1 Örgüt Teorileri ve Sağlık Hizmetleri Yönetimi Mehmet YORULMAZ 2010

2 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 1. Kişi başı ödeme, harcama hedefleri, veya önceden belirlenmiş bir nüfus grubuna yönelik genel bütçe Artan verimlilik ve etkililik ihtiyacı Hizmet sunum sisteminin yeniden dizaynı Stratejik birliklerin geliştirilmesi Network, sistem ve hekim gruplarının giderek yaygınlaşması

3 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 2. Performans sorumluluğunun artması Hastalık gelişimi ve iyileştirme yöntemlerine ilişkin klinik veri ve finansal verileri birleştiren bilgi sistemleri Klinik uygulama rehberlerinin etkili bir şekilde uygulanması Bütün fonksiyon ve süreçlerde sürekli iyileştirme kabiliyeti

4 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 3. Biyolojik ve klinik bilimlerdeki teknolojik ilerlemeler Bakım sürekliliğinin genişlemesi, yeni tedavi yöntemlerini uygulayan yeni tedavi merkezlerine olan ihtiyaç Örgüt sınırlarını taşan bakımları yönetme kapasitesinin artması Yeni ortaya çıkan etik uyumsuzluklarına karşı koyma ihtiyacı

5 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 4. Nüfusun yaşlanması yaş grubunda olanlara yönelik temel sağlık hizmetleri, iyilik ve sağlığın yükseltilmesi eylemlerine yönelik artan talep 75 yaş ve üstünde olanlara yönelik kronik hataların tedavisine artan talep Yaşam süresinin uzamasıyla ilgili olarak ortaya çıkan etik sorunların çözümüne yönelik çabalar

6 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 5. Her geçen gün artan etnik veya kültürel nüfus farklılaşması Hasta beklentilerinin anlaşılması ve giderilmesinde zorlukların artması Sağlık hizmeti sunucuları arasında artan farklılaşmayla birlikte ortaya çıkan sorunların etkili bir şekilde yönetilmesine yönelik çabalar

7 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 6. Sağlık hizmeti personelinin arzı ve eğitiminde yaşanan değişiklikler Hastalıktan koruna, sağlığın yükseltilmesi ve kronik hastalıkların tedavisine yönelik toplum ihtiyaçlarının karşılanmasında daha yaratıcı ve yenilikçi yaklaşım bulma çabaları FTR, eczacı ve hemşirelik gibi mesleklerde yaşanan personel azlığı nedeniyle ortaya çıkan sorunları ortadan kaldırmaya yönelik çabalar Farklı sağlık hizmeti sunum merkezlerinde çalışan farklı sağlık hizmeti sunucuları arasından etkili ekipleri geliştirme ihtiyacı

8 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 7. AIDS, uyuşturucu, suç ve yeni bazı gelişmeler gibi sosyal hastalıklar Tahmin edilmesi oldukça zor olan yeni talepleri karşılamaya olan ihtiyaç Her geçen gür artan sosyal destek sistemleri ve kronik hastalıklar tedavisi ihtiyacı

9 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 8. Bilgi teknolojisi Sağlık hizmeti sunucularının yeni bilgi teknolojileri konusunda eğitilmesi Farklı sağlık hizmeti sunum merkezlerinin koordine edilmesi kabiliyetinin arttırılması Yeni bilgi teknolojileri ile birlikte ortaya çıkan mahremiyet sorunları ile mücadele etme

10 Sağlık Hizmeti Sunum Sistemini Etkileyen Dokuz Unsur ve Bunlara Karşı Yönetimin Rekasiyonu Dış UnsurYönetime Yansıması 9. Globalleşen ve genişleyen bir dünya ekonomisi Uluslar ve kültürler arası yapılan hasta sevklerinin yönetilmesi Sağlık hizmet sunucuları arasında rekabetin ve verimliliğin artırılması Özellikle yeni teknoloji ve biyoteknoloji alanlarında faaliyet gösteren global stratejik ortaklarla birlikte çalışabilme ihtiyacı

11 Sağlık Hizmetinin Dönüşümü Eski Hakim DüşünceYeni Hakim Düşünce Akut hasta tedavisine önem verme Bakımın sürekliliğine önem verme Hastalık tedavisine önem verme İyilik halinin devamına ve geliştirilmesine önem verme Bireysel hastalara karşı sorumluluk Nüfus gruplarının sağlığı sorumluluğu Somut fiziksel değerlere önem verme Somut olmayan bilgiye ve ilişkilere dayalı değerlere önem verme Temelde bütün hizmet sunucuları aynıdır Hizmet sunucuların kabiliyeti ve kattıkları değerler farklıdır

