ЗНАКІ ПРЫПЫНКУ Ў СКАЗАХ З ПРОСТАЙ МОВАЙ

Мэты: O фарміраваць у вучняў уменне вылучаць, характарызаваць, графічна і пунктуацыйна афармляць на пісьме сінтаксічныя канструкцыі, у якіх словы аўтара знаходзяцца ў пэўнай пазіцыі адносна простай мовы ; O развіваць навыкі самастойнай працы ; O выхоўваць у вучняў павагу да роднага слова, культуру маўлення.

Простая мова стаіць пасля слоў аўтара 1. А : « П ». 2. А : « П ?» 3. А : « П !» 1. Антон Іванавіч папрасіў : « Гаварыце па - беларуску, калі ласка ». 2. Яраш з трывогай падумаў : « Няўжо ў бальніцы што здарылася ?» ( І. Шамякін ). 3. Яна гучна трызвоніла : « Добры дзень, хлопчыкі !»

Простая мова стаіць перад словамі аўтара 1. « П », а. 2. « П ?» а. 3. « П !» а. 4. « П …» а. 1. « Як падрасту, буду настаўніцай », сказала Марына. 2. « Што ж гэта за капрызы ?» пытае сам сябе Лабановіч ( Я. Колас ). 3. « Жураўлі !» вырвалася ў нас у адзін голас ( С. Грахоўскі ). 4. « Час лепшы лекар …» гаварыў Кузьма Чорны ( А. Кудравец ).

Словы аўтара стаяць у сярэдзіне простай мовы 1. « П, а, п ». 2. « П, а. П ». 1. « Ён салдат, сказаў бацька, а мы з табой цывільныя людзі, я стары ўрач, ты дзяўчынка, дзіця ». 2. « Не трэба туды хадзіць, цётачка, ледзь не плакаў Ваня, Не трэба. Можа, яны там засаду пакінулі ».

?!, або … Словы аўтара раздзяляюць простую мову там, дзе павінны стаяць ? ці !, або … 1. « П ? а. П ». 2. « П ! а. П ». 3. « П … а. П ». 1. « І адкуль яна ўсё ведае ? мільганула думка ў Ганны. Відаць, і там недзе, адкуль яна прыехала, таксама жывуць людзі ». 2. « Матуля ! кінуўся Саша насустрач. Давай дапамагу ». 3. « Не памірай, брат … ціха прасіў Сцяпан. Хутка ўжо, хутка прыйдзе дапамога ».

Словы аўтара маюць два дзеясловы «маўлення», адзін з якіх адносіцца да першай часткі простай мовы, а другі да другой часткі 1. « П, а : П ». 2. « П ? а : П ». 3. « П ! а : П ». 1. « Вясна, брат, дружная, загаварыў дзед, а пасля дадаў : І Вяснянка, бач, як заліваецца » ( Т. Хадкевіч ). 2. « Куды гэта вы ? запытаў Сяргейка і, не чакаючы адказу, дадаў : Я з вамі ». 3. « Ну, хопіць ужо ! крыкнуў злосна Нічыпар і ўжо спакойна дадаў : Хадзем са мной ».

Простая мова стаіць паміж словамі аўтара 1. А : « П ?» а. 2. А : « П !» а. 3. А : « П », а. 1. Скора падышоўшы к сталу, ён [ Хама ] адразу пытае : « У чым справа, хлопцы ?» і, не чакаючы адказу, заглушае ўсіх сваім зычным голасам. 2. Паваліўшыся, яна ўсклікнула : « Ай - я - яй !» потым памалу паднялася і агледзелася. 3. Дзяўчына глянула на яго, коратка сказала : « Добра », затым павярнулася і пайшла.

ТЭСТАВАЕ ЗАДАННЕ

1. Адзначце сказы з простай мовай, у якіх знакі прыпынку пастаўлены правільна: 1) « Я ведаю вас, нарэшце азываецца спадарожнік. І вы мяне ведаеце. Вы працавалі ў газеце і часта пісалі пра леспрамгас ». 2) « Дарагія мае, без усялякага ўступу загаварыў старшыня, яшчэ раз дзякуй вам за вашы старанні, за вашы макзалі !» 3) Нявестка запыталася : « Што вы шукаеце ». 4) « На гэты раз інтуіцыя мяне не падвяла » думаў Іван Васільевіч. 5) « Ледзь не перакуліліся, скінуўшы газ, прыцішана прагаварыў Пятрусь і, зірнуўшы на жонку, дадаў : Вось паездачка была б ».

2. Адзначце, які знак прыпынку прапушчаны пры афармленні простай мовы. «Дзіўна ўпрыгожыла хаты зіма, заўважыла Алена Іванаўна і ўдакладніла нібы ватай абляпілі іх аж па самыя стрэхі». 1) Працяжнік ; 2) двухкроп е ; 3) коска ; 4) пытальнік ; 5) кропка.

3. Адзначце сказы з простай мовай, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць двухкропе. 1) « Я і сам пішу вершы » _ прызнаўся, сумяўшыся, Міця. 2) Цяпер раптам загаварыў высокі мужчына _ « Трэба вярнуцца да таго месца, дзе поле зарасло алешнікам ». 3) « Надзейка, пазваў Мікола сувязную і спытаў _ Няўжо табе не бывае страшна ?» 4) Суседка аднойчы паскардзілася _ « Я сама гарадская, таму ніяк не магу прывыкнуць да вёскі ». 5) « Эх, каб дожджык, падумаў Лагуновіч і сам сабе прашаптаў _ Вось было б добра ».

4. Адзначце схему, якая адпавядае пастаноўцы знакаў прыпынку ў наступным сказе. Родам я з вёскі Каласовічы. Недалёка ад нас і пачынаецца славутая рака адказаў Мірон Андрэевіч і, крыху памаўчаўшы, дадаў дзе б я не быў, часта з замілаваннем успамінаў сваю радзіму, тыя сцежкі, дзе вучыўся хадзіць. 1) П ? а : П. 2) П, а : П. 3) « П ? а : П ». 4) « П : а, П ». 5) П. а : П.

5. Адзначце сказы, якія адпавядаюць схеме. А: «П?» а. 1) Хлопец адкінуў далёка ад сябе рэч - мяшок, гукнуў уцякаем і першы пабег праз балотца ў лес. 2) Косцік бег у гумно, дзе малаціў дзядзька Антось, і пытаўся як называецца пузатая літара, падобная на самавар ? 3) Трывожыцца Аленка ці здолееш ты, Сцёпка, да канца работу давесці думае яна. 4) Бацька глядзеў на сына з непакоем што яго чакае там думазў ён. 5) Настаўнік сказаў вучням, каб яны рыхтаваліся да экзаменаў.

Адказы: 1 1,2,5; 2 2; 3 2, 3, 4, 5; 4 2; 5 3, 4.

Дамашняе заданне: § 36 ( вывучыць правіла ), практ. 186.

Дзякуй за ўвагу!