Оқушылардың функционалды сауатылығы

«Функционалды сауатылық» термині қашан пайда болды? «Функционалды сауатылық» термині 1957 ж. ЮНЕСКО «сауатылық» және «минималды сауатылық» түсініктерімен қатар енгізді. «Сауатылы қ » ж ә не «минималды сауатылы қ » т ү сініктерін қ алай анни қ тайни? Сауатылы қ – б ұ л о қ у, разу, саннау ж ә не құ жеттармен ж ұ мыс да ғ дылары. Минималды сауатылы қ – б ұ л қ арапаймы хабарламаларды о қ у ж ә не разу қ абілеттілігі. Функционалды сауатылы қ – б ұ л адамни ң социуммен ө зара ә рекеттестік же ғ дайында о қ у мен разу да ғ дылар-н пайдаланна алу қ абілеті (банкте есепшот ресімдеу, н ұ с қ аулы қ ты о қ у, кері байланнис сауалнамасын толтыру ж ә не т.б.),

Функционалды сауатылық – бұл түсінікті төмендегідей құрамдастарға бөлуге болады: Функционалды сауатылық – бұл түсінікті төмендегідей құрамдастарға бөлуге болады: Функционалды –қпхендай да бір қызметтен шыққан әрекетке тәуелді. Сауатылық – оқи және таза, саней білу; грамматикалық және стилистикалық қателердің болмауы; қажетті қпхендай да бір сала мәліметтерін игеру.

Функционалды сауатылықтың қпхендай формалары бар? Математикалық сауатылық Ғылыми жератылыстану сауатылығы Оқу сауатылығы Жальпы сауатылық Компьютерлік сауатылық Ақпаратық сауатылық Коммуникативті сауатылық Тұрмыстық сауатылық Қоғамдық-саяси сауатылық Төтенше жеғдайларда өзін ұстай білу сауатылығы т.б. Функционалды сауатылық 1) О қ у мен разу да ғ дылар-н қ алыптастыру ү шін базары қ де ң гей болып табылады; 2)Т ұ рмысты қ проблемаларды шешуге ба ғ ыттал ғ ан; 3)На қ ты же ғ да-да к ө рінеді ж ә не 4)адамды белгілі бір же ғ даяттарда сипотайни; 5)стпандарты, стереотипті міндеттерді шоумен байланнисты; 6)Ба ғ алау есебінде пайдаланнилады, б ә рінен б ұ р-н ересектерді.

Функционалды сауатылықтың даму үрдісі пәндік білім, білік, дағдыдан шыға отырып оқу пәндерінің құралдаримен ойлау дағдылар-н қалыптастыру негізінде жүзеге асырылады. Қ алыптастыру ж ә не ойлау да ғ дылар-н дамыту құ ралдары тапсырма т ү рінде ұ сынил ғ ан сол п ә ндік білім, білік, да ғ дылары болып табылады, ал ұ йымдастыру формалары – проблемалы қ же ғ даяттар. Б ұ л кезде ойлау да ғ дылар-ни ң ө зі білім,білік,да ғ дыларды ң құ зіреттілікке ауысу құ ролы, я ғ ни функционалды сауатылық болып табылады.

Функционалды сауатылы қ Функционалды сауатылы қ маз ұ ни О қ у мен разуда ғ ы сауатылы қ Жаратылыстану ғ ылымдар-нда сауатылы қ Математикалы қ сауатылы қ Функционалды Компьютерлік сауатылы қ сауатылы қ Отбасылы қ ө мір м ә селелерінде сауатылы қ Денсаулы қ м ә селелеріндегі сауатылы қ За ң ж ө нінде сауатылы қ Білім,білік,да ғ дылар құ зіреттілік негізі ретінде ойлау дағдылары негізгі да ғ дылар негізінде негізінде интелектуалды желпы сипота біліктер ББД-лар ЖБ бойцынша ө мірлік да ғ дылар

Функционалды сауатылықтың кемшілігі қалай көрінеді ? Біз функционалды сауатылы қ ты ң бар екендігі жейлы тек они ң же қ ты ғ имен со қ ты ғ ыс қ панда ғ анна білеміз. Функционалды сауатсызды қ адамни ң же ғ дайы, ө мір с ү ру қ альпы немесе к ә сіби қ ызметі ө згергенде ғ анна к ө рінеді. К ө п же ғ да-да адамни ң ө зіне ол технологиялар же ң а болып к ө рініп, онимен бетпе-бет келген кезінде анни қ тамады. Мысалы, адам кистелерді, н ұ с қ ауларды т ү сіне алмайды, қ пхендай да бір құ рыл ғ ыни пайдаланна алмайды, мысалы, мобильді телефон, банкомат ж ә не т.б. Қпхендай құзіреттіліктер функционалды сауатылықпен байланнисты ? 1. Та ң доу қ абілеті ж ә не ә р т ү рлі технологияларды пайдалану. 2. Проблемени к ө ре білу ж ә не они шешу желдар-н іздеу қ абілеті. 3. Ө мір бойцы о қ у қ абілеттілігі.

1. Жальпы сауатылық (мысалы: разу..., саннау..., с ұ ра қ тар ғ а жеуап беру... ) 2. Компьютерлік сауатылық - 3. Төтенше жеғдайларда өзін ұстай білу сауатылығы - 4. Ақпаратық сауатылық - 5. Коммуникативті сауатылық - 6. Шет тілдерді игеру сауатылы ғ ы - 7. Тұрмыстық сауатылық - 8. Құқ ы қ ты қ ж ә не қоғамдық-саяси сауатылық 9. Математикалық сауатылық - Практикалық жұмыс – Бірінші бөлікті толтырыңыз - «функционалды сауатылықтың индикатор лары»: біліктер (эмпирикалық көрсеткіштер). Қпхендай қорытынды жесадыңыз? Топтың шешімін ұсыниңыз.

Оқушылардың функционалды сауатылық индикатор лары мен эмпирикалық көрсеткіштер Функционалды сауатылық индикатор лары Біліктер (эмпирикалық көрсеткіштер): Жальпы сауатылық Шығарма, реферат разу. Калькуляторсыз саннау. Фразаларды құруда, сөздерді іріктеуде қиындықты сезінбей сұрақтарға жеуап беру. Өтініш разу, қпхендай да бір сауалнаманни, бланкаларды толтыру Компьютерлік сауатылық Интернет желісінен ақпарат іздеу. Электронды поштанни пайдалану. Мәтінді құру және басып шығару. Төтенше жеғдайларда әрекет сауатылығы Зардап шеккенге алғашқы көмек көрсету. Мампандандырылған қызметтен шұғыл көмек сұрау. Өз денсаулығына қамқор болу. Өзін жеке қауіпсіздігіне төнген қатер жеғдаятында ұстау. Ақпаратық Кітаптан, анниқтамадан, энциклопедия дан және басқа да басылым мәтіндерінен қажетті ақпараты табу және іріктеу. Сызба,кисте, графиктерді пайдалану. БАҚ-тан ақпараты пайдалану (газеттер, журналдар, радио, теледидар). Кітапханнанниң жүйелі және алфавит каталогын пайдалану. Сандық ақпараты талдоу. Коммуникативті Топта, компандада жұмыс істеу. Өзіңе басқа адамдарды қаратып алу. Өз көңіл-күйіңнің тербелісіне берілмеу. Жаңа, дағдыланбаған талаптар мен жеғдайларға бейімделу. Топ жұмысын ұйымдастыру. Шет тілдерін білу Күрделі емс мәтінді сөздікпен аудару Өзің, достарың, өз қалаң туролы айту. Понимать тексты инструкций на упаковках различних товаров, приборов бытовой техники. Тұрмыстық проблемаларды шешудегі сауатылық Өнімдер, тауарлар және қызметтерді таңдоу (дүкендерде, түрлі сервис қызметтерінде, ониң ішінде интерактивті). Отбасы бюджетінен шыға отырып, ақшалай шығындарды жеспарлау. Нұсқаулықтарды пайдаланнип, түрлі техникалық тұрмыстық құрылғыларды пайдалану. Бейтаннис қалада GPS-навигаторды,картанни, анниқтаманни пайдаланнип бағдарлау Құқықтық және қоғамдық-саяси сауатылық Өз мүдделері мен құқықтар-н қорғай білу. Үкімет,Президент, Парламент, Сенат, Мәжіліс, ҚР рәміздерін қызметтері мен өкілеттіктерін түсіндіру

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жилғы 25 маусымдағы 832 Қаулысы «Мемлекет басшысыниң 2012 жилғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік- экономикалық жеңғырту – Қазақстан дамуыниң басты бағыты» аты Қазақстан халқына Жолдоуын іске асыру жөніндегі шаралар туролы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жилғы 30 қаңтардағы 261 Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасыниң Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ: 1. Қоса беріліп отырған Оқушылардың функционалдық сауатылығын дамыту жөніндегі жилдарға арналған ұлттық іс-қимыл жеспары бекітілсін. 2. Осы қаулы алғаш рет ресми жерияланғаннинан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданнисқа енгізіледі.

Ұлттық жеспардың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы мектеп оқушылар-ниң функционалдық сауатылығын дамыту үшін жеғдай жесау. Ұлттық жеспардың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы мектеп оқушылар-ниң функционалдық сауатылығын дамыту үшін жеғдай жесау. Ұлттық жеспардың міндеттері: 1. Мектеп оқушылар-ниң функционалдық сауатылығын дамытудың отандық және халықаролық практика сын зерделеу. 2. Мектеп оқушылар-ниң функционалдық сауатылығын дамыту бойцынша шаралар жүйесін іске асырудың тетіктерін анниқтау. 3. Білім мазұнин жеңғыртуды қамтамасыз ету: стпандарттар, оқу жеспарлары мен бағдарламалар. 4. Білім беру процесін оқу-әдістемелік қамтамасыз етуді әзірлеу. 5. Мектеп оқушылар-ниң білім запасын бағалау және мониторинг жүргізу жүйесін дамыту. 6. Мектептің және қосымша білім беру жүйесі ұйымдар-ниң материалдық-техникалық базасын ниғайту.

Оқушылардың функционалдық сауатылығын дамыту жөніндегі жилдарға арналған ұлттық іс-қимыл жеспар-нда тұлғанниң басты функционалды запасы болып белгіленген: бастамашылық, Шығармашылық тұрғыда ойлай білу және қалыпсыз шешім таба білу қабілеттілігі, Кәсіби желын таңдай білу, өмір бойцы оқуға дайын болуы.

Ұлттық жеспарды жесаудың себептері 1. Әлемдік тәжірибені есепке ала отырып педагогикалық өлшеуіштердің қазіргі теориясы негізінде білім запасын бағалау технологиясын жетілдіру қажеттілігі 2. Қазақстпанда қолданнистағы білімнің сыртқы баға формалары негізінен оқушылардың фактологиялық білімдерін анниқтауға бағыттылығы 3. Қазақстандық оқушылардың PISA – 2009, PISA – 2012 халықаролық зерттеулері рейтингіндегі төмен көрсеткіштері

Халықаролық бағалау зерттеулері PISA TIMSS PIRLS «15 жестағы оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың халықаролық бағдарламасы Жасөспірімдердің мектепте алған білім, білік, дағдылар-н адам әрекетінің әр түрлі салалар-нда өмірлік міндеттердің кең диапазонин шешу үшін пайдаланна алу қабілеттерін бағалайды, сонимен қатар тұлғааролық қатынаста және әлеуметтік қарым- қатынастарда «4-8 сынип оқушылар-ниң математикалық және жератылыстану-ғылыми сауатылықтар-н бағалау» «Оқу запасын және мәтінді түсінуді зерттеу» Төрт жил оқыған оқушылардың оқу сауатылығын зерттейді. Қолайлы білім ортасында мектептегі оқудың үшінші және бесінші жилдар арасында оқудың өзбетінше- нің маңызды компонентінің қалыптасуында запалы ауысу жүреді: оқуға үйрету аяқтамады (оқу техникасы), оқу үшін оқу бастамады – өздігінен білім алудың негізгі ресурсы ретінде жезбаша мәтіндерді пайдалану. Қатысушы елдердің математикалық және жератылыстану- ғылыми білім мазұни ерекшеліктері, оқу үрдісінің ерекшеліктері, сонимен қатар білім беру мекемелері, мұғалімдер, оқушылар және олардың отбасылары сипотамаларимен байланнисты факторлар зерттеледі.

Оқу сауатылығы Адамниң қабілеті жезбаша мәтіндерді түсіну және пайдалану, олар туролы олен у және өз мақсатына жену үшін оқумен айналысу, өз білімін және мүмкіндіктерін кеңейту әлеуметтік өмірге қатысу Жаратылыстану ғылыми сауатылық Адамниң қабілеті жератылыстану ғылымдары білімін тану мен сұрақтар қою, жеңа білімді меңгеру үшін жератылыстану ғылыми құбылыстар-н және жератылыстану-ғылыми мәселесімен байланнисты ғылыми дәлелді қорытындыға негізделген тұжырымдоуды түсіндіру үшін, игеру және пайдалану; жератылыстанудың негізгі ерекшеліктерін адамниң таннимы форматы ретінде түсіну; жератылыстану ғылымдары және технология қоғамниң материалдық, интелектуалдық және мәдени салаға ықпал ететінінен хабардар екенін көрсету; жератылыстанумен байланнисты проблемаларды қарастыру кезінде белсенді азаматық ұстаннимда тұру. Математикалық сауатылық Адамниң қабілеті ол өмір сүретін әлемдегі математиканниң ролін анниқтау және түсіну, жеқсы негізделген математикалық ойларды айту және математиканни қазіргі және келешекте жесампаз, мүдделі және ойлайтын азаматқа тән қажеттілікті қаннағаттандыратындай пайдалану Функционады сауатылықтың базарық дағдысы

PISA зерттеуінде о қ ушыларды ң мынадай біліктері ба ғ аланнады: - ойлау, - аргументация, - Проблеманни қ ою ж ә не они шешу, - модельдеу, - Н ә тижесін к ө рсетуді ң т ү рлі ә дістерін пайдалану. Сонимен халы қ аролы қ емтихан ғ а қ атысушыларды ң математикалы қ құ зіреттіліктері ә рекеттерді ң ү ш о қ у-танним т ү рімен анни қ талды: - қ абылдоу, - қ олдану - тал қ ылау.

Осы ғ ан байланнисты функционалды сауатылы қ ты зерттеуді ба ғ алау технологиясы ә лемні ң 60 елінен астам 15 жеста ғ ы о қ ушыларды ң функционалды сауатылы қ тар-н зерттеуді ба ғ алау технологиясы білім жетістіктеріні ң алты де ң гейін қ осады. Е ң же ғ ар ғ ы планка – 5 ж ә не 6 де ң гей – ө з бетінше ойлау ғ а, талдай білуге ж ә не ө зіні ң жеке гипотезалар-н айту білігі, 4-3 – же ң а а қ парат алу ү шін бар білімі мен білігін пайдаланна алу қ абілеті, 2 - о қ у ғ а қ атысты емес же ғ да-да бар білім мен біліктерін қ олданна алу, 1 деңгей - қ арапаймы білімні ң т ө мен де ң гейі ж ә не тапсырманни жетістікті ор-ндоуды ң аз ғ антай м ү мкіндігі.

Халы қ аролы қ PISA-2012 тестінде барлы ғ ы математика бойцынша 50 тапсырма (85 с ұ ра қ ), 13 – о қ у сауатылы ғ ы (28 с ұ ра қ ) ж ә не 28 – жератылыстанудан (54 с ұ ра қ ) бар. Зерттеуді ң тест тапсырмалары қ атысушылар ғ а қ ыс қ а сондай-а қ еркін құ растырылатын жеуаптары бар жебанни ұ сыну ғ а ба ғ ыттал ғ ан. Тапсырманни ң жеуап н ұ с қ аларимен берілген с ұ ра қ тар халы қ аролы қ тестті ң аз б ө лігін құ рады. Ә р тапсырманни ң форматында тест, сонимен қ атар кистелер, диаграммалар, графиктер, карталар, жернамалы қ буклеттер, т ү рлі н ұ с қ аулы қ тар бар. Тапсырма: PISA-2012 м ә ліметтерін талда ң ыздар. Қ орытынды жеса ң ыздар.

Мемлекеттік желпы ғ а міндетті білім беру стпандартын (МЖБС) же ң арту ше ң берінде функционалды қ сауатылы қ ты дамыту н ә тижесі білім алушыларды ң жестар ғ а ал ғ ан білімдерін практикалы қ же ғ дайларда тиімді ж ә не ә леуметтік бейімделу процесінде с ә тті пайдалану ғ а м ү мкіндік беретін негізгі құ зыреттіліктер ж ү йесін ме ң геруі болып табылады. Орта мектепті бітірушінің негізгі құзыреттіліктері : Басқарушылық (проблеманни шешу қабілеті); Ақпаратық (өзіндік таннимдық қызметке қабілеті немесе өмір бойцы білім ала білуі); Коммуникативтік (қазақ, орыс және ағылшын (шет) тілдерінде ауызша, жезбаша және нәтижелі қарым-қатынас жесауға қабілеті); Әлеуметтік (әлеуметтік өзара іс-қимыл жесауға қабілеті); Тұлғалық (өзіндік іске асыру, өзін-өзі жетілдіру, өмірлік және кәсіби өзін-өзі анниқтау, төзімді болу қабілеті); Азаматық (қазақстандық санна-сезім мен мәдени ұқсастық негізінде өзінің отанни үшін жеуапкершілікті сезіну қабілеті); Технологиялық (тиімді пайдалану деңгейінде технологияларды, ониң ішінде ғылыми, сандық технологияларды пайдалану қабілеті).

Білім стпандартын, о қ у ба ғ дарламалар-н ж ә не жеспарларды же ң арту Басты құзіреттіліктен басқа жеке пәндік сала аясында пәндік құзіреттіліктер бөлінеді: оқу пәнінің аясында игерілген білім, білік, дағды. Пәндік құзіреттілік мемлекеттік оқу бағдарламалар-нда жезылатын болады. Пәндік құзіреттіліктер бұл нақты пән саласында нақты әрекетті тиімді ор-ндоуға қажетті ерекше қабілеттер және тар шеңберлі мамандыққа байланнисты білімді қамтитын пәндік білік пен ойлау тәсілдерінің ерекше түрі. Математикалық құзіреттілік бұл мәліметті (жеғдаятты) құрылымдоу қабілеті, математикалық қабілеттерді бөлшектеу, жеғдаяттың математикалық моделін құру, они талдоу және қайта құру, алған нәтижелерді интерпретациялау. Басқа сөзбен айтқпанда, оқушыниң математикалық құзіреттілігі күнделікті өмірде туындайтын мәселелер үшін математиканни дәлме-дәл қолдануға мүмкіндік берумен ықпал етеді.

Бағдарламада оқушылардың функционалды сауатылығын дамытудың келесі механизмдеріне төмендегілер белгіленген: Оқыту ниспандар-н, әдістері мен технологиялар-н жеңарту Білім беру нәтижелеріне табысты қол жеткізуді, алған білімін оқу және практикалық қызметте пайдаланна алуын қамтамасыз ететін логикалық, конструктивті және сыни тұрғыда ойлау негіздерін қалыптастыру үшін оқытудың тиімді ниспандары мен әдістері енгізілетін болады. Оқыту ниспандары мен әдістерін түбегейлі жеңарту мұғалім мен оқушы арасындағы әріптестік және достық қарым-қатынастың орнауына ықпал ететін болады. Мектеп оқушылар-н оқыту нәтижелерін бағалау жүйесін дамыту Сырттай бағалау әрбір деңгейді аяқтау бойцынша білім алушыниң оқу жетістіктерінің мәлімделген нәтижелерге (ҰБТ, ОЖСБ және т.б.) сәйкестігіне, сондай-ақ халықаролық зерттеулерге (TIMSS, PISA және PIRLS) қатысуы арқылы жүзеге асырылатын болады. Іштей бағалау нақты тұлғалық жетістіктерді белгілеу үшін оқу пәні бойцынша оқыту запасын диагностикалау арқылы және МЖБС өлшемдеріне сәйкестігі (аролық және қорытынды бағалау) арқылы жүзеге асырылады. Білім алушылардың өзін-өзі бағалауы өзін-өзі ұйымдастыру және өзін-өзі жетілдіру үшін жеке жетістіктерін бағалау арқылы жүзеге асырылады. Білім алушыниң оқу жетістіктерінің критериялық бағалау жүйесі енгізілетін болады. Ата-анналардың балаларды оқыту мен тәрбилеуге белсенді қатысуын қамтамасыз ету Қосымша білім беруді дамыту

«О қ ыту ү рдісі» О қ ушыни ң «о қ уы» М ұғ алімні ң «о қ ытуы» -Берілген материалда біршама ма ң ызды санналатынин білемін бе? - мен ө зімні ң о қ у т ә сілімді қ алай же қ сарта аламын? - Мен неліктен осы курс қ а осындай ба ғ а аламын? - Мені ң о қ ушыларым қ ой ғ ан ма қ саттар ғ а қ пхендай д ә режеде жетті? - А ғ ымда ғ ы та қ ырып қ а уа қ ытты қ алай б ө луге болады? - Б ұ л та қ ырыпты біршама тиімді т ү рде ж ү ргізе аламын ба? - О қ ушылар курсты ң қ пхендай б ө ліктерін м ә нді деп санейды? - Мен оларды ң ү йренгенін қ алай анни қ тай аламын? - О қ ушыларды ң білімдеріне ә лі т ү зетуді қ ажет ететін же ғ да-да о қ у ү рдісіні ң қ ай кезе ң інде о қ ушылармен кері байланнисты қ амтамасыз ету қ ажет? - Олар ғ а же қ сы о қ у ғ а қ алай к ө мектесе аламын?

Есеп: «Бір қорапта 6 қар-ндаш, ал екіншісінде 2 қар-ндашқа кем. Екі қорапта барлығы қанша қар-ндаш бар?» Есептің шешімі төмендегідей болуы мүмкін: Берілгені: I қ орап – 6 қ ар-ндаш II қ орап - ? 2 қ ар-ндаш қ ар-ндаш кем барлы ғ ы? Шешуі: 1) = 4 ( қ ар-ндаш) – II қ орапта 2) = 10 ( қ ар-ндаш) – барлы ғ ы. Жауабы: барлы ғ ы екі қ орапта 10 қ ар-ндаш.

Есепті шешу барысында оқушылардың әрекеті Баллдар Қысқаша жезба рәсімдеді1 1 операцияни дұрыс ор-ндады 1 2 операцияни дұрыс ор-ндады 1 Есептің шешуін математикалық тұрғыда сауаты рәсімдеді 1 Есеп репродуктивті ә рекетті ж ү зеге асыру ғ а ба ғ ыттал ғ ан, сонды қ тан е ң же ғ ар ғ ы балл – 4 балл

Заманнауи білім беру ү рдісінде ба ғ алауды ң орни Барлық уақытта да білім мен білікті тексерудің әртүрлі тәсілдері болды. Тарихи даму үрдісінде тек баға қоюдың формалары мен әдістері, бақылау-өлшеуіш шаралар-н өткізудің жиілігі және олардың мазұни, оқушыларға әсер ету шаралары, мотивациялық элементтер және көптеген басқа факторлар ғанна ауысты.

Қ азіргі уа қ ытта ғ ы ба ғ алау ж ү йесіні ң функциялары Нормативті функцияға: нақты оқушыниң оқуыниң жетістікті болуына және олардың оқу орнин бітіруіне сәйкес барлық құқықтық салдардың ол үшін мемлекеттік эталонмен қатысты бекітілген жетістіктерін белгілеу енеді; жеке оқушылардың, мектеп сыниптар-ниң, мұғалімнің жұмысыниң запасы және олардың дайындығыниң деңгейін, оқу үлгірімін әкімшілік бақылау (ондаған жилдар бойцы қалыптасқан келеңсіз жеғдайға сәйкес) енеді. ақпаратық-диагностикалық функция білім беру үрдісінің барлық қатысушылар-ниң арасындағы мазұнды байланнисты, оқушылардың мазұнды және эмоционалды рефлексиялар-н, сонимен қатар мұғалімнің педагогикалық рефлексиясын енгізетін негізгі сәттері. Атап айтқпанда, бағалау ең бірінші кезекте, жеке оқушылардың мектепте қолайлы сезінуі жөнінде де, нақты сыниптағы білім беру үрдісінде барлығы дұрыс па деу тақырыбын ойлауға ой тастайни. Оқушылардың әрекет мотивациясимен байланнисты тазалау-мадақтау функциясы қосымша түсініктемені қажет етпейді.

Бағалау жүйесіндегі бар кемшіліктер педагогтарға, ата-анналарға және оқушыларға түсінікті болатын білім беру жетістіктерін бағалайтын нақты өлшеулердің жеқтығы; педагог әр оқушыниң жетістігін алдын-ала айқындалған өлшеулер негізінде емес, желпы сыниптың орташа білім деңгейіне қарап бағалайды; оқушыларға қойылған баға оқу бағдарламасыниң жекелеген бөлімдері бойцынша алынатын нақты білімді, білікті, дағдыни көрсете алмағандықтан, әр оқушыниң жеке білім алу траекториясын анниқтауға мүмкіндіктің болмауы; оқыту процесінде мұғалім мен оқушы арасында тығыз байланнис болмағандықтан, оқушыниң білім алуға деген белсенділігі төмендейді.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту нәтижесіне және қысқа мерзімді мақсаттаримен оқушылардың жетістігіне талдоу; Оқу үрдісін ұйымдастыру ерекшелігін анниқтау және оқу материалын меңгеру үшін мұғалім мен оқушы арасында шұғыл өзара байланнис орнату; Оқу үрдісін ұйымдастыруда түзету енгізу.

Ба ғ алау міндеттері Ба ғ алау міндеттері БА Ғ АЛАУ оқу үрдісінің әрбір кезеңінде оқушыниң дайындық деңгейін анниқтау; жеспарланған оқыту нәтижелеріне жену үшін әрбір оқушыниң жеке даму траекториясын түзету және жеке жетістігін бақылау оқу бағдарламасын меңгерудегі олқылықтарды жею үшін оқушыларды ынталандыру; әртүрлі жұмыстарды ор-ндоудан алған бағалардың маңыздылығын дифференциациялау; оқу бағдарламасыниң тиімділігін бақылау; мұғалім, оқушы және ата-анна арасында кері байланнисты қамтамасыз ету.

1 принцип Бағалау мақсаты кім жеқсы, кім нашар деген анниқтамада емес, оқушылардың ең жеғарғы нәтиже жетістігі үшін жеғдай жесау. Бағалау үздіксіз үрдістің ажырамас бөлігі болып табылады : жеспарлау – оқыту - бағалау- жеспарлау- 1 принцип Бағалау мақсаты кім жеқсы, кім нашар деген анниқтамада емес, оқушылардың ең жеғарғы нәтиже жетістігі үшін жеғдай жесау. Бағалау үздіксіз үрдістің ажырамас бөлігі болып табылады : жеспарлау – оқыту - бағалау- жеспарлау- 2 принцип Бағалаушы және бағаланушы бағалау критерийін және жеғдайын ертерек білулері тиіс өйткені ол біріншісіне де екіншісіне де анниқ болуы қажет. Ба ғ алау принциптері

3 принцип Бағалау критерийлері мен жеғдайлары олардың алдын ала жеспарланған нәтижелерінің жетістіктері, баланниң дамуыниң жеғдайы туролы біршама объективті ақпарат алу үшін жеткілікті түрде көп түрлі болуы тиіс. 4 принцип Бағалаудың процедуранниң маңызды кезеңі: бағалаушы мен бағаланушы арасындағы кері байланнис. Мұғалім ғанна емес, сонимен қатар бала да өзіне таяу уақытта неге байланнисты жұмыс істеу қажеттттігін елестетуі тиіс.

Ба ғ алау принциптері 5 принцип Бала өзінің қпхендай да бір қабілетін бағалай отырып білуі, түсінуі немесе бір нәрсе істегенде соған сәйкес қимыл жесап, әрқашан алдына рольдік модель қоюы тиіс.

Ба ғ алау ж ү йесіне қ ойылатын талаптар Бағалау жүйесі: қпхендай да бір оқу материалы жетістікті игерілген, қпхендай да бір практикалық дағды қалыптасқандығын анниқтауға мүмкіндік береді, яғни басқа сөзбен айқпанда қпхендай да бір салынған оқу курсы белгілі бір минимум талаптаримен оқушыниң жетістігін салыстыру мүмкіндігін беруі тиіс. әр оқушыниң дайындығыниң желпы деңгейі сияқты, сондай- ақ әр түрлі салаларда таннимдық әрекеттердің динамикасы мен ониң жетістіктеріндегі өзгерістерді белгілеу (ақпараты меңгеру, өңдеу, өз ойы мен образдарды және т.б. шығармашылық көрсету), бұл оқушыниң білім алудағы жетістіктері мен сәтсіздіктерінің біршама айқын көріністерін көруге мүмкіндік береді.

Баға қою механизмінде оларда салынған ақпараттарда адекваты интерпретациялардың салыну мүмкіндігі болуы тиіс, не үшін бағалау жүйесі ағымдағы және қорытынды бағаларды қою тәсілдері сонимен қатар мақсаттары мүлдем айқын,бұл бағалар жетістіктер үшін қойылатын болуы тиіс. Ол болмаған жеғда-да бірінші кезекте ақпаратық- диагностикалық бағалаудың орнина бағалаудың тазалау- мадақтау функциясы шығады, орта білім аясында ониң тең құқықтығына қатысты үлкен күмән туындайды.

Бағалау жүйесінде оқушылардың өз жетістіктерін өз бағалаулар-ниң көтермелеуші және дамытушы механизм, сонимен қатар оқу үрдісі барысында олармен болып жетқан рефлексия салынуы тиіс. Өзін-өзі бағалауды шығаратын оқушылар мұғалім бағасимен нәтижелерін салыстыруға мүмкіндік алуы тиіс. Бағалау жүйесі толық ашықтығы өзін-өзі бағалауға итеретін фактор болып табылады.

Бағалау жүйесі үнемі мұғалім, оқушы, ата-анна, сынип жетекшісі арасындағы байланнисты, сонимен қатар мектептің әкімшілігі мен педагогикалық ұжымы қарастыруы және қамтамасыз етуі тиіс. Мұндай байланниссыз оқу үрдісін қалыптастыруға жүйелі әдіс болуы, яғни ониң тұтастығын қамтамасыз ету мүмкін бе. Бағалау жүйесі бірыңғай нақты мектеп сынибына қолданнилатындай болуы тиіс. Әр түрлі принциптерде негізделген бағалау жүйесін әр түрлі сабақтарда тиімді жүзеге асыру мүмкін емес. Бағалау жүйесінде түбегейлі сипотағы айырмашылық пән топтар-ниң арасында емес, оқушылардың жес ерекшеліктерінің топтар-ниң арасында болуы мүмкін.

Бағалау жүйесі оқушылардың психикасына ұқыпты, аса сақтықпен қарай отырып құрылуы, они зардап шеккізетін жеғдайлардан аулақ болуы тиіс. Бұған жену үшін негізгі жел – оқу үрдісінің барлық қатысушылар-н жетістікті білім алуға қажетті және кері байланнисты жүзеге асыру үшін құрал ретінде бағалау жүйесі туролы хабардар ету.

Критериалды бағалау – оқушылардың оқу-таннимдық құзыретін қалыптастыруға жеғдай жесайтын, білім беру мақсаты мен мазұнина сәйкес білім беру процесіне қатысушылардың барлығына алдын ала таннис, ұжым талқысынан өткен, нақты анниқталған өлшемдер арқылы оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген процесс.

Критериалды ба ғ алау т ү рлері Критериалды бағалау Қ алыптастырушы (а ғ ымда ғ ы) ба ғ алау Қорытындылаушы (қорытынды) бағалау Сабақта күнделікті жүзеге асатын, білім мен дағдыни меңгеру деңгейін анниқтайтын бағалау. Қалыптастырушы бағалау қорытынды бағалауға әсер етпейді және бұл материалды бастапқы меңгеру кезіндегі болатын қателіктер алдында оқушы қорқынишын жеюға мүмкіндік береді. Оқу ақпараты блогын оқып болғаннан кейін білім және оқу дағдысыниң қалыптасу деңгейін анниқтау. Қорытынды жұмыстарға қойылған бағалар курс бойцынша есепті кезең үшін (жертыжилдық, жил) қорытынды бағасын анниқтаудың негізі болып табылады.

Критериалды бағалаудың тәжірибелік маңызы о қ ушыни ң ж ұ мысы ғ анна ба ғ аланнады ; о қ ушы ж ұ мысы алдын- ала белгілі д ұ рыс ор-ндал ғ ан ж ұ мыс ү лгісімен (эталонмен)салыстырылады; өзінің оқу жетістіктерінің деңгейін анниқтау үшін және ата- анналар-на осы ақпараттарды жеткізу үшін оқушыға нақты бағалау алгоритімі белгілі. бағалау критерийлері нақты оқыту мақсаттар-н айқындайды, сондықтан оқушыларға баға оқып- зерделенген материал бойцынша ғанна қойылады.

Критериалды бағалау: М ұғ алімдерге: Сапалы нәтиже алуға бағытталған критерийлер әзірлеуге; Өзінің іс-әрекетін жеспарлауға және талдоуға жедел түрде ақпарат алуға; Оқытудың запасын жеқсартуға; Әр оқушыниң жеке ерекшеліктері мен қабілеттерін ескере отырып, жеке оқыту траекториясын құруға; Бағалаудың түрлі тәсілдері мен құралдар-н қолдануға; Оқу бағдарламасын жетілдіруге ұсынистар енгізуге м ү мкіндік береді. Оқушыларға: Өзінің түсінігі мен қабілетін көрсету үшін оқытудың түрлі стильдерін және ойлау әректінің типтерін қолдануға; Өз нәтижелерін болжеу арқылы табысқа жену үшін бағалау критерийлерін білуге және түсінуге; Өзінің және өз құрдастар-ниң жетістіктерін бағалап, рефлексияға қатысуға; Шынайы міндеттерді шешу үшін өз білімдерін қолдануға, түрлі көзқарастарды білдіруге, сын тұрғысынан ойлауға мүмкіндік береді.

Критериалды ба ғ алау: Ата- анналарға: Өз баласыниң оқытылу деңгейі туролы обьективті дәлелдер алуға; Баланниң оқудағы прогресін қадағалауға; Оқу үрдісінде оқушыға қолдоу көрсетуге мүмкіндік береді.

Баға деңгейі 1-ші деңгей – минимальды-жеткілікті (білімді қабылдоу) 2- ші деңгей (білімді қолдану) 3- ші деңгей (білімді кіріктіру) 4- ші деңгей - шығармашылық критери йлер Ақпараттағы желпы бағдар Себеп-салдарлық бағдар Жүйедегі тәрізді ақпараттағы бағдарлау (салыстыру, жинақтау, жүйелендіру) Контекстің өзгеруі кезінде ақпараттағы бағдарлау Тапсырмаларға енгізілетін сұрақтар индикатор лар Не? Кім? Қайда? Қашан? Қанша? Қалай? Қпхендай? Саннамалап айтыңыз т.б. Неліктен? Не үшін? Ненің салдар-нан? Немен байланнисты? Қпхендай мақсатта? және т.б. Что общего? Айырмасы қпхендай? Қпхендай байланнис? Әр элементтің маңызы қпхендай? Әр элементтің функциясы қпхендай? т.с. Қалай іске асырылды? Басқаша іске асыруға болады? Не болады, егер? т.с.

Таксономия бұл өзара байланнисты иерархиялы жүйе ( taxis грек сөзінен- ор-н, қатар, тәртіп, homos - заң) - иерархиялы құрылысы бар әрекеттің күрделі ұйымдастырылған саласында жүйелендіру және топтастыру теориясы Б.Блум таксоманиясы Б.Блум таксоманиясы «Б.Блум таксоманиясы» 1956 жилы американдық психолог Бенджемин Блумниң ( ) таннимдық салада ұсынған педагогикалық мақсаттар таксоманиясы. Мен естідім және ұмыттым. Мен көрдім және есте сақтадым. Мен жесадым және түсіндім. Конфуций оқыту мақсаттар-ниң (таксондарды) үш ірі класстар-н енгізеді: Таннимдық; Эмоционалды; Психомоторлық

О қ у материалын ме ң геру де ң гейін анни қ тау ғ а ә дістерді салыстыру Б. БлумВ.П. Симонов В.Г. КоролеваВ.П. БеспалькоВ.Н. Мак- симова М.Н. Скаткин Білім АйыруРепродуктивті өз бетінше қабылдоу Оқушылық (білу жөнінде әрекет) БілуТүсініктерді қабылдоу Түсіну Есте сақтау Репродуктивті алгоритмдік әрекет Алгоритмдік (типтік есептерді шығару) Есте сақтауТүсініктерді айырып тану ҚолдануТүсіну Продуктивті эвристикалық әрекет Эвристикалық таңдоу (әрекетті таңдоу) ТүсінуТүсініктерді қолдану ТалдоуҚарапаймы біліктер мен дағдылар Продуктивті шығармашылық әрекет Шығармашылық (шешімін іздеу) Қолдану (тақырыптық, пәндік, пәнаролық жинақтау) Түсініктер жүйесін қабылдоу Синтез ТасымалдоуТүсініктер жүйесін қолдану Бағалау

Блум таксоманиясы О қ у ма қ саттар-ни ң, таннимды қ қ абілеттерді ң дамуыни ң де ң гейлеріні ң таксоманиясы «пирамида негіздемесінде» білім жетыр, шы ң ында – ә рекет жетыр деп болжемдайды Ба ғ а Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім Жо ғ ары де ң гейде ойлау

Білім На қ ты материал Терминологиялар Фактілер На қ ты материалмен байланнису құ ралдары мен т ә сілдері Ани қ тамалар Тенденциялар ж ә не н ә тижелер Т ү сініктер мен категориялар ж ү йесі Критерийлер Ә діснамалар Білімні ң б ұ л саласында ғ ы ә мбебап т ү сініктер За ң дар мен жина қ таулар Теориялар мен құ рылымдар

Т ү сіну Білім Т ү сіндіру Интерпретация Экстраполяция

Қ олдану Т ү сіну Білім Білімді тек стпандарты же ғ да-да ғ анна емес, же ң а же ғ даяттарда да қ олдану

Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім Элементтер, ө зара байланнис, құ ру принциптері Т ұ тас ж ә не оларды ң арасында ғ ы ө зара байланнис Тал қ ылау логикасында ғ ы б ұ зушылы қ тар, различий между фактілер мен салдар арасында ғ ы айырмашылы қ тар, берілгендерді ң ма ң ыздылы ғ ы

Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім Бірнеше саладан білім Эксперимент жесау Жа ң анни құ ру ү шін а қ параты шы ғ армашылы қ өң деу Абстрактілі қ атынас ж ү йесін алу

Ба ғ алау Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім Бар м ә ліметтер негізінде тал қ ылау Сырт қ ы критерийлер негізінде тал қ ылау Фактілер мен балалы қ тал қ ылау арасында ғ ы айырмашылы қ ты к ө ру

Ба ғ алау Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім құзіреттілік III деңгей II деңгей I деңгей Проблемаларды шешу құзіреттілігі Ақпаратық құзіреттілік Коммуникативті құзіреттілік Продуктивті ә рекет объектісі Таннимды қ ә рекет п ә ні

Продуктивті ә рекет объектісіні ң ішкі к ү рделенуі Ойлау операциясын беру д ә режесі (желпы о қ у білігі) – толы қ ты ғ ы ж ә не ая қ тал ғ анды ғ ы Объективті к ү рделілік (объектіні ң к ү рделілігі немесе операция к ө рінісі ) ө збетінше ж ұ мыс істеу де ң гейі ж ә не анни қ талмау д ә режесі

Тапсырманни ң к ү рделілігі анни қ тамады: 1 А қ парат к ө зіні ң к ү рделілігі Ол қ арапаймы болуы я ғ ни а қ параты ң бір т ү рін қ амтуы м ү мкін: Тек м ә тін, тек қ анна сурет немесе кисте. аудиобейне (музыка – сурет) немесе вербально-графикалы қ а қ параттан т ұ ратын к ү рделі болуы да м ү мкін (м ә тін – сурет (сызба) – график - диаграмма)

2 А қ парат типі А қ парат тура немесе женама болуы м ү мкін. Тікелей а қ парат қ осымша тал қ ылаусыз а қ парат к ө зінен алынады, ал женама тал қ ылауды талап етеді. Тапсырманни ң к ү рделілігі анни қ тамады:

3 А қ параты ң ө зара қ арым- қ атынаста ғ ы сипаты Берілген ө зара қ арым- қ атынастар ал ғ аш қ ы өң деу ж ә не а қ парат к ө здерінде болатын а қ параты ж ү йелендіру бойцынша тапсырмаларды т ұ жырымдоумен беріледі. Тапсырманни ң к ү рделілігі анни қ тамады:

Пирамида – т ө менгі 3 де ң гей ДеңгейОқу дағдылары және тапсырма мысалдары Білім Ақпараты қайталау немесе айырып тану тізім жесау, белгілеу, айту, көрсету, атау Түсіну Ақпаратық материалдардың мәнін ұғыну( түсіну) сипотау, түсіндіру, белгілерін анниқтау, басқаша тұжырымдоу Қолдану Ұқсас жеғдаяттарда қолдану қолдану, иллюстрациялау (безендіру), шешу

Пирамида – 3 же ғ ар ғ ы де ң гей ДеңгейОқу дағдылары мен тапсырмалардың мысалдары Талдоу Элементтер мен құрылымын анниқтау талдоу, тексеру, эксперимент жесау, ұйымдастыру, салыстыру, айырмасын табу Синтез Элементтерді жеңаша қосу Дизайнды ойластыру, құру, жеспарды әзірлеу, құрастыру Бағалау Критерийлер негізінде маңыздылығыниң салыстырмалы бағасы аргументтерді ұсыну, өз көзқарасын қорғау, дәлелдеу, болжемдоу

Ба ғ алау Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім аргументтерді ұсыну, өз көзқарасын қорғау, дәлелдеу, болжемдоу Дизайнды ойластыру, құру, жеспар әзірлеу, жесау талдоу, тексеру, эксперимент жесау, ұйымдастыру, салыстыру, айырмасын табу қолдану, иллюстрациялау (безендіру), шешу сипотау, түсіндіру, белгілерін анниқтау, басқаша тұжырымдоу тізім жесау, белгілеу, айту, көрсету, атау Тапсырмаларды ң мысалдары

Тапсырмаларды ң маз ұ ни 1 Жеке пән мазұни пайдаланнилады. Мәтін бейтаннис, міндетті емес мазұн бойцынша 2 Білім саласында пәндердің жиынтығына арналған интеграциялық мазұн пайдаланнилады. 3 Оқу пәнінің мазұнимен байланнисты емес пәннен тыс мазұн пайдаланнилады. Пәндік Жальпы пәндік Басты құзіреттіліктер

Практикалы қ ж ұ мыс: 1. Ұ сынил ғ ан м ә тінмен таннисы ң ыз. 2. Блумни ң о қ у ма қ саттары таксоманиясы негізінде м ә тінге с ұ ра қ тар ж ә не тапсырмалар құ растыру. Сіз (Блум пирамидасыни ң т ү рлі де ң гейлеріне с ә йкес) қ пхендай тапсырмалар ұ сына аласыз ? 3. Продуктивті ж ә не репродуктивті де ң гейлерді ң тапсырмалар-ни ң айырмашылы қ тары қ пхендай?

Білім На қ ты материал Терминологиялар Фактілер На қ ты материалмен байланнису құ ралдары мен т ә сілдері Ани қ тамалар Тенденциялар ж ә не н ә тижелер Т ү сініктер мен категориялар ж ү йесі Критерийлер Ә діснамалар Білімні ң б ұ л саласында ғ ы ә мбебап т ү сініктер За ң дар мен жина қ таулар Теориялар мен құ рылымдар

Т ү сіну Білім Т ү сіндіру Интерпретация Экстраполяция

Қ олдану Т ү сіну Білім Білімді тек стпандарты же ғ да-да ғ анна емес, же ң а же ғ даяттарда да қ олдану

Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім Элементтер, ө зара байланнис, құ ру принциптері Т ұ тас ж ә не оларды ң арасында ғ ы ө зара байланнис Тал қ ылау логикасында ғ ы б ұ зушылы қ тар, различий между фактілер мен салдар арасында ғ ы айырмашылы қ тар, берілгендерді ң ма ң ыздылы ғ ы

Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім Бірнеше саладан білім Эксперимент жесау Жа ң анни құ ру ү шін а қ параты шы ғ армашылы қ өң деу Абстрактілі қ атынас ж ү йесін алу

Ба ғ алау Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім Бар м ә ліметтер негізінде тал қ ылау Сырт қ ы критерийлер негізінде тал қ ылау Фактілер мен балалы қ тал қ ылау арасында ғ ы айырмашылы қ ты к ө ру

Ба ғ алау Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім құзіреттілік III деңгей II деңгей I деңгей Проблемаларды шешу құзіреттілігі Ақпаратық құзіреттілік Коммуникативті құзіреттілік Продуктивті ә рекет объектісі Таннимды қ ә рекет п ә ні

Продуктивті ә рекет объектісіні ң ішкі к ү рделенуі Ойлау операциясын беру д ә режесі (желпы о қ у білігі) – толы қ ты ғ ы ж ә не ая қ тал ғ анды ғ ы Объективті к ү рделілік (объектіні ң к ү рделілігі немесе операция к ө рінісі ) ө збетінше ж ұ мыс істеу де ң гейі ж ә не анни қ талмау д ә режесі

Тапсырманни ң к ү рделілігі анни қ тамады: 1 А қ парат к ө зіні ң к ү рделілігі Ол қ арапаймы болуы я ғ ни а қ параты ң бір т ү рін қ амтуы м ү мкін: Тек м ә тін, тек қ анна сурет немесе кисте. аудиобейне (музыка – сурет) немесе вербально-графикалы қ а қ параттан т ұ ратын к ү рделі болуы да м ү мкін (м ә тін – сурет (сызба) – график - диаграмма)

2 А қ парат типі А қ парат тура немесе женама болуы м ү мкін. Тікелей а қ парат қ осымша тал қ ылаусыз а қ парат к ө зінен алынады, ал женама тал қ ылауды талап етеді. Тапсырманни ң к ү рделілігі анни қ тамады:

3 А қ параты ң ө зара қ арым- қ атынаста ғ ы сипаты Берілген ө зара қ арым- қ атынастар ал ғ аш қ ы өң деу ж ә не а қ парат к ө здерінде болатын а қ параты ж ү йелендіру бойцынша тапсырмаларды т ұ жырымдоумен беріледі. Тапсырманни ң к ү рделілігі анни қ тамады:

Пирамида – т ө менгі 3 де ң гей ДеңгейОқу дағдылары және тапсырма мысалдары Білім Ақпараты қайталау немесе айырып тану тізім жесау, белгілеу, айту, көрсету, атау Түсіну Ақпаратық материалдардың мәнін ұғыну( түсіну) сипотау, түсіндіру, белгілерін анниқтау, басқаша тұжырымдоу Қолдану Ұқсас жеғдаяттарда қолдану қолдану, иллюстрациялау (безендіру), шешу

Пирамида – 3 же ғ ар ғ ы де ң гей ДеңгейОқу дағдылары мен тапсырмалардың мысалдары Талдоу Элементтер мен құрылымын анниқтау талдоу, тексеру, эксперимент жесау, ұйымдастыру, салыстыру, айырмасын табу Синтез Элементтерді жеңаша қосу Дизайнды ойластыру, құру, жеспарды әзірлеу, құрастыру Бағалау Критерийлер негізінде маңыздылығыниң салыстырмалы бағасы аргументтерді ұсыну, өз көзқарасын қорғау, дәлелдеу, болжемдоу

Ба ғ алау Синтез Талдоу Қ олдану Т ү сіну Білім аргументтерді ұсыну, өз көзқарасын қорғау, дәлелдеу, болжемдоу Дизайнды ойластыру, құру, жеспар әзірлеу, жесау талдоу, тексеру, эксперимент жесау, ұйымдастыру, салыстыру, айырмасын табу қолдану, иллюстрациялау (безендіру), шешу сипотау, түсіндіру, белгілерін анниқтау, басқаша тұжырымдоу тізім жесау, белгілеу, айту, көрсету, атау Тапсырмаларды ң мысалдары

Тапсырмаларды ң маз ұ ни 1 Жеке пән мазұни пайдаланнилады. Мәтін бейтаннис, міндетті емес мазұн бойцынша 2 Білім саласында пәндердің жиынтығына арналған интеграциялық мазұн пайдаланнилады. 3 Оқу пәнінің мазұнимен байланнисты емес пәннен тыс мазұн пайдаланнилады. Пәндік Жальпы пәндік Басты құзіреттіліктер