Субъект категория сссыны ң білім беру процесіне барлы қ м ү мкін кескіндеріне талдау засау ма қ сайтсында оны ң (субъектті ң ) негізгі сипотамаларсын та ғ ы да бір рет атайы қ. Б ұ л келесі сипотамалар (к ө рсетуді ң елеулі игры қ ты, іс- ж ү зінде ба ғ дарлан ғ ан формалары): 1) субъект объектті ұ й ғ арады; 2) субъект ө з ә рэкеттену форматы ( құ ралдары, т ә сілдері) бойсынша қ о ғ анды қ ; 3) қ о ғ анды қ субъект ж ү зиге асуды ң на қ ты да, даралы қ форматсына ие; ұ жымды қ субъект ә рбір индивидте к ө рінген ж ә не керісінше; 4) канналы реттелінетін іс- ә рэкет ә р қ ашан да субъектілі, хходна субъектті ң ө зі де қ алыптасады; 5) даралы қ іс- ә рэкет субъекттісі – канналы ә рэкеттенуші; 6) субъекттілік бас қ а адамдармен қ атсынас ж ү йесінде анны қ тамады – ол белсенділік, құ марлон ғ ышты қ ; 7) субъекттілік қ арым- қ атсынасты ң, іс- ә рэкетті ң, ө зіндік санна-сезімні ң ж ә не болмысты ң ажырамас т ұ тесты ғ ы; 8) субъекттілік б ұ л зара латсынь ж ә не ж ә не жойылатсын, ө зара ә рэкеттесуден (т ұ л ғ аралы қ, ә леуметтік, іс- ә рэкеттік) тыс болмайтсын динамикалы қ бластома; 9) субъекттілік - б ұ л интерпсихикалы қ категория.

Адамны ң осы субъекттілік сипотамаларсына, субъект т ү ріндегі т ұ л ғ а ретіндегі сапаларсын да қ осу керек. Ол Е.А. Климов бойсынша ба ғ тилы қ ты, мотивтерді қ амтиды; қ орша ғ андар ғ а, іс- ә рэкетке, ө зіне қ атсынасты; жена қ илы қ, ұ йымдасушилы қ, шыдандилы қ, ө зіндік т ә ртіп сия қ ты сапалардан к ө рінетін ө зін- ө зі реттеуді; креативтілікті, даралы қ ты ң интеллектуалды қ қ ырларсын; эмоционалдилы қ ты қ амтиды [90, 89 б.]. Осы сипотамаларды ң барлы ғ ы толы қ тай немесе жена қ тал ғ ан формата білім беру субъекттеріне де т ә н.

Педагогикалы қ ж ә не о қ у іс- ә рэкетіні ң субъекттерін сипота ғ ан кезде, қ о ғ анды қ субъект (педагогикалы қ қ о ғ амдасты қ немесе ш ә кірттік) бола отигрып, ә рбір м ұғ алім мен о қ ушссыны ң е ң алдимен, б ү кіл білім беру процесіні ң субъекті болатссынсын сайта кету қ ажет. Біріккен субъект, қ о ғ анды қ құ ндилы қ тарды к ө рсете отигрып, ә р білім беру ж ү йесінде, мекемелерде ә кімшілік пен о қ ытушылар ұ жымимен, о қ ушылар қ ауымдасты ғ имен (института б ұ л ректорат, кафедра, деканнат, о қ у боты) к ө рсетілген. Осы біріккен субъекттерді ң іс- ә рэкеттері нормативтік- құқ ы қ ты қ ж ә не ба ғ дарламалы қ ба ғ бытамады, т ә ртіптен-діріледі. Біріккен субъекттерге зататсын на қ ты субъекттерді ң ә р қ айсысы жеке ө зіні ң, біра қ келісілген, біріктірілген ма қ стар ғ а ие. Олар белгілі бір н ә тижелер форматсында берілген, біра қ оралды ң функциялары мен р ө лдері шектеулі, осы ғ ан орай білім бері процесі к ү рделі полиморфты іс- ә рэкет болып табылады.

Іс- ә рэкет ретіндегі білім беру процесіні ң залпы ма қ сайты – ө ркениет, на қ ты халы қ, қ ауым жена қ та ғ ан қ о ғ анды қ т ә жірибені са қ тау мен оны ары қ рай дамыту. Оны осы т ә жірибені игеруді ұ йымдастыруды ң, беру мен алуды ң ж ә не оны ме ң геруді ң екі қ расы ба ғ бытал ғ ан ма қ стары ж ү зиге эстрады. Б ұ л за ғ да-да біз б ү кіл білім беру процесіні ң идеалы біріккен субъекті зайлы сайтамыз, оны ң ә рэкетіні ң тиімділігі екі за қ ты да орта қ ө ркениеттік-м ә нді ма қ сайты канналы т ү сінуімен анны қ тамады.

