С ЫРЫМ Д АТ Ұ ЛЫ К Ө ТЕРІЛІСІ

К Ө ТЕРІЛІС СЕБЕПТЕРІ ХVIII ғ. 30-ж. Кіші Ж ү з Ресейге қ осыл ғ аннан кейін бекіністер салына бастады ж. Орынбор салынды. Ор ө зені бойында Орск салынды. Орал қ аласынан Ө скеменге дейінгі 3,5 мы ң ша қ ырым қ ашы қ ты қ та ғ ы Жайы қ, Ертіс ө зендері жа ғ алауларында ірі ә скери бекіністер салынды. Олар ғ а орыс-казактар қ оныстандырылды.Патша ү кіметі қ аза қ тарды ішкі жа ққ а Жайы қ сыртына ө ткізбей о ғ ан тыйым салды. Кіші ж ү з ханы Н ұ ралыны ң да қ ысымы к ө п болды.Кіші Ж ү зРесейге Орынбор Ө скеменгеЖайы қ Ертісорысказактар

К Ө ТЕРІЛІС К ө теріліс басында Кіші ж ү зді ң Байба қ ты руынан шы ққ ан Сырым батыр ( ) т ұ рды ж. к ө ктемінде қ аза қ тарды ң Орал бекінісіне шабуылы басталды. А ғ амандар Тасболат пен Ерболат баста ғ ан қ аза қ жаса қ тары Гирьяль бекінісіне шабуыл жасады. Орынбор коменданты Ладыменский дала ғ а орынборлы қ казактардан құ рал ғ ан жазалау отрядтары мен ж ү збасы С.харитонов бас қ ар ғ ан баш құ рттарды ң 1500 адамды қ отрядын жіберді. Қ аза қ жаса қ тары харитонов бас қ ар ғ ан баш құ рттарды ң 1500 адамды қ отрядын жіберді. Қ аза қ жаса қ тары харитоновты ң отрядына қ арсылы қ к ө рсетті, біра қ олар же ң ілді.Кіші ж ү зді ңБайба қ ты руынан

1784 ж. мамырда Сырым оралды қ казактармен ұ рыс ж ү ргізді. Қ аза қ жаса қ тары Нижневральск желісі ауданында, Орск бекінісі ма ң ында ә рекет жасады. Қ араша айында Сырым жаса ғ ында 1000 адам болды ж. к ө ктемде қ аза даласына жазалаушылар келе жат қ анын естіген Сырым 2700 адам жаса қ жинады. О ғ ан 3,5 мы ң адамы бар Бара қ пен Тіленші ә скері қ осылады. Оларды шекеара бойына қ алдырып Сырым бес ж ү з жігітімен Сахарный бекінісіне шабуыл жасады. Біра қ Сырым бекіністі ала алмады ж. жазында та ғ ы да адамдар қ осылады. Осы т ұ ста Тама руыны ң старшыны Қ адыр, Садыр деген батырларды ң бастауымен Нарын құ мыны ң жІгіттері Сырымды қ олдап, орыс ә скерлеріне қ арсы к ү реседі.1785 жылы Орынбордан патша генералы Смирнов, Орал қ аласынан Жайы қ атамандары Колпаков пен Пономарев бастапан ә скер шо ғ ырлары шы ғ ып, Сырым жаса қ тарын құ ртпа қ шы, к ө терілісті баспа қ шы болады. Сырым жаса ғ ы олар ғ а партизанды қ со ғ ыс жасайды.казактарменБара қТіленшіТама руыны ңорыс

Ресейді ң саясаты Ресей ү кіметі жа ғ дайды ө зінше шешпекші болады. Б ұ л ханды қ т ә ртіпті жою шарасы болды. Сырым м ұ нымен келіседі ж. Ханды қ жойылып, Н ұ ралы хан Жайы қ бойында ғ ы орыс бекіністерін паналады. Сырым он екі ата Бай ұ лыны ң а ғ а старшыны болды. Оны ң билігі халы ққ а жа қ сы болды. Ұ за қ жылдар бойы с ү йеніш болып келген ханды қ билікті бекер жой ғ анын ү кімет т ү сінді. С ө йтіп, ханды қ билікті қ алпына келтіруге кірісті ж. Н ұ ралы ө лгеннен кейін осы о қ и ғ аны желеу етіп, інісі Ералыны хан етті. РесейН ұ ралы ханБай ұ лыны ң

Ералы халы қ ты ойламады. Жер тарылды. Та ғ ыда халы қ Сырым т өң ірегіне топтасты жылды ң наурызында жазалаушылардан са қ тау ү шін, табын, кердері руларын шы ғ ыс қ а М ұғ алжар тауларына ойысуды ұ сынды. Б ұ л саясат кейін ө зін а қ тады ж. Cырымны ң қ арулы к ү шінде мы ң нан астам жаса қ болды. Патша ү кіметі Сырым Б ұ хара, Хиуа ханды ғ ымен байланысады деп қ ауіптенді. Ө йткені Сырым олармен келісім жаса ғ ан болатын.табынкердеріруларынБ ұ хараХиуа Патша ү кіметі бір қ атар же ң ілдіктер жасау ғ а м ә жб ү р болды. Жайы қ ө зеніні ң о ң жа ғ ында мал жаю ғ а, Жайы қ пен Еділ арасында ғ ы Ү лкен ж ә не Кіші ө зендерді ң ( Қ ара ө зен, Сары ө зен) бойында ғ ы жайылымдарды пайдалану ғ а р ұқ сат етті. Одан халы қ жа ғ дайы жа қ сармады жж. ж ұ т халы қ ты қ ажытты.

1794 жылы Ералы хан ө ліп, 1795 ж. Есім хан болды. Ұ лт-азатты қ к ө теріліс қ айтадан ө ршіді. Сырым ғ а енді Ерсалы, Қ айсарлы деген батырлар қ осылды ж наурызда Есім хан ө лтірілді. К ө терілісшілерді жазалау ү шін 1797 ж. к ү зінде полковник Скворкин Сырымды қ удалауды ұ йымдастырды. Алайда Сырым жаса қ тары Ойыл ө зені бойына к ө шіп кетті. Жазалау с ә тсіз ая қ талды.Ералы хан Есім ханЕсім хан

Есім хан ө лгеннен кейін Кіші ж ү з с ұ лтандарыны ң бір б ө лігі Н ұ ралыны ң ұ лдарыны ң бірі - Қ аратайды хан етіп сайлауды қ алады. Сырым батыр да б ұ л м ә селеден сырт қ алмады. Ол халы қ ты ң пікірімен санасуды айтты. Хан сайлау т өң ірегіндегі тартыс Кіші ж ү з с ұ лтан, старшындарын екіге б ө лді. Орынбор генерал- губернаторы Игельстром хан сайлауын то қ татуды айтты. Ж ү зді бас қ аруды ханды қ ке ң еске беруді ұ сынды. Ке ң есті ң т ө ра ғ асы болып Айшуа қ та ғ айындалды. Ке ң ес м ү шелігіне 4 адам кірді. О ғ ан Сырым да, Н ұ ралы хан туыстары да енгізілмеді. Есім ханКіші ж ү зКіші ж ү з Хан ке ң есі жинал ғ ан кезде Н ұ ралы ғ а жа қ ын феодалдар оны ң баласы Қ аратайды хан деп жариялады. Б ұ л Н ұ ралы ғ а қ арсы топты ң Сырым ғ а жа қ ындасуын к ү шейтті. Патша ү кіметі 1797 ж. к ү зде ханды қ билікті қ алпына келтіруге тырысты. Осыдан кейін Сырым ғ а қ арсы қ у ғ ын к ү шейді. О ғ ан 800 адамммен Қ аратай с ұ лтан қ осылды. Сырым Хиуа жеріне ө тіп кетті ж. Ү ргеніште Н ұ ралы т ұқ ымдары ө лтірді.Хиуа Ү ргеніште