Саба қ ты ң та қ ырыбы: Т ө рт т ү лік П ә н аты: Биология, Информатика Сыныбы: 7 М ұғ алімні ң аты, тегі: Ныгыметжанова Г. Қ Ә зімжанова Н. Білім беретін мекемені ң мекен жайы: Ш Қ О, Абай ауданы, С.Бекбосынов атында ғ ы орта меткеп Телефон:

І. Үй тапсырмасы. 1.Топтың атын, ұранын, төс белгісін таныстыру. 2.Тақырыпты қорғау. 3. Жарнама. ІІ. Практикалық тур. 1. Ақпараттық сәт. 2. Ақпаратты пайдалана отырып, компьютерде диаграмма сызу. ІІІ. Қорытынды

1-топ. Жыл қ ы шаруашылы ғ ы ж ә не оны ң салалары. 2-топ. Т ү йе –т ө рт т ү лікті ң т ө ресі. 3-топ. Ірі қ ара шаруашылы ғ ы, оны ң негізгі ба ғ ыттары. 4-топ. Қ ой шаруашылы ғ ы.

Ұ раны: Асау желмен жарысқан, Арғымақпыз алысқан Сайыстардан қалмаймыз, Сәйгүліктей самғаймыз. Қамбар ата Қамбар ата

Ұ раны: Бойымызға сенеміз Біз бәрінде жеңеміз Жылға кірмей қалсақта Қалыспай-ақ келеміз.

Ұраны: Алға қойлар, алға бас, Біз топпыз ғой жаңылмас. Барымызды салайық, Бас жүлдені алайық.

Ұран: Малды бақсаң,сиыр бақ, Сүт кетпейді шарадан. Біз қалмаймыз сайыстан, Соғыңыздар алақан.

Жыл қ ы шаруашылы ғ ы, оны ң негізгі салалары. Жыл қ ы – с ү т қ оректілер класы та қ т ұ я қ тылар отрядыны ң ө кілі. Жыл қ ы т ұқ ымдасына Африкада кездесетін жолат, домбай құ лан, тарпан мен т ү зат жатады. Қ ол ғ а ү йретілген жыл қ ыны ң ар ғ ы тегі жабайы жыл қ ылар – тарпан мен т ү зат. Жабайы жыл қ ылар тарихы д ә уірлерде Еуразияны ң далалы, ш ө лейтті айма қ тарында ү йір- ү йірмен тіршілік еткен. Олар ретсіз аулау н ә тижесінде жойылып кеткен. Жыл қ ыны ң ал ғ аш қ ы қ ол ғ а ү йретілген Қ аза қ стан даласы деп саналады. Жыл қ ы қ аза қ хал қ ыны ң ерекше қ астерлеп, пір т ұ татын жануары. Жыл қ ыны ң пірі – Қ амбар ата. Д ү ние ж ү зінде жыл қ ыны ң 250-ден астам қ олт ұқ ымдары бар. Қ аза қ станны ң жыл қ ы ө сіретін асылт ұқ ымды шаруашылы қ тарында жыл қ ыны ң 20- ғ а жуы қ қ олт ұқ ымдары ө сіріледі. Жыл қ ы малын тек к ө лік ретінде ғ ана емес, оны ң д ә мді еті, шипалы қ ымызы ү шін де ө сіреді. Қ ымыз хал қ ымызды ң к ә делі сусыны. Қ ымызды ң 40 жуы қ т ү рі бар, уыз қ ымыз, бал қ ымыз, бесті қ ымыз, д ө нен қ ымыз т.б. Қ ымызды ң шипалы қ қ асиетіне шет елдерде к өң іл б ө ле баста ғ ан.

Т ү йе – т ө рт т ү лікті ң т ө ресі. Т ү йе с ү т қ оректілер класыны ң к ө нтабандылар отрядына жататын к ү йіс қ айыратын жануар. Т ү йеде м ү йізді т ұ я қ тар болмайды. Табаны жалпа қ ж ә не асты ңғ ы жа ғ ы с ү йелді, ж ұ мса қ к ө нмен қ аптал ғ ан. Т ү йені ң кеудесінде, тізесі мен тілерсегінде с ү йелді, сірілі, т ү ксіз ты қ ыр жері болады. Т ү йе ш ө ккен кезде с ү йелді жерлері, ысты қ құ мны ң ә серін сезбейді. Осы ғ ан байланысты т ү йе ысты қ құ мда шыдап, ш ө гіп жата береді. Т ү йені ң дене т ұ р қ ы ірі. Оны ң салма ғ ы 700 – 800 кг., мойыны йір ж ә не ұ зын. Құ р ғ а қ далалы, ш ө лейтті айма қ та тіршілік етуге бейімделген. Сонды қ тан халы қ т ү йені «ш ө л дала кемесі» деп атайды. Т ү йені ң ар ғ ы тегі – жабайы т ү йелер. Т ү йе б ұ дан 4-5 мы ң жыл б ұ рын қ ол ғ а ү йретілген. Айыр ө ркешті т ү йені ң ү йретілген жері – Орта Азия, сы ң ар ө ркешті т ү йені ң қ ол ғ а ү йретілген жері – Африка өң ірі. Т ү йені қ аза қ хал қ ы т ө рт т ү лікті ң т ө ресі деп есептеген. Т ү йені ң қ алма қ, қ аза қ, ма ңғ ол деген қ олт ұқ ымдары бар. Т ү йе Қ аза қ станны ң Ма ңғ ыстау, Атырау, Батыс Қ аза қ стан, А қ т ө бе, Қ ызылорда, Жамбыл, Алматы ж ә не Шы ғ ыс Қ аза қ станны ң кейбір аудандарында ө сіріледі. Т ү йе с ү тіні ң майлылы ғ ы сйыр с ү тінен ә лде қ айда жо ғ ары. Оны ң құ рамында адам а ғ засына қ ажетті витаминдер ө те к ө п. Ш ұ бат ө кпе, ас қ азан, ішек ауруларына, радиация ғ а қ арсы ә сері аны қ тал ғ ан. Шудасы – буын, құ я ң, б ү йрек аурыларына ем.