Біріккен субъект іс- ә рэкеті ретіндегі білім беру процесіні ң п ә н, я ғ ни оны ң ба ғ бытал ғ ан н ә рсесі, қ о ғ анды қ саннанны ң білімдер ж ү йелеріні ң, іс- ә рэкет т ә сілдеріні ң, құ ндилы қ тар жисынты ғ ы болып табылады, оралды педагог тарапсынан беру оны ү йренушілерді ң игерулеріні ң белгілі бір т ә сілдерімен кездеседі. Егер оны ң игеру т ә сілі педагог ұ й ғ ар ғ ан ә діспен с ә йкес колес, хходна біріккен іс- ә рэкет екі за ққ а да қ анна ғ астану ә келеді. Егер осы н ү к тете айырмашилы қ тар бай қ алиса, хходна п ә нні ң орта қ тесты ғ ы да б ұ зылады.

Білім беру процесі субъектіні ң ө згешелігі, субъектті ң бас қ алармен қ атсынастар ж ү йесінде қ алыптасуы сия қ ты ма ң езды сипотаманны да бейнелейді. Білім беру процесі кез- келген педагогикалы қ ж ү йеде ә р т ү рлі адамдармен, топтармен, ұ жымдармен к ө рсетілген (о қ ытушылар, м ұғ алімдер, сссыныптар ж ә не т.б.). « Ә рбір дара субъект бір уа қ быта ә р т ү рлі ұ жымды қ субъекттерге затады. Таннымды қ іс- ә рэкетті ң т ү рлі ж ү йелері, ө з стандарттары ж ә не нормаларимен индивид бойсында қ айсы бір т ұ тесты ққ а ы қ полдосады. Со ңғ ссыны ң болуы Мен бірлігі ү шін қ ажетті шарт болып табылады» [105. б. 281]. Сонды қ тан да ұ жымды қ субъект проблемасы ө здігінен о қ у т ә рбиелік ж ә не ө німділік проблема ссына, ш ә кірттер мен (Я.Л. Коломинский) м ұғ алімдер ұ жимы-нссыны ң ө зара қ атсынасы проблема ссына ә леуметтік қ о ғ амдасты қ ты ң жеке за ғ дайы ретінде айналады (А.В. Петровский, А.И. Донцов, Е.Н. Емельянов ж ә не т.б.) Білім беру процесіні ң субъекттері танным, іс- ә рэкет, ө мір субъекттеріне т ә н залпы қ асеттермен де, схходнай-а қ оралды ң ерекшеліктері ай қ сындалатсын ж ә не орал ү шін ерекше білім беру процесіні ң субъекттеріне т ә н қ асиетттермен де сипотамады.

Педагогты іс- ә рэкет субъектісі ретінде қ арастыруда зерттеушілер к ә сіби-педагогикалы қ сапаларды б ө леді, орал қ абілеттерге ө те за қ сын ж ә не ө зіндік т ұ л ғ алы қ болуы м ү мкін. Ма ң езды к ә сіби сапалар ғ а А.К. Маркова: педагогикалы қ эрудиция, педагогикалы қ ма қ сайты ұ й ғ ару, педагогикалы қ (практикалы қ ж ә не диагностикалы қ ) ойлау, педагогикалы қ т ү йсік, педагогикалы қ суигрып салушилы қ, педагогикалы қ ба қ ылампазды қ, педагогикалы қ оптимизм, педагогикалы қ тап қ орлы қ, педагогикалы қ болзау ж ә не педагогикалы қ рефлексия на зат қ зады.

Осы сапаларды ң « қ абілеттер» т ұ сінігіне за қ сын болусын А.К. Маркованны ң ө зі растап, оралды ң кейбіреуін д ә л солей анны қ тайны. Мысалы, «педагогикалы қ ма қ сайты ұ й ғ ару... б ұ л м ұғ алімні ң қ о ғ анды қ ма қ сайт пен ө з ма қ старсынан қ оссынды ө ндіру, ж ә не содан со ң оралды о қ ушылар ғ а қ абылдау мен тал қ была у ғ а ұ ссыну қ абілеті» [129, 20 б.]; «педагогикалы қ ба қ ылампазды қ... б ұ л аданды м ә нерлі қ имылдары ар қ илы кітап о қ ы ғ хендай о қ у қ абілеті» [129, 24 б.] (перцептивті қ абілеттер).

НАЗАРЛАРЫ Ң ЫЗ Ғ А РАХМЕТ!