Ə tal ə t Qüvv ə Cazib ə

Isaak Nyuton Ingilis Riyaziyyatçı, Fizik İ.Nyuton 1642-ci ild ə İngilt ə r ə nin Linkolnşir qraflığında, kiçik k ə ndd ə anadan olmuşdur. Onun atası fermer idi v ə Nyuton anadan olmamış v ə fat etmişdir. M ə kt ə bd ə n sonra Nyuton Kembric universitetind ə riyaziyyatı öyr ə nmiş v ə 1665-ci ild ə elmi d ə r ə c ə almışdır. Sonradan taun x ə st ə liyi t ə hlük ə si üzünd ə n universitet bağlanmışdır. Nyuton 3 böyük k ə şf etmişdir 1) Defferensial hesablama 2) Ağ işığın t ə bi ə ti 3) Ümumdünya cazib ə qüvv ə si Qanunları: 1-ci qanun "düzx ə tli b ə rab ə r sür ə tli h ə r ə k ə t ed ə n cism ə k ə nardan heç bir t ə sir göst ə m ə dikd ə o öz sür ə tini saxlayır" 2-ci qanun F=ma, 3cu qanun F=-F "t ə sir ə ks t ə sir ə b ə rab ə rdir"

Birinci qanun ə tal ə t prinsipin ə aiddir. Bu yalnız ə tal ə tli sisteml ə rd ə mövcuddur v ə ilk d ə f ə olaraq 1638-ci ild ə Qalileo Qaliley t ə r ə find ə n t ə rtib edilmişdir: Ə g ə r cism ə heç bir qüvv ə t ə sir etmirs ə, ya sükut v ə ziyy ə tind ə qalır, ya da öz sür ə tini saxlayır. Nyutonun latın dilind ə yazdığı orijinal m ə tni: Lex prima: Corpus omne perseverare in statu suo quiescendi vel movendi uniformiter in directum, nisi quatenus illud a viribus impressis cogitur statum suum mutare'' Sür ə t yalnız verilmiş ş ə rtl ə r daxilind ə öz qiym ə tini v ə istiqam ə tini sabit saxlayır. H ə rk ə tin v ə ziyy ə tini d ə yişm ə k üçün k ə nardan qüvv ə t ə sir etm ə lidir. Çox hallarda bu yerin cazib ə qüvv ə sidir. Klassik mexanikada bu tarazlıq ş ə rtl ə rin ə uyğun g ə lir.

Nyutonun ikinci qanunu – h ə r ə k ə tin differensial qanunu maddi nöqt ə y ə qoyulan qüvv ə v ə onun t ə cili arasındakı ə ə laq ə ni göst ə rir. Bu qanuna ə sas ə n ə tal ə tli sistemd ə maddi nöqt ə nin aldığı t ə cil veril ə n qüvv ə il ə düz, onun kütl ə si il ə is ə t ə rs müt ə nasibdir. Nyutonun ikinci qanunu bel ə ifad ə olunur: a = F/m burada, cismin t ə cili, cism ə t ə sir ed ə n qüvv ə, m cismin kütl ə sidir.

Üçüncü prinsip qarşılıqlı t ə sir ə ə saslanır: Qüvv ə l ə r cür-cüt t ə sir edirl ə r. Ə g ə r Acismi başqa bir B cismin ə qüvv ə il ə t ə sir ed ə rs ə, onda A cismin ə d ə B cismi t ə r ə find ə n eyni qiym ə td ə, ancaq ə ks t ə r ə f ə yön ə lmiş qüvv ə t ə sir ed ə c ə k. Y ə ni, qüvv ə ə ks qüvv ə yaradır.

Ə g ə r daha ir ə lini gördüms ə, n ə h ə ngl ə rin çiyinl ə rind ə dayandığım üçün olmuşdur. Ulduzların h ə r ə k ə tl ə rini hesablaya bil ə r ə m ancaq insanların d ə lilikl ə rini deyil. Tanrı h ə r şeyi ölçüyl ə yaratmışdır. Ağırlıq, ə d ə d v ə uzunluq. Sağlam bir t ə xmin olmadan, heç bir böyük n ə tic ə ə ld ə edilm ə mişdir. Biz düşünc ə l ə rimiz deyilik, biz düşünc ə l ə rimizin düşünc ə siyik. M ə n, m ə nd ə n ə vv ə lkil ə rin çiyinl ə rin ə dırmaşdığım üçün onlardan bir az daha ir ə lisini gör ə bildim. Ə g ə r dig ə r insanlardan m ə nim üçün bir şeyl ə r etm ə l ə rini gözl ə s ə ydim heç bir şey ed ə bilm ə zdim. Eşq körpü qurmaqdır. İnsanlar körpü quracaqları yerd ə, divar hördükl ə ri üçün t ə k qalarlar. Dig ə r bütün d ə lill ə ri bir t ə r ə f ə buraxsaq baş barmaq bel ə m ə nim Tanrının varlığına inanmam üçün kifay ə tdir. İnsanlar ə d ə dl ə r kimidir, o insanın d ə y ə ri is ə o ə d ə din içind ə olduğu ə d ə d il ə ölçül ə r. Platon v ə Aristotel m ə nim dotlarımdır ancaq m ə nim ə n böyük yoldaşım düzgünlük. Nec ə y ə ni s ə hv ? M ə nmi? Dünyaya nec ə göründüyümü bilmir ə m ; amma m ə n özümü, h ə l ə k ə şf edilm ə miş gerç ə kl ə rl ə dolu bir okeanın sahilind ə oynayan, düz bir çaxıl daşı ya da göz ə l bir balıq qulağı tapdığında sevin ə n bir uşaq kimi görür ə m.

Nyuton ağac altında oturub istirah ə t el ə yir. Onun başına bir alma düşür. Z ə rb ə d ə n başının qaşıya- qaşıya o, alman yerd ə n qaldırır. Almanın içind ə n bir soxulcan çıxıb deyir: Ə la uçduq! Nyuton soxulcanı torpağa qoyaraq almanı onun üstünd ə qaldırıb sonra yer ə buraxır. İndi s ə n d ə Yerin cazib ə qüvv ə sinin bütün kefini öz üstünd ə hiss el ə !!!