Қ ой шаруашылы ғ ы. Қ ой с ү т қ оректілерді ң ж ұ пт ұ я қ тылар отрядыны ң к ү йіс қ айыратындар тобына жатады. Қ ой б ұ дан мы ң жыл б ұ рын қ ол ғ а ү йретілген. Қ ойды ң ар ғ ы тегі – жабайы қ ой «муфлон» ж ә не ар қ ар. Қ ойды ң ал ғ аш қ ы қ ол ғ а ү йретілген жері – Жерорта те ң ізіні ң ма ң ы, Орта Азия, О ң т ү стік Африка. Қ ой шаруашылы ғ ы мал шаруашылы ғ ыны ң басты саласы. Қ ойдан т ұ рмыс қ а қ ажетті ж ү н, тері, елтірі, та ғ амды қ ө німдер с ү т, ет, май алынады. Қ ойды ң қ олт ұқ ымдары – еділбай, ба ғ аналы, қ ар қ аралы, биязы ж ү нді қ ой ар қ ар-меринос. Ә лемдік с ұ рыптау жетістіктеріні ң бірі – Қ аза қ станда шы ғ арыл ғ ан ар қ ар-меринос қ ойы. Авторлары: И. С. Бутарин., Ә. Есенжолов., А.Жандеркин. Ар қ ар-меринос қ ойы ө зімізді ң Шы ғ ыс Қ аза қ станда ө сіріледі.

Ірі қ ара шаруашылы ғ ы Ірі қ араны ң ар ғ ы тегі ертеде Еуразия құ рлы ғ ыны ң далалы, орманды өң ірінде тарал ғ ан жабайы тур. Ол б ұ дан 7-10 мы ң жыл б ұ рын Жерорта те ң ізі ма ң ында ғ ы елдерде қ ол ғ а ү йретілген. К ө п аула ғ анды қ тан жабайы турлар 17 ғ асырларды ң басында жойылып кеткен. Сиыр с ү т қ оректілер класыны ң ж ұ пт ұ я қ тылар отрядына жататын к ү дір т ұқ ымдастар ө кілі. Қ азіргі кезде д ү ние ж ү зінде сиырды ң 250-ге жуы қ т ү рі бар. Ірі қ ара қ олт ұқ ымдары негізінен екі ба ғ ытта ө сіріледі. Ірі қ ара қ олт ұқ ымдары: Қ аза қ ты ң а қ бас сиыры, Ә улиек ө л сиыры, Қ ырды ң қ ызыл сиыры, Алатау сиыры, Қ арала, Ә улиеата т.б.

Қазы, қарта, жал, жая, Сүрет, шұжық балдай, ә?! Қақтыратын таңдайды Бал қымызы қандайды!

Ма ң -ма ң бас қ ан, ма ң бас қ ан, Шудаларын ша ң бас қ ан, Ш ө л даланы ң кемесі Т ө рт т ү лікті ң т ө ресі Дертке дауа болатын Ш ұ баты бар киелі.

Мал өсірсең –қой өсір Өнімі оның көл көсір, Кисең киім, ішсең ас, Іздесең мұндай табылмас

Ыстық-ыстық сүт ішсең, Дәмі кетпес таңдайдан Бой жадырап кенеттен Буы шығар маңдайдан Малды бақсаң,сиыр бақ Сүт кетпейді шарадан.

А қ паратты қ с ә т. Ө лкеміздегі мал шаруашылы ғ ыны ң дамуы. Бізді ң ауыл Архат ауылы деп аталады. Жері ш ұ райлы,мал ө сіруге ө те қ олайлы ө лке.Сонды қ танда ата к ә сібіміз мал шаруашылы ғ ы жа қ сы дамы ғ ан. Ке ң ес д ә уірі кезінде мал басын к ө бейту,ет, с ү т ө ндіруден Ода қ к ө лемінде алды ңғ ы қ атардан к ө рініп, екі бірдей Социалистік Е ң бек Ері Ө. Қ асымжанов, Б.Ба ғ датовтар шы ққ ан ауыл.Ке ң ес ода ғ ы ыдыры ғ аннан кейінгі кезе ң де мал басы шаруа қ ожалы қ тарына біріктірілді. Қ азіргі к ү ні шаруа қ ожалы қ тары мал басын к ө бейтіп халы қ ты ет, с ү т,маймен қ амтамасыз етіп отыр. Ауыл экономикасын к ө теруде аянбай е ң бек етіп ж ү рген е ң бек адамдары қ аншама. Қ иынды ғ ына т ө зіп, е ң бегіні ң жемісін к ө ріп ж ү рген ата к ә сіп иелері де ескерусіз емесЕлбасымыз Н.Назарбаевты ң « Құ рмет грамотасымен» марапатталып,.е ң бектері еленіп ел құ рметіне б ө леніп ж ү рген е ң бек майталмандары С.Серікбаев,Ж.Молдаханов, М.Б ұқ панов сия қ ты а ғ аларымызды ма қ тан т ұ тамыз.Б ү гінгі к ү ні Архат ауылды қ округі бойынша т ө мендегідей мал басы бар.

Ірі қ ара Жыл қ ы Т ү йе Қ ой

СүтСүт Ет Ш ұ бат Қ ымыз