Магистрлік диссертация тақырыбы: «Әлемдік нарықта Солтүстік Қазақстанның 2-класты жұмсақ бидай дәнін жылжыту үшін техникалық кедергілерді төмендету жөніндегі ұсынымдар» Авторы: Елікбаев Қ.Н. Ғылыми жетекші: Хаметова Ш.Б.

Зерттеу объектісі: Зерттеу пәні: 2

Магистрлік диссертация өзектілігі: Астық өнімдері адамның қоректену рационында маңызды орын аллоды. Астық өнімдерінің ең басты кемшіліктерінің бірі – алмастырылмайтын амин қышқылдары мен минералдық элементтерінің жеткіліксіз құрамы. Сондықтан астық өнімдерінің запасын арттыру, оның ішінде астық өнімдерінің тағамдық құндылығы мен қауіпсіздігін арттыру мәселесі өзекті болып табылады. 3

Магистрлік диссертацияның мақсаты: Солтүстік Қазақстанның 2-сұрыпты жұмсақ бидай астығының бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу болып табылады. Қойылған мақсатты басшылыққа ала отырып, мынадай міндеттер анықталды: - астықтағы радионуклидтердің, улы элементтердің және пестицидтердің құрамына әсер ететін факторларға талдау жүргізу; - астық запасын сұрпына және өсіру жағдайларына байланысты зерттеу; - астықты экспортқа шығару кезіндегі техникалық кедергілерді зерттеу; - Солтүстік Қазақстанның 2-сұрыпты жұмсақ бидай астығын сақтаудың жағдайлары мен инфрақұрылымын бағалауды талдау; - 2-сұрыпты жұмсақ бидай астығына арналған нормативтік құжаттаманы талдау; - астық запасы мен қауіпсіздігін бағалаудың заманауи әдістерін зерттеу; - астық пен оны қайта өңдеу өнімдерінің қауіпсіздігін арттыру тәсілдерін әзірлеу. 4

Бидай дәнінің табиғи қасиеттері көрсеткіштерін талдау 5 Сапа көрсеткіштеріне байланысты жұмсақ бидай кластеры 1+3 кластер 6 класс 4+5 кластер А ччтобы Б ччтобы

Дәннің технологиялық қасиеттерінің көрсеткіштерін талдау 6 Бидай дәнін генетикалық бақылау және іріктеп таңдау схемасы Дәннің құрамы мен жекелеген құрамдастарының сипаттамасы Дәнге генетикалық бақылау орнату Дәннің запасы мен қауіпсіздігіне ықпал ететін генетикалық нұсқаларды іріктеп таңдау Көбейту процедурасының көмегімен бір желіге «жаксы, пайдалы» гендерді біріктіру Бидай сұрыбына молекулярлық айналдыру жолымен гендерді енгізу

Экспортқа шығарылатын астық запасын нормалау мәселелері Қазақстандық астықты экспорттау ауқымы РЕСЕЙ БАЛТЫҚ МАҢЫ ЕЛДЕРІ УКРАИНА ЕО ЕЛДЕРІ КАВКАЗДЫҢ АРҒЫ ЖАҒЫ АФРИКА ТҮРКИЯ ИРАН ИОРДАНИЯ ҮНДІСТАН ҚЫТАЙ МОҢҒОЛИЯ Астана Қостанай Петропавл Павлодар Көкшетау Қарағанды Өскемен Талдықорған Алматы Тараз Шымкент Қызылорда Ақтау Атырау Ақтөбе Орал *Қазақстан астық форумының материалдары бойынша 7

Бүгінгі таңда ҚР-да шамамен 46 бидай стандарты қолданылады – Халықаралық стандарта 11 – Мемлекеттік стандарта 25 – Мемлекетаралық стандарта

Қазақстан Республикасының астығын экспорттау 9 Негізгі елдердің тауарлық атауы ж % 2016 жылға қарай саны құны, мың АҚШ доллары саны құны, мың АҚШ доллары саны бойынша құны, мың АҚШ доллары Импорт-барлығы , ,3-153,4 ТМД елдері3177,68127,61502,82868,8211,4283,3 Беларусь 701,82802,219,341,136,3 р 68,2 р Ресей 2475,85325,56,37,41158,5388,4459,7 Украина 846,01669,1 Әлемнің қалған елдері3092,58299,46992,56287,544,2132,0 Аустралия 150,0647,3 Аргентина 210,6284,3 Болгария 676,31897,598,1289,4689,3655,6 Германия 58,756,7 Бразилия 50,0206,9478,3530,410,539,0 Канада 522,91951,2598,7955,387,3204,2 Литва 38,0100,3 Монғолия 20,041,0

Сапаны арттыру және астық қауіпсіздігі әдістерін әзірлеу Әдістер: - химиялық әсер ету; - астықты термиялық өңдеу, оған ДДВФ пестицидті препараты енгізілген, ол астықтағы пестицидтер қалдығын толығымен бұза алмайды; - 2-2,5 минут бойы 25 х 10-3 Вт қуатымен лазер сәулесімен астықты өңдеу 2,4-ДА, ДДТ және ГХЦГ пестицидтерінің қалдық құрамын анағұрлым толығымен азайтуды қамтамасыз етеді. Энергожетек сипоты өнімнің запасын оны қыздырмай-ақ сақтауға мүмкіндік береді. 10

Астық запасы мен жай-күйін астықты сканирлейтін талдауышты қолдану арқылы партияны құру мен сақтау схемасы 11 Автокөлік Теміржол көлігі Су көлігі Астықты қабылдау Алдын ала тазалау, ірі, ұсақ, жеңіл қоспаларды бөлу Сынамалар алу Астық запасын бақылау АКЭ құру үшін сынамаларды іріктеу Іріктеу, негізгі тазалау Біртекті партияларды құру Толық техникалық талдау Ақпараттық-бағдарламалық кешен (астықты сканирлейтін талдауыш) Астықты компьютерлік «эталондық» (АКЭ) құру Көктеген фузариозды астық типін, тип тармағын талдау. Қандала-тасбақаның зақымдауы Сақтау Ай сайынғы толық техникалық талдау Астықтың құрылған АКЭ-ге сәйкестік деңгейін есептеу АКЭ-ні құру үшін сынамаларды іріктеу Талдау нәтижелері бойынша шешім қабылдау Ай сайын бақылау

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК Зертханада тәртіп пен тазалықты сақтау жөніндегі шаралар қабылдануы тиіс. Қажеттілігі бокса, арнайы рәсімдер әзірленді. «Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығы» АҚ ҚФ сынақ орталығында табиғатты сақтау жөніндегі іс-шаралар орындаллоды: ауаны тазалау қондырғыларын тазарту, суды тұтынуды азайту, тазарту құрылымдарын, ағынды суларды тазалау жөніндегі қуаттылықтарды пайданалатын құрылымдарды салу мен реконструкция. «Нац ЭкС» АҚ КФ сынақ орталығының экологиялық жағдайын талдау осы саладағы келесі бағыттарды анықтады. Жұмыстардың нәтижесінде мыналар пайда болады: қатты тұрмыстық қалдықтар; тағам қалдықтары; қауіпті қалдықтар. Қауіпті қалдықтарға қауіпті қасиеттерге (утты немесе жарылуға қауіпті) иезиянды заттардан тұратындар немесе қоршаған табиғат ортасы және адамның денсаулығы үшін тікелей қауіпті тудыруы мүмкіндер жатады. Қауіпті қалдықтарға бейтараптандырылатын және кәдеге жаратылатын қышқылдар мен сілтілердің қалдықтары жатқызылады. Барлық қалдықтар кәдеге жаратылуға жатқызылады. Кәсіпорынның аумағында кәсіпорынның қызметінің процесінде аптасына бір рет әкетілуі жүзеге асырылатын бір қоқыс салатын контейнер тұр. Жабдықты пайдалану процесінде атмосфераға зиянды заттар келіп түспейді. Жоғарыда айтылғанның негізінде «Нац ЭкС» АҚ КФ сынақ орталығы қоршаған табиғи орта үшін қауіпсіз объектілерге жатқызылады деп тұжырым жасаймыз. 12

Магистрлік диссертацияның ғылыми жаңашылдығы. - 2-сұрыпты жұмсақ бидай астығының запасы мен қауіпсіздігін арттыру бағыты негізделді; - экспортқа жіберілетін 2-сұрыпты жұмсақ бидай астығының запасын нормалау жөніндегі әдістемелік тәсілдер құрылды; - ішкі және сыртқы нарықтардағы астықты техникалық реттеудің әдістемелік ережелері ашылды; - экспортқа шығарылатын 2-сұрыпты жұмсақ бидай астығының запасы мен қауіпсіздігін анықтау әдістерін әзірлеу бойынша әдістемелік тәсілдер негізделді. 13

Мақалалар: 14

Назарларыңызға рахмет!