12 Sağlık hizmetinin dönüşümü Eski Hakim DüşünceYeni Hakim Düşünce Hasta kabuller alanında pazar payının artırılması ile başarıya ulaşılabilir Hayatları kurtarılan veya iyilik halleri devam ettirilen insanların sayısının artırılması ile başarıya ulaşılabilir Hedef yatakları doldurmaktır Hedef hastaları en uygun bakım merkezinde tedavi etmektir Hastaneler, hekimler, ve sağlık sigortaları ayrıdır Dikey olarak entegre edilmiş bir bakım sistemi kurulmalıdır Yöneticiler bir örgütü yönetir Yöneticiler örgütsel sınırları aşan alanlardaki hizmetleri yürütür Yöneticiler hizmetleri koordine eder Yöneticiler aktif olarak kalite ve sürekli iyileşmeyi sağlar

13 Gerekliliği Artan Yeni Değer ve Yöntemler Somut olmayan bilgi ve ilişkilere dayalı değerlere önem verme, Belirli bir nüfusun sağlığından sorumlu olma. Bu nüfus-odaklı veya payda-odaklı yönetim olarak adlandırılabilir, Örgüt sınırlarının ötesinde yönetim, Kalite ve sürekli iyileşmeyi aktif olarak yönetme.

14 Sağlık sektöründe yer alan örgütlerin eş merkezli ekolojisi

15 Sağlık Kurumlarının En Önemli Ayırt Edici Özellikleri Çıktıyı tanımlamak ve ölçmek oldukça zordur. Yapılan işler oldukça değişken ve karmaşıktır. Yapılan işlerin çoğu acil nitelikte olup, geri çevrilemezler. Yapılan işlerde uzmanlaşma seviyesi çok yüksektir Sağlık kurumlarında çalışanlar yüksek derecede meslekleşmişlerdir ve temel sorumluluk kurumdan ziyade işleri yapan meslek mensuplarına aittir.

16 Peki Bu Özellikler Sadece Sağlık Kurumları İçin mi Geçerlidir? Üniversiteler Polis ve itfaiye Hava trafik kontrolörleri Büyük ölçekli hukuk firmaları

17 Eğer Öyle İse Yönetici Ne Yapacak? Çıkarılacak önemli bir sonuç vardır: Sağlık kurumlarının diğer kurumlardan önemli ölçüde farklı olduğunu düşünmek zararlıdır, çünkü sağlık hizmeti yöneticileri yaptıkları işin diğer yöneticilerin yaptıklarından farklı ve daha zor olduğuna inanırlarsa performansı iyileştirmek için yapılabilecek çok az şey kalmaktadır Öte yandan sağlık kurumları eşi nadir bulunur kurumlar olmasalar bile yukarıda sıralanan özelliklerin çoğunu aynı anda bünyelerinde bulundurduklarından dolayı alışılmamış bir niteliğe sahiptirler.

18 Sağlık Kurumlarının Temel Unsurları Örgütsel başarı için dış çevre iyi anlaşılmalıdır Örgüt üzerinde önemli etkileri olan politik, ekonomik, sosyal ve düzenleyici kuvvetler olarak tanımlanmaktadır. Karmaşıklık derecesi, değişim ve rekabetten kolaylıkla etkilenebilir olması açısından farklılıklar gösterebilmektedir. Dış çevrenin bu temel özelliklerine bağlı olarak başarılı olabilmek isteyen örgütler farklı bir strateji, yapı ve sürece sahip olma yoluna gitmektedirler. 1. Dış Çevre

19 Sağlık Kurumlarının Temel Unsurları Kurumlar tanımladıkları misyon ile kurumun sunduğu hizmetleri kullanmak isteyenlerin (hastalar, düzenleyici kurumlar, ve sigorta şirketleri gibi) beklentilerini ne ölçüde karşılayacaklarını ortaya koyduklarından dolayı bir nevi dış çevresi ile iletişim kurarlar. İç çevre açısından, misyon ve hedefler bir motivasyon ve yönlendirme kaynağı olarak önemli bir rol de oynamaktadırlar. Kurumların misyonları ve hedefleri sahip oldukları teknoloji ve insan kaynakları ile çok yakından ilişkilidir 2. Misyon ve Hedefler

20 Sağlık Kurumlarının Temel Unsurları Kurumların misyon ve hedeflerine ulaşmayı mümkün hale getiren planlar olup; kurumun rakiplerine karşı rekabet avantajı sağlayacak şekilde konumunu belirlemesiyle ilgilidir Değişimin oldukça hızlı olduğu ve değişken bir çevrede, müşterilerin beklentilerine daha yakın olabilmek için değişimi öngören, esnek ve gelişime açık stratejiler belirlenmelidir. Sağlık kurumlarının belirlediği stratejilerde hakim olan temelde iki durum vardır: (1) düşük maliyetli hizmet sunucusu olma, ve (2) yüksek kalitede hizmet sunumunda farklılaşma. İzledikleri stratejilere göre kurumlar; Öncü Analizci Savunmacı Tepki verenler olarak nitelendirilebilirler 3. Stratejiler Şu anda neredeyiz ? Oraya nasıl varacağız? Nereye varmak istiyoruz?

21 Sağlık Kurumlarının Temel Unsurları Kurumların en önemli rekabet unsuru sundukları mal ve hizmetlerdir. Mal ve hizmetleri kullanarak izlenecek olan başarılı rekabet stratejileri ve uzmanlık bilgisi farklılaşmayı ortaya çıkarır. Firmanın sunduğu ürün veya hizmeti farklılaştırarak, tüm sektörde benzersiz olarak kabul edilen bir şey icat etmek.Uygulanan stratejiye Farklılaştırma stratejisi denir. Farklılaştırmayı başarmak, bazen yüksek bir pazar payı kazanmaya engel olabilir. 4. Farklılaşma

22 Sağlık Kurumlarının Temel Unsurları Kurum bünyesinde yürütülen uzmanlaşmış fonksiyonlar ve süreçlerin koordinasyonudur Kurum içinde bütünleştirme yıllardan beri önemli ölçüde çalışılmış olmasına rağmen sağlık kurumları örgüt sınırları dışında gerçekleşen aktivitelerini de bütünleştirmeye ihtiyaç duymaktadırlar Kurum içinde bütünleşmeye yönelik yönetsel eylemler; iş grubu dizaynı, iletişim, koordinasyon ve genel olarak örgüt dizaynını içermektedir. Diğer kurumlarla olan ilişkileri bütünleştirmeye yönelik yönetsel çabalar ise stratejik birlikler oluşturma, değişim ve yenilik konularını içermektedir 5. Bütünleştirme

23 Sağlık Kurumlarının Temel Unsurları Kararların hızlı bir şekilde nasıl alındığı, Alınan bu kararların hızlı bir şekilde uygulamaya nasıl konulduğu, Kurumların değişimlere uyum kabiliyeti ve kurumların dış çevrenin beklentilerine karşı sorumluluklarını nasıl yerine getirdiği konularında önemli bir yere sahiptir. 6. Merkezileşme

24 Sağlık Kurumlarının Temel Unsurları Sağlık hizmetlerinde değişim diğer sektörlerde ve daha önceki yıllarda olduğundan daha fazladır ve sağlık hizmetleri sistemi değişen bu çevreye ayak uydurmak zorundadır. Özellikle sunum tarafında sağlık kurumlarının büyük bir bölümünde birbirlerine karşı bağlılık son derece azdır (loosely-coupled). Kurumlar arası ilişki sayısı her geçen gün arttığı için yalnız başına tek bir kurumun yarattığı dalga etkisi çok önemli bir boyuta ulaşmaktadır. 7. Değişim ve Yaratıcılık

25 Bir Sistem Olarak Sağlık Kurumları 1. Üretim

26 Bir Sistem Olarak Sağlık Kurumları 2. Sınır tarama

27 Bir Sistem Olarak Sağlık Kurumları 3. Varlığını Sürdürme

28 Bir Sistem Olarak Sağlık Kurumları 4. Uyum

29 Bir Sistem Olarak Sağlık Kurumları 5. Yönetim

30 Bir Sistem Olarak Sağlık Kurumları 6. Yönlendirme

31 Yönetsel Aktivite Alanları

32 Sağlık Hizmeti Kurumları Konusunda Temel Görüşler Örgüte, yönetsel eylemler için açık bir şekilde belirlenmiş spesifik işlemler yön verir, Yapılacak olan işler örgüt üyeleri arasında dağıtılmıştır, Çalışanlar, bir hiyerarşi düzeni içinde örgütlenmişlerdir, Çalışanlar teknik yeterliliklerine göre işe alınırlar, Yöneticiler ve çalışanlar işlerini yaparlarken duygusallıktan uzak hareket ederler. 1. Bürokrasi

33 Sağlık Hizmeti Kurumları Konusunda Temel Görüşler Denetim alanı, emir-komuta birliği, uygun yetki devri, bölümleşme ve verimliliği gerçekleştirecek olarak iş yöntemleri üzerinde daha fazla durmaktadır. Bu yaklaşım üç önemli unsuru içerir: İşlerin programlanması, Uygun işe uygun adamın seçilmesi, İşin nasıl yapılacağı konusunda çalışanların eğitilmesi. 2. Bilimsel Yönetim Okulu

34 Sağlık Hizmeti Kurumları Konusunda Temel Görüşler Bu yaklaşımın üzerinde durduğu temel unsur bireydir. Birey ihtiyaçlarını tatmin etmek, örgüt hedeflerine ulaşmada sadece bir araç olmayıp başlı başına kendisi bir amaçtır. Kurum içinde çalışan bireylerin kendilerini gerçekleştirmelerine imkan sağlayacak şekilde kararlara katılması gerektiğini vurgulamaktadır. 3. İnsan İlişkileri Okulu

35 Sağlık Hizmeti Kurumları Konusunda Temel Görüşler Eğer örgüt; göreceli olarak basit, durağan, işler ve teknoloji rutin ve profesyonel olmayan çalışanların sayısının daha fazla olduğu bir çevrede faaliyet gösteriyorsa bürokratik ve mekanik bit örgütlenme yapısı daha uygun olacaktır. Ancak örgüt; kompleks, değişken, iş ve teknolojinin rutin olmadığı ve yüksek seviyede uzmanlaşmış meslek mensuplarının çalıştığı bir çevrede faaliyet gösteriyorsa bu durumda daha az bürokratik olan ve organik olarak nitelenen örgütlenme biçimi daha uygun olacaktır. 4. Durumsallık Teorisi

36 Sağlık Hizmeti Kurumları Konusunda Temel Görüşler Örgütün varlığı için gerekli temel kaynaklara ulaşma kabiliyeti olan örgüt içindeki birimler diğer birimlere göre daha güçlü ve etkili olacaklardır. Örgütler kendi özerkliklerini belirli bir dereceye kadar koruma ve çevresinden bağımsız olma yolunu tercih etseler bile kaynakları toplama ve işlem masraflarını daha aşağılara çekme adına diğer örgütlerle belirli bir koalisyonun veya networkun içinde olmak zorunda kalabilirler. Örgütün çevresini etkileme kabiliyetinin olduğunu ileri sürmektedir. 5. Kaynak Bağımlılığı Teorisi

37 Sağlık Hizmeti Kurumları Konusunda Temel Görüşler Stratejik yönetim yaklaşımı, hedeflerine ulaşmak ve varlığını devam ettirmek isteyen bir örgütün, diğer örgütleri de göz önüne alarak çevresinde hangi tür pozisyonu alacağı ile ilgilidir. Bu yaklaşım çevre şartlarını, örgütsel yeterlilik ve kabiliyetlerini ve rekabet koşullarını bir arada düşünmeyi zorunlu kılar. Bu yaklaşım örgütsel performansa özel bir önem vermektedir. Örgüt yöneticileri ve çalışanları öyle bir strateji izlemeliler ki bu strateji mutlaka örgütsel performansın artışıyla sonuçlanmalıdır. 6. Stratejik Yönetim Yaklaşımı

38 Sağlık Hizmeti Kurumları Konusunda Temel Görüşler Hangi örgütlerin yaşayacağına veya yaşamayacağına çevre karar verir Belirli bir çevrede rol alan bireysel örgütler üzerinde değil örgütler nüfusu üzerinde odaklaşır. Bir örgütün başarılı olup olmayacağı, o örgütün diğer rakipleri ile olan ilişkilerine bağlıdır ve içinde faaliyet gösterdiği çevrenin diğer ilgili bütün örgütleri hangi yönde değişime zorladığı ile ilgilidir. Nüfus ekolojisi yaklaşımı üç önemli ilkeye bağlıdır: (1) değişim (2) seçim (3) tutunma. 7. Nüfus Ekolojisi Yaklaşımı

39 Sağlık Hizmeti Kurumları Konusunda Temel Görüşler Örgütlerin hukukiliğini ispatlamak ve destek görmek için uymak zorunda olduğu bir takım normların, kuralların ve beklentilerin olduğu bir çevrede faaliyetlerini yerine getirir. Teknik çevre örgütlerin verimli ve etkili performans göstermelerine imkan tanırken kurumsal çevreler örgütün yapısı ve süreçleriyle birlikte dış çevreye uyumlu olmaları gerektiğini söylerler. Dış çevrenin kuralları, inanışları ve normları karşımıza rasyonel söylemler (rational myths) olarak çıkmaktadırlar. Bu söylemler profesyonel standartlara, yasalara, düzenlemelere ve akreditasyon ilkelerine uymamız gerektiğini söyledikleri zaman rasyonel olurlar, ancak bunların doğrulukları her zaman deneysel olarak kanıtlanamaz. Yine de çoğu zaman bunlar doğru olarak kabul edilirler Bu söylemlerle uyumlu çalışan bir örgüt hukuki olarak kabul edilir ve dış çevrenin desteğini alır. Bu şekilde çevrenin desteğini almaya çalışan kurumlar zamanla birbirine benzer hale gelirler. 8. Kurumsal Teori