Қ абылда ғ ан : Сарбасова М Орында ғ ан: Мырзабай Е Ертаева М Шота Ф Т ұ р ғ анбекова Г Есетова Ұ

Жоспары: Эндокриндік ж ү йе Құ рылысы. Дамуы. Жасты қ ерекшелігі.

1. АЛДЫН Ғ Ы Б Ө ЛІГІ: Құ рамында супраоптикалы қ ж ә не паравентрикулярлы ядролар орналасады. Супраоптикалы қ ядролары ірі пептидхоленергиялы қ нейрондардан т ү зіледі.Цитоплазмасында секреторлы т ү йіршіктер мен хроматофильді Ниссль субстанциясы болады.

2.ОРТА ҢҒ Ы Б Ө ЛІГІ (медиобазальды): Ара қ уатты ж ә не вентромедиальды ядролары бар.Б ұ дан аденогипофизді ң қ ызметін реттейтін –рилизинг гормоны. Б ұ лар олигопептидтер 2топ қ а : Либириндер –аденогипофизді ң гормональды қ ызметін ү детеді. Статиндер- қ ызметін тежейді.

АРТ Қ Ы Б Ө ЛІГІ: Құ рамында маммилярлы денешік пен перифоникальды ядросы бар. Б ұ л б ө лік эндокриндік ж ү йеге қ атысы жо қ,біра қ глюкозаны ң м ө лшерін ж ә не мінез- құ лы қ реакциясын реттеуге қ атысады.

ГИПОФИЗ Қ ызметі: -Аденогипофизге т ә уелді эндокринді бездерді ң қ ызметін реттейді; -Гипоталамусты ң нейрогормондары вазопрессин мен окситоцинны ң қ орын жинайды; -Пигмент пен майды ң алмасуын реттейді; Ө су гормонын ж ә не нейропептидтерді синтездейді.

Құ рылысы: Аденогопофизде алды ңғ ы,аралы қ ж ә не туберальды б ө ліктерге б ө лінеді. Алды ңғ ы б ө лігі –тор т ү рінде орналас қ ан ты ғ ыз эпителий жасушаларыны ң тізбектерінен т ұ рады. Жасуша тізбектері борпылда қ талшы қ ты д ә некер тіні мен синусоидты ж ү йесі толтырып жатады.

Цитоплазмасында ғ ы секреторлы т ү йіршіктері бояуды жа қ сы сі ң іретін хромофильді эндокриноциттері, ал секреторлы т ү йіршіктері нашар боялатын – хромофобты эндркринді жасушалар.

Жас ерекшеліктері: Гипофизде постнатальды кезе ң де ацидофильді аденоциттер ә сіресе соматотроциттерді ң қ ызметі к ү шейсе,ал аденоциттерден тиротропоциттерді ң алатын орны ерекше. Жынысты қ пісіп жетілу кезе ң інде базофильді аденоциттерді ң саны к ө бейеді.

ЭПИФИЗ Т ө рт т ө мпешікті ң алдын ғ ы т ө мпешіктеріні ң арсында орналас қ ан. Эмбриогенезді ң 5-6 апталарында аралы қ миды ң жо ғ ар ғ ы б ө лігінен қ алыптасатын т ө мпешік т ә різді денешік. Дамуы:7 жас қ а дейін бай қ алады.

Құ рылысы: Б ө лшектенген,паренхиматозды м ү ше. Капсуласынан эпифизді б ө лшектерге б ө летін перделер немесе септалар тарайды. Паренхимасы жасушалар бауларынан,фолликулдар мен тізбектерден т ұ рады.

Қ ызметі : Т ө менгі сатыда ғ ы жануарларда рецепторлы қ ызмет ат қ арады. Жо ғ ар ғ ы сатыда ғ ы омырт қ алыларда қ ызметі жойылады,біра қ жары ққ а сезімталды қ қ асиеті са қ талады. Б ө лінетін гормондары: серотонин,мелатонин,пептидті гормондар.

Жас ерекшеліктері: Қ ар қ ынды ө суі 5-6 жасында бай қ алады,кейін инволюция ғ а ұ шырайды. Кері дамуы н ә тижесінде пинеалоциттер атрофия ғ а ұ шырап жойылады,безді ң стормасы қ алы ң дайды. Фосфаттар мен карбонаттар т ұ здар ш ө гіп, қ атпарлы денешіктер т ү рінде ми құ мдары пайда болды.

Қ ал қ анша без. Б ө лінетін гормондары: тиреоидты,тирокальцитонин,соматос тинді ж ә не серотонинді. Қ ызметі: Зат алмасу,даму, ө су ж ә не тіндерді ң дифференциялануын реттейді.

Дамуы: Қ ал қ анша безді ң қ алыптасуы құ рса қ ты қ дамуды ң 3-4 аптасында,ішектік ж ұ т қ ынша қ б ө лігіндегі 1- ші ж ә не 2ші- желбезек қ алтасынан басталады.

Құ рылысы: Б ө лшектенген,паренхиматозды м ү ше. Безді ң стромасы ты ғ ыз талшы қ ты қ алыптаспа ғ ан капсуладан,одан тара ғ ан трабекулдар н.се перделерден т ұ рады.

Қ АЛ Қ АНША МА Ң Ы БЕЗІ. Қ ызметі: *Паратирин –гормоны тирокальцитонинні ң антогонисі, қ анда ғ ы К де ң гейін к ө бейтеді. * Биогенді аминдерді синтездейді. *Кальцитонинді ө ндіреді.

Дамуы: Эмбриогенезді ң 5-6 апталарында 3-4 желбезек қ алталарынан бастау алады.

Құ рылысы: *Паренхиматозды м ү ше. *Диаметрі нм-дей болатын,секреторлы т ү йіршіктері болады. *Ашы қ т ү сті паратироциттерді ң белсенділігі нашар,цитоплазмасында лизосомалары,гликоген мен липидті қ осындылармен м ө лшері нм болатын секреторлы т ү йіршіктері кездеседі.

Жас ерекшелігі: Парациттер жа ң а ту ғ ан н ә рестелерде ж ә не жас балаларда кездеседі. Оксифильді паратироциттерді балада 5-7жастан, ал адамда жастан кейін безде адипоциттер кездеседі

Б Ү ЙРЕК Ү СТІ БЕЗІ. Қ ызметі: Иммунды реациялар ғ а қ атысатын минералокортикоидты синтездейді. Глюкокортикоидтар – қ абыну,стресс кезінде б ө лініп мускулаларды ң ө суіне жа ғ дай жасайды. Имунды реацияларды басатын – андрогендер.

Дамуы: Безді ң қ ыртысты заты спланхнотомны ң висцеральді жапыра қ шасынан дамиды. Ганглиозды пластинкадан (симпатобласттардан) басталады.

Құ рылысы: Паренхиматозды м ү ше жатады. Сырт қ ы ТТ Қ ДТ капсуламен қ оршал ғ ан,одан тара ғ ан перделері бездерді ң стромасын т ү зетеді.

Жас ерекшелігі: Адамны ң жасында безді ң қ ыртысты б ө лігі даму сатысыны ң е ң биік шы ң ына жетіп,айма қ тарыны ң қ атынасы болады. Ал жастан кейін инволюция кішірейеді. Безді ң орта ңғ ы б ө лігі н.се боз затында ө згерістер бай қ алмайды, 40 жастан кейін гипертрофия ғ а ұ шырайды.

Ж.О. АЯПОВА