Саба қ ты ң ма қ саты: Биология п ә ніне деген қ ызы ғ ушылы ғ ын арттыра отырып,генетика тарауын т ү сіндіру Логикалы қ ойлау қ абілеттерін жетілдіріп, ө з беттерінше ж ұ мыс істей алу ғ а да ғ дыландыру. Д ә лдікке, ұқ ыптылы ққ а, ұ жым намысын жо ғ ары қ ою ғ а, е ң бекке баулу ғ а жауапкершілікке ж ә не ма қ сатына жете білуге т ә рбиелеу

Г Е Н Е Т И К А Тұқымқуалаушылық Өзгергіштік Ұ рпа қ тар арасында ғ ы материалды қ ж ә не функционалды қ саба қ тасты қ ты қ амтамасыз ететін тірі организмдерге т ә н қ асиет. Организм мен сырт қ ы ортаны ң қ арым- қ атынасын к ө рсететін к ү рделі процесс; тірі организмдерді ң ө сіп- дамуы барысында ө зін қ орша ғ ан орта ә серіне байланысты жа ң а белгі- қ асиеттер т ү зуі немесе ө зінде б ұ рыннан бар белгі- қ асиеттерін жо ғ алтуы.

Бірінші ұрпақтың біркелкі болуы. Мендельдің бірінші заңы. Ата-аналары бір-бірінен бір жұп белгі бойынша ажыратылатын дарақтарды будандастыруды моногибридті деп атайды. Мендель өз тәжірибелерінің бірінде асбұршақтың тұқымдары сары және жасыл түсті екі сортын алып будандастырған. Сонда бірінші ұрпақтан алынған будандардың барлығы сары тұқымды болып, жасыл түс көрінбеген 7Дәл осындай нәтиже, асбұршақтың қызыл гүлді және ақ гүлді формаларын алып будандастырғанда да көрініс берді. Яғни, қызыл гүлді және ақ гүлді асбұршақты будандастырғанда бірінші будандық ұрпақтың барлығы қызыл гүлді болып, ақ түс байқалмады. Осы зерттеулердің нәтижесінде Мендельдің бірінші заңы бірінші будандық ұрпақтың белгілерінің біркелкі болу заңы қалыптасты. Мұны бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік заңы немесе толық доминанттылық заңы деп те атайды.

Моногибридті будандастыру. Тұқым қуалаушылықты зерттегенде Мендель ең қарапайым моногибридті будандастырудан бастап, әрі қарай біртіндеп күрделендіре түскен. Мендельдің ұсынысы бойынша гендер латын әріптерімен белгіленеді. Бір аллельді жұптың гендерін бірдей әріппен, яғни доминантты (басым) генді үлкен әріппен, рецессивті (басылыңқы) генді кіші әріппен белгілеу ұсынылған. Олай болса доминантты қасиет көрсететін асбұршақтың гүлінің қызыл түсі мен тұқымының сары түсін А, рецессивті гүлдің ақ түсі мен тұқымының жасыл түсін а деп, тұқымының доминантты тегіс пішінін В, рецессивті кедір- бұдырлы пішінін b деп белгілейді. Ата-аналық формалар Р әріпімен белгіленеді (латынша parents ата-ана). Аналықты белгісімен, аталықты белгісімен, будандастыруды Х, ұрпақтарын Ғ әрпімен (латынша Fіlіus ұрпақ), гаметаларды Г, ал бірінші, екінші және үшінші ұрпақтарын Ғ1, Ғ2, Ғ3 және т.б. деп белгілейді.

Гибридологиялық әдіс. Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтарын зерттеудің ғылыми негізін Грегор Мендель қалады. Ол өз тәжірибелеріне қолайлы объект ретінде асбұршақты (Pіsum satіvum) алды. Себебі, басқа өсімдіктермен салыстырғанда асбұршақтың мынадай айрықша қасиеттері бар: 1) бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен айқын ажыратылатын көптеген сорттары бар; 2) өсіруге қолайлы; 3) гүліндегі жыныс мүшелері күлтежапырақшаларымен толық қалқаланып тұратындықтан, өсімдік өздігінен тозаңданады. Сондықтан, әр сорт өзінше таза дамып жетілетіндіктен, белгілері ұрпақтан-ұрпаққа өзгеріссіз беріледі; 4) бұл өсімдіктің сорттарын қолдан тозаңдандыру арқылы өсімтал будандар алуға болады.

Томас Хант Морган Грегор Иоганн Мендель ( )

Генетикаға үлесін қосқан ғалымдар Хуго Де Фриз Чермак Зейзенегг К. Корренс Грегор Иоганн Мендель Томас Хант Морган Ф.Крик

Т ұқ ым қ уалайтын аурулар Моноген- дік Хромосо- малы қ Мульти- фактор- лы қ

ас қ азанас қ азан ж ә не ішекті ң ойы қ жарасы Атерос клерозклероз; Гипер- тония қ ант диабеті подагра

1.Генетика ғылымы нені зерттейді? Пысықтау 2.Тұқымқуалаушылық дегеніміз не? 3.Мендельдің 1-ші заңы 4.Мендельдің 2-ші заңы

Мақал – мәтел 1.Тектіден текті туар Тері ң ді ө згерте алса ң да Ая ғ ын к ө ріп, асын іш Жеті атасын білген ер Жеті атасын білмеген Ж ұ рты ң ды ауыстыра алса ң да Салты ң ды ауыстыра алса ң да Алып анадан туады Ауруды ң емін іздегенше, Жа қ сы перзент с ү йеніш О қ усыз білім жо қ Мектеп кеме.....

Ма қ ал - м ә телдер... 1.Тектіден текті туар (сараланып.) Тері ң ді ө згерте алса ң да (тегі ң ді ө згерте алмайсы ң.) Ая ғ ын к ө ріп, асын іш ( Анасын к ө ріп, қ ызын ал) Жеті атасын білген ер ( Жеті ж ұ ртты ң қ амын жер) Жеті атасын білмеген ( құ ла ғ ы мен жа ғ ын жер) 5.Ж ұ рты ң ды ауыстыра алса ң да ( ұ лты ң ды ауыстыра алмайсы ң ) Салты ң ды ауыстыра алса ң да (хал қ ы ң ды ауыстыра алмайсы ң ) 6.Алып анадан туады (ар ғ ыма қ биеден туады) 7.Ауруды ң емін іздегенше, (ауырмауды ң жолын ізде) 8.Жа қ сы перзент с ү йеніш (жаман перзент к ү йініш) 9.О қ усыз білім жо қ (білімсіз к ү ні ң жо қ ) 10.Мектеп кеме..... (Білім те ң із)