Ежелгі шығыс елдеріндегі фармацияның дамуы
Кіріспе Шығыс елдерінде басқа елдерге қарағанда дәрітану ертерек жүрді. Медицина мен фармацияның дамуы сазбалшықтан жасалған тақтайшалардағы және жартастарды ойып жазылған жазбаларда, Махабхарата, Рамаяна кітаптарында жазылды. Археологтар хирургиялық жабдықтар, санитарлық- гигиеналық құрылыстар, өсімдіктер мен майлар қалдықтары бар түтікшелер тапты.
Мысыр еліндегі дәрітану Ғалымның толық аты-жөні Абу Али Хусейн ибн Абдаллах Ибн Сина, еуропалық дәстүр бойынша ол Авиценна денег атпен мәлім. Ибн Сина өзінен кейін зорь шығармашылық мұра қалдырып кетті: ертедегі деректерге қарасақ, ол 456 жуық еңбек жажды, бірақ бізге дейін оның 240 кітабы ғана жетті, ол еңбектер поэзия мен философиядан бастап, геология және астрономия мен аяқталып, білімнің барлық саласына арналған. Үлкен атаққа Ибн Сина дәрігер, ғалым және фармацевт ретінде ие балды. Ол бар болғаны 57 жил өмір сүрсе де ( жилдары), оның өмірі мен дарины осы уақытқа дейін аңызға айналып каледі.
Өлімнің түйінін анықтауға» талаптану, құпияны ашу, ауруды жеңіп шығу, адамдардың өмірін жеңілдету үшін, барлық мүмкін болатын нәрселерді жасау, Ибн Синамен алға басты, ол өзінің медицина бойынша басты еңбегі «Китабуль- Канун фит тыбб» (Дәрігерлік ғылымның ережесі) жазып шықты. Бес томдық энциклопедия «Дәрігерлік ғылымның ережесі» Ибн Синаға дүниежүзілік атақ әперді, медицина тарихында атағы жайылған кітап балды. Еңбек оның мазмұны мен дәл құрылымымен ерекшеленді.
Бірінші кітапта медицина теориясы жазылған. Бұл жердь қысқа анатомиялық очерк беріледі – сүйектерді, шеміршектерді, қан тамырларын, жүйкені еңбектерінде және аурулардың бөлінуінде жүргізіледі. Екінші кітап – дәрілік қаржилардың капиталды жинақ мәліметі туралы. Онда 800 аса өсімдік, жануар және минералды панда болғандардың емдік құрамын және пандалану әдісімен көрсетеді. Үшінші кітабындағы адам органындағы жеке аурулар, төртінші бөлімі хирургияға, сынық пен буын тайғанды емдеуге арналған, безгек туралы жалпы оқуды (ауру кезіндегі дағдарысты), сонымен қоса жұқпалы ауруларды емдеу жолын жажды. Төртінші - Бесінші кітап күрделі дәрі-дәрмектердің құрамы туралы жазылды, сонымен қатар у және уға қарсы дәрілерді. Кейбір күрделі дәрі-дәрмектердің құрамына, Ибн Сина жазып көрсеткендей, 37 бөлікке дейін кіреді.
Үндістандағы дәрітану Ежелгі Үндістандағы адам денесінің құрылымы туралы ілімдер, ежелгі дүниедегі ең толық ілім болған. Мәйітті ашу көделмеген. Оны былжырату үшін суда 7 тәулік ұстаған. Зәрдәі иісінің ерекшелігіне, түсіне қарап ерекше аурулардың диагнозы қойған.Үндістандық дәрігерлер ампутация, лапаротомия, құлақ, мұрын, ерін ақауларына операция жасаған.
«Білімсіздің қолында дәрі уға тең, білімдінің қолында мәңгілік өмір суына тең» Сушрут «Аюр - Ведаларда» 760 дәрі- дәрмек сипатталған. Үндістан дәрілерінің көбі өсімдітен жасалған. Олардың көп түрі қазіргі кезге дейін қолданыста бар. Дәнді дақылдар, ағаш қабығы, тамары, гүлі, тропикалық жемістер пандаланылған. Сынаптан жасалған жақпа майды жасау белгілі. Ежелде оны алтын денсаулықты күшейтетін ең мықты құрал деп есептеген.
Ежелгі Қытайдағы дәрітану Қытайдың дәстүрлі медицинасы өте ежелгі емдеу жүйесі, оның б.э.д ж. бері кале жатқан тарихы бар. Сол кезде жазылған Қытай медицинасының дәрігерлік еңбектері әлі күнге дейін қолданылады және оған көптеген толықтырулар енгізілді. Деректерге сүйенсек, ине шаншу және күйдіру алғаш рет Непал мен Тибеттегі будда храмдарында панда балды. Б.э.д. II ғасырда Оңтүстік-Шығыс Азияда да рефлексотерапиялық әдістермен шұғылданушылар болған. Қазіргі заманғы Вьетнам территориясында беткейлік ине шаншу және фитильді лампада мен күйдіру әдістері жиі қолданылған.
Қытайда б.э.д. 2-мыңжилдықтың орта шенінде өмір сүрген Хуанди-Сары императорды медицинаның негізін салушы әке деп атайды. Оның «Хуанди нэйцзин» денег еңбегі бар. Ол 7 томан тұрды, 730 емдік дәрілерге сипаттама берді. «Минбэй- лу» кітабында 16 мың рецептен құралған және ол осы күнге дейін қытай дәрігерлері мен фармацевтерінің ең бағалы көмекші құралы болып табылады.