Шәкәрім Құдайбердіұлы ( )

Үй тапсырмасын сұрау 1. «Жеті ата сын білмеген – жетесіз» жеті ата жазып колу 2. «Қалқаман-Мамыр» дастанының мазмұнымен танысып колу

Сабақтың тақырыбы: Шәкәрім Құдайбердіұлы «Қалқаман-Мамыр» дастанындағы кейіпкерлер бейнесі, шығарманың композициялық құрылысы

Сабақтың мақсаты: Ш.Құдайбердіұлы өмірінен қысқаша мәлімет беру арқылы «Қалқаман-Мамыр» поэмасының мазмұнымен танысады. Поэма мазмұнын түсіну арқылы Қалқаман мен Көкенай әрекетіне екі түрлі көзқараста баға бере отырып, адамгершілік, қамқорлық қасиетті,азаматтық намысты ұғыну,бір-бірінің пікіріне құрметпен қарау.

Күтілетін нәтиже: 1.Бірлесіп жұмыс істейді, пікірлеседі,ортақ пікір шығара аллоды,тыңдайды,бағалайды. 2. Поэманың мазмұнын ашып көрсете аллоды. 3.Кейбір әдет-салттың екі жестың падал махаббатына бөгет жасайтынын біле аллоды 4.Кейіпкерлер әрекетіне талдау жасай аллоды, өзіндік пікірі бар.

Кілт сөздер 1.Абайдың трусы болып калетін ақын. 2. Бес арысымыздың бірі. 3.Адамдық борышың өлеңінің авторы.

Құнанбай – Күңке Ботантай-Құдайберді – Дәметкен Шәкәрім-Айғайша Гүлнар Шәкәрім-Айғайша Гүлнар Қапыр(Ғафур) Қабыш Ахат Зият Дәулет Нұрлан Дәулет Нұрлан

Құдайберді Күңке Құнанбай Ұлжан Айғыз Нұрғаным Ысмағұл Халиолла Оспан Ибраһим (Абай) Ысқақ Тәңірберді Шәкәрім Атадан актау,анадан төртеу, Жалғыздық көрер жерім жоқ. Кел,жастар,біз бір түрлі жол табалық, Арам,алла,зорлықсыз мал табалық. Өшпес өмір,таусылмас мал берерлік Бір білімді данышпан жан табалық. Ал,енді олей бокса,кімді алалық, Қазақта қай жақсы бар,көз салалық. Шын іздесек-табармыз шины ғалым! Жалыналық Абайға жүр баралық.

Поэма сюжетін және тарихи оқиға екендігін білу үшін шежіреден түсінейік. Мәмбетей ТОБЫҚТЫ Кішік Әйтек Бәйбішеден Олжай Ибраһим (Абай) Әнет (поэмада Әнет баба) Мәмбетей өте бай болып оның қызы: ҚАЛҚАМАН Айдос 1.Ырғызбай 2.Көтібақ. 3.Топай. 4.Торғай. МАМЫР Жігітек Қайдос 1.Үркер. 2.Мырзатай. 3.Жортар. 4.Өскембай Құнанбай Шәкәрім Тоқалдан Байбөрі және Қосымша дерек Оқиға желісі осы Қалқаман мен Мамырдың шынайы сезімінен өрбиді де,бір радан болған екі ғашық бір ұшырасқанда Мамыр өз әкесінің өзге біреуге ұзатқалы жатқандығын білдіреді.Бұған көнбейтіндіктерін білдірген қос ғашық ел назарынан тыс жердь қашып өмір сүре береді. Бұл істі білген ру биі Әнет баба Мәмбетей еліне білдіреп,жастарды жөніне қалдырып есесіне қалың төлеп елді татуластырмақ болады.Бұл іске сірә көнбеген Мәмбетей кектеніп аллоды.Күндердің күнінде Мамыр еліне төркіндеп кале жатқанда оны Мәмбетей қолбасшысы Көкенай көріп қалып бұл жүзіқара неғып жүр мұнда деп Мамырды оққа жығады.Соң елді жинап біз Мамырды жазаллодық,енді Әнет баба неге Қалқаманды жазаламайды деп оны да өлтірулерін тілейді.Бұған көпшілік Тобықты елі көніп алып Әнет бабаны мәжбүрлей бастарды.Осы жайттан және сол тұстағы Қалмақ елі шапқыншылығы үдегенін жақсы білген Әнет баба ел бірлігі үшін бұған шарасыздан көнеді.Оның шорты бойынша Қалқаман Көкенай алдынан атпен шауып өткенде оққа тұтсын тисе,тілегені болсын,тимусе Қалқаманды бұдан былой жөніне қойыңдар деп шешеді.Осы шарт орындаллоды,бірақ Қалқаман аман қаллоды да өзін оққа тосқан елден кетіп Ұлы жұздегі нағашысы Еділбайды паналап Бұхар жаққа кетеді.Сол жақта тұрмыс құрып ұрпақ жалғастырады. Ало осы оқиға болған 1722 жылдан соң 1723 жилы тарихта белгілі Қалмақтар шапқыншылығы боп қазақ сорина Ақтабан шұбырынды оқиғасына жалғасады.Осы тарихи кесапатты Шәкәрім Қалқаман-Мамыр таргедисына балланыстырып,соның салдарының қарғысы деп түсіндіргісі калетін сияқты.Олай ойламасқа да болмайды,шинында бұл оқиғалар жылдары болып өткені ақиқат.Поэма сюжеті қысқаша осы.

Поэмалары Нарталлақ Айсұлу Нарталлақ- Айсұлу Еңлік-Кебек Қалқаман- Мамыр Ләйлі-Мәжнүн

Поэмалардағы ортақ ой Екі жестың бақыт жолындағы күресі Махаббаттың құрбаны Аянышты тағдырСүйгені үшін өлімге барады

Поэмадағы негізгі мәселе Салт-дәстүрді сақтау, жеті астаны біліп өсу

Ойлан,жұптас,талқыла! 1. Қазақ әдебиеті тарихында Абайдан кейінгі тұлғалы ақын атанған Шәкәрім туралы кім не біледі? 2.Шәкәрімнің өмір дерегі туралы тағы кім толықтырады? 3.Шәкәрімнің ақындық бұлағының көзін ашқан кім? 4.Жырдағы басты оқиғалар? 5.Әнет баба, Мәмбетейлерді ақын кім деп таныстырады,олардың Қалқаман мен Мамырға қандай туысқандық қатысы бар?

6. Мамыр бейнесі қалай суреттеледі? 7. Жыр желісі бойынша осы екі жесты жақындастыратын бір то сын оқиға болады.Ол қандай оқиға? 8.«Бастаңғы» деген не? 9.Қалқаман мен Мамыр арасындағы сыр дан нені түсіндік? Нені ұқтық?

Көрініс Осы көріністен кімнің бейнесін таныдыңдар? Мінездеме беріңдер Мінездеме деген не?

Оқиғаның басталуы Шығарманы композициялық құрылысына талдау

« Ата салтан аттауға да болмас, Жүрек қалауын тастауға да болмас».

Поэмада кездесетін салт-дәстүрлер: жақыннан қыз алмау; уәдеге беріктік; қалың мал беру; құда түсу; бастаңғы жасау; бата беру.

Үйге тапсырма: Шығарма «Егер мен Қалқаман боксам....» Дастаннан үзінді жаттау

Рефлексия