«Қостанай қаласы әкімдігінің білім бөлімінің М.Хәкімжанова атындағы 20 орта мектебі» ММ Дайындаған: Мизам Құсни 4 б сынып оқушысы Жетекшісі: Рахметова Клара Мырзабайқызы

Ғылыми жұмыстың тақырыбы: Қазақы ұзындық өлшемдері Мақсаты:Байырғы өлшемдердің математикадан алатын орнын анықтау. Міндеттері: Қазақы өлшемдерді күнделікті өмірде қолданылуы жайлы Тақырыпқа сәйкес өлшемдерді іріктеу және оларды қарастыру.

Жоспар: І. Кіріспе Қазақы өлшемдер жайлы түсінік. ІІ. Зерттеу бөлімі - Қазақы өлшемдерді қазіргі матеметикалық өлшемдермен салыстыру - Күнделікті тұрмыста қолданылатын қазақы өлшемдер - ІІІ. Қорытынды.

Қазақы өлшемдер туралы түсінік Байырғы қазақ өлшемдері – қазақ халқының тұрмыс- салт ерекшеліктеріне, кәсіптік қажеттілігіне байланысты қалыптасқан өлшем бірліктері. Халық өлшемдері – ұлт мәдениеті мен этнографиясының қызықты салаларының бірі болып саналады. «Халық айтса қалып айтпайды» дегендей халық өлшемі анық өлшем десек қателеспейміз. Өйткені оны ата- бабаларымыз бірнеше ғасырлар бойы қолданып және сол арқылы өлшем негіздері жасаған. Біздің ата- бабаларымыз өлшем бірлігі болмаған кезде адамның дене мүшелерін пайдаланған. Сіздерді қазақша өлшем бірлігімен таныстырайын.

Бес саусақты үлкендер қалай атайды?

Елі- саусақтың көлденең қалыңдығы Менің саусағымның көлденең қалың дығы 1,4 см Әкемнің саусағының көлденең қалыңдығы 2,2 см

Сүйем-бармақ пен сұқ саусақ аралығындағы өлшем Менің сүйемімнің өлшемі 12 см Әкемнің сүйемінің өлшемі 18 см

Сынық сүйем- сұқ саусақтың буыны бүгіліп барып белгіленетін өлшем, бір сүйемнің төрттен үш бөлігі Әкемнің сынық сүйем өлшемі 14 см Менің сынық сүйем өлшемім 10 см

Қарыс сүйем- бас бармақ пен ортан саусақтың аралық мөлшері Менің қарыс сүйем өлшемім 14,5 см Ә кемні ң қ арыс с ү йем ө лшемі 20 см

Қарыс-бас бармақ пен шынашақтың аралық мөлшері Менің қарыс мөлшерім 15,5 см Әкемнің қарыс мөлшері 22 см

Тұтам- бас саусақпен тұтқандағы көлемге шамалас, 4 еліге тең ұзындық өлшемі Мені ң т ұ там м ө лшерім 7 см Ә кемні ң т ұ там м ө лшері 10 см

Білем-ортан саусақтың ұшы мен қолдың бірінші буыныының арасындағы арақашықтық Мені ң білем м ө лшерім 14 см Ә кемні ң білем м ө лшері 10 см

Шынта қ - қ олды ң басы мен шынта қ ты ң арасында ғ ы қ ашы қ ты қ Мені ң шынта қ ө лшемім 34,7 см Ә кемні ң шынта қ ө лшемім 47 см

Қолтық-қолдың ұшы мен қолтық аралығы Мені ң қ олымны ң ұ шы мен қ олты қ арасында ғ ы м ө лшері 54 см Ә кемні ң қ олты қ ұ зынды ғ ы 70 см

Құ лаш- иы қ де ң гейінде кере созыл ғ ан екі қ ол ұ шыны ң арасы Мені ң құ лаш аралы ғ ым 132 см Ә кемні ң құ лаш аралы ғ ым 178 см

Табан-ая қ ты ң ө кшесі мен екінші сауса ғ ыны ң арасы Ә кемні ң табан ө лшемі 27 см Мені ң табам ө лшемі 20 см

Адым- ж ү ру кезіндегі екі ая қ ты ң аралы қ ұ зынды ғ ы ( қ адам) Мені ң адымым 47 см Ә кемні ң адым ара қ ашы қ ты ғ ы 69 см

Аттам-екі ая қ ты ң соз ғ анда ғ ы ұ зынды қ Мені ң аттамым арасы 81 см Ә кемні ң аттамы арасы 97 см

Күнделікті тұрмыста қолданылатын қазақы өлшемдер Қазының майын ертеректен елімен өлшеген

Ертеде және де қазіргі кезде де матаны иық пен қолдың саусағы аралығымен өлшеген (метр)

Қорытынды: Б ұ рын қ азіргідей ұ зынды қ ты ө лшейтін дайын метрлік, метр ө лшеуіш құ ралдары к ө п болма ғ ан, болса да к ө п адамдар т ү сіне білмеген. Сонды қ тан к ө з, қ ол, сауса қ м ө лшерімен заттарды д ә л ө лшеп отыр ғ ан. Қ аза қ хал қ ына орта қ ө лшеуіштерге халы қ сенген ж ә не т ү сінген. Ертеде к ө шпелі қ аза қ хал қ ыны ң т ұ рмысында сыз ғ ыш, метрлік, таразы болма ғ ан. Міне, сонды қ тан олар ө лшем бірлік ретінде сауса қ тарды пайдалан ғ ан. Пісіп т ұ р ғ ан с ү тті м ұ здай жерге қ ойса, қ айма қ бетіне жиналады, ү лкендер оны бір елі қ айма қ жиналды дейді. Ал, математикада ғ ы ұ зынды қ ө лшемі бойывша айтса қ 1 см қ айма қ жиналды деп айтар едік. Кішкентай аласа бойлы адамды бір қ арыс деп тілге тиек етеді. Сонымен қ орыта келгенде қ ол, сауса қ ты ң адам ү шін ат қ аратын қ ызметі осылай ө те к ө п.