні маўленчага акту. Таму недаацэньваецца іх роля пры выкладанні нямецкай мовы як замежнай. У выніку мова навучэнцаў пакутуе ад штучнасці, недастатковай экспрэсіўнасці і эмацыянальнасці, якія ўласцівыя жывой гутарковай нямецкай мове. Ва ўмовах абмежаванага моўнага асяроддзя неабходна валодаць асновамі аўтэнтычных моўных зносін на замежнай мове, а таксама сістэмай і правіламі ўжывання дадзеных моўных адзінак. Атрыманы матэрыял можа быць выкарыстаны на практычных занятках па нямецкай мове (асабліва пры выкладанні яе па-беларуску).

6 Навізна Упершыню ў айчынным мовазнаўстве на значным практычным матэрыяле сучаснай беларускай мовы будзе сістэмна вывучана і абагульнена прадстаўлена такая моўная зява як выклічнікі і выклічнікавыя выказванні. Плануецца супаставіць і параўнаць выклічнікі і выклічнікавыя выказванні дзвюх моў: славянскай (беларускай) і германскай (нямецкай). Упершыню ў айчынным мовазнаўстве на значным практычным матэрыяле сучаснай беларускай мовы будзе сістэмна вывучана і абагульнена прадстаўлена такая моўная зява як выклічнікі і выклічнікавыя выказванні. Плануецца супаставіць і параўнаць выклічнікі і выклічнікавыя выказванні дзвюх моў: славянскай (беларускай) і германскай (нямецкай). Супастаўляльна-параўнальнае вывучэнне беларуска-нямецкіх паралеляў у рэчышчы супастаўлення і параўнання менавіта выклічнікаў і выклічнікавых выказванняў беларускай і нямецкай моў у беларусістыцы не праводзілася. Супастаўляльна-параўнальнае вывучэнне беларуска-нямецкіх паралеляў у рэчышчы супастаўлення і параўнання менавіта выклічнікаў і выклічнікавых выказванняў беларускай і нямецкай моў у беларусістыцы не праводзілася.

7 Мэта даследавання прадугледжвае сістэмнае апісанне выклічнікаў і выклічнікавых выказванняў, выяўленне іх універсальных характарыстык і нацыянальна- моўнай спецыфікі. прадугледжвае сістэмнае апісанне выклічнікаў і выклічнікавых выказванняў, выяўленне іх універсальных характарыстык і нацыянальна- моўнай спецыфікі.

8 Задачы акрэсліць лiнгвiстычны статус выклiчнiкаў; акрэсліць лiнгвiстычны статус выклiчнiкаў; апісаць іх склад, структуру, семантычныя і сiнтаксiчныя функцыi; апісаць іх склад, структуру, семантычныя і сiнтаксiчныя функцыi; вызначыць ролю інтанацыі пры выкарыстанні выклічнікаў; вызначыць ролю інтанацыі пры выкарыстанні выклічнікаў; супаставіць і параўнаць выклiчнiкі i выклiчнiкавыя выказванні беларускай i нямецкай моў; супаставіць і параўнаць выклiчнiкі i выклiчнiкавыя выказванні беларускай i нямецкай моў; вызначыць элементы нацыянальнай спецыфікі выклічнікавых выказванняў абедзвюх моў. вызначыць элементы нацыянальнай спецыфікі выклічнікавых выказванняў абедзвюх моў.

9 (ад лацінскага i– кідаць паміж, ставіць, саджаць між, змяшчаць). Interjectio (ад лацінскага interjectio – кідаць паміж, ставіць, саджаць між, змяшчаць). У нямецкіх граматыках, акрамя тэрміна Interjektion, або Empfindungswort (das Dazwischengeworfene, Dazwischenwurf, dazwischenwerfen), часам падаецца яшчэ адзін тэрмін Exklamation, які ўтвораны ад лацінскага еxklamatio ускрыкванне, выкрыкванне, вокліч. У нямецкіх граматыках, акрамя тэрміна Interjektion, або Ausrufewort, Empfindungswort (das Dazwischengeworfene, Dazwischenwurf, dazwischenwerfen), часам падаецца яшчэ адзін тэрмін Exklamation, які ўтвораны ад лацінскага еxklamatio ускрыкванне, выкрыкванне, вокліч. Вызначэнне паняцця выклічнік

10

11 Выклічнікі паддаюцца класіфікацыі паводле: семантыкі семантыкі паходжання паходжання эмацыянальныя волевыяўленчыя моўнага этыкету вытворныя невытворныя

12 фразоіды выклічнікі моўца знешні свет фразоіды непасрэднай рэакцыі Імператыўныя фразоіды сентытыўныя фразоіды эматыўныя фразоіды рацыянальныя фразоіды лагічныя фразоіды ветлівасці апелятыўныя фразоіды загаду імітатыўныя фразоіды

13 Выклічнікі – гэта асаблівы лексіка-граматычны клас моўных адзінак, у якіх эмацыянальна-экспрэсіўны кампанент выступае ў якасці дамінуючага. Выклічнікі – гэта асаблівы лексіка-граматычны клас моўных адзінак, у якіх эмацыянальна-экспрэсіўны кампанент выступае ў якасці дамінуючага. Клас выклічнікаў складаюць словы, словазлучэнні, устойлівыя спалучэнні, фразеалагізмы, ідыяматычныя выразы. Клас выклічнікаў складаюць словы, словазлучэнні, устойлівыя спалучэнні, фразеалагізмы, ідыяматычныя выразы. Выклічнікам уласціва так званая эмацыянальна-ацэначная энантыасемія, якая дазваляе спалучацца ў эмацыянальнай сферы чалавека адначасова самым розным пачуццям, нават процілеглым. Выклічнікам уласціва так званая эмацыянальна-ацэначная энантыасемія, якая дазваляе спалучацца ў эмацыянальнай сферы чалавека адначасова самым розным пачуццям, нават процілеглым. Высновы

14 Пераважна выклічнікі і выклічнікавыя выказванні ужываюцца ў звычайных моўных зносінах. Ім уласцівы субектыўнасць, спантаннасць, што дазваляе адносіць іх да стандартных стэрэатыпных структур, якія адзначаны нацыянальнай спецыфікай. Пераважна выклічнікі і выклічнікавыя выказванні ужываюцца ў звычайных моўных зносінах. Ім уласцівы субектыўнасць, спантаннасць, што дазваляе адносіць іх да стандартных стэрэатыпных структур, якія адзначаны нацыянальнай спецыфікай. Значэнне выклічніка раскрываецца ў кантэксце. Для канкрэтызацыі семантыкі выклічнікаў важнае значэнне мае інтанацыя (адценні ў тэмбры, адрозненні ў даўжыні і вышыні галосных гукаў і інш.). Значэнне выклічніка раскрываецца ў кантэксце. Для канкрэтызацыі семантыкі выклічнікаў важнае значэнне мае інтанацыя (адценні ў тэмбры, адрозненні ў даўжыні і вышыні галосных гукаў і інш.). Высновы

15 Высновы У абедзвюх мовах ёсць фразы, якія ўтвараюць сабой цэласныя ўтварэнні і ў маўленні ўзнаўляюцца без змяненняў. Гэта так званыя выклічнікавыя выказванні, асаблівы функцыянальна-граматычны клас моўных адзінак, статус якіх вызначаецца спецыфічнымі прагматыка- камунікацыйнымі і семантыка-граматычнымі ўласцівасцямі. Яны валодаюць адноснай камунікацыйнай самастойнасцю, характарызуюцца адзінствам граматычнай структуры, лексічным напаўненнем, пэўнай інтанацыяй. Некаторыя з іх маюць форму залежнага сказа, аднак у маўленні заўжды выступаюць як самастойныя выказванні. У абедзвюх мовах ёсць фразы, якія ўтвараюць сабой цэласныя ўтварэнні і ў маўленні ўзнаўляюцца без змяненняў. Гэта так званыя выклічнікавыя выказванні, асаблівы функцыянальна-граматычны клас моўных адзінак, статус якіх вызначаецца спецыфічнымі прагматыка- камунікацыйнымі і семантыка-граматычнымі ўласцівасцямі. Яны валодаюць адноснай камунікацыйнай самастойнасцю, характарызуюцца адзінствам граматычнай структуры, лексічным напаўненнем, пэўнай інтанацыяй. Некаторыя з іх маюць форму залежнага сказа, аднак у маўленні заўжды выступаюць як самастойныя выказванні.